Nga Kirsty Major
Nga Lisbona në Amsterdam, politika e banesave ka krijuar ndarjen midis të pasurve dhe të varfërve. Por, si zbulojnë autorët në serinë tonë të re, nuk është detyrimisht kështu.
Në këtë seri, shkrimtarët diskutojnë shkaqet dhe zgjidhjet e krizës së banesave në qytetet kryesore evropiane.
Si u bë Lisbona qyteti më i paarsyeshëm në Evropë
A janë të përballueshme qiratë në Amsterdam? Jo për të rinjtë që sapo kanë ardhur
Çështja e banesave është aq personale sa mund të jetë një problem. Shtëpia është vendi ku gjejmë strehë nga bota e jashtme, shprehim veten, ndërtojmë marrëdhënie dhe familje. Të blesh apo të marrësh me qira një banesë do të thotë të projektojësh ëndrrat dhe aspiratat e tua në tulla dhe llaç – a mund ta imagjinojmë veten duke qëndruar jashtë në diell në atë ballkon? Por procesi mund të jetë shumë i frustruar – a mund ta përballojmë atë shtëpi? Për më shumë prej nesh, përgjigja është jo.
Duke e përjetuar këtë në nivel individual, është e lehtë të mendojmë se çmimet në rritje janë një problem vetëm i komunitetit, qytetit apo vendit tonë. Por çmimet e papërballueshme të banesave dhe qiratë janë një problem gjithëkontinental. Sipas Parlamentit Evropian, nga viti 2015 deri në 2023, çmimet e banesave në BE janë rritur mesatarisht me pak më pak se 50%. Nga 2010 në 2022, qiratë janë rritur me 18%.
Si redaktore, desha të njoh disa nga historitë pas këtyre statistikave dhe, si një person që jeton në një qytet shumë të shtrenjtë (përshëndetje nga Londra!), të dëgjoj edhe zgjidhje. Kam porositur një grup ekspertësh të banesave të kontribuojnë në serinë “Kriza e banesave në Evropë”, duke përshkruar situatën në disa prej qyteteve më të shtrenjta të kontinentit.
Agustín Cocola-Gant shkruan se si ndryshimet në politikë pas krizës financiare të vitit 2008 inkurajuan të pasurit e huaj të blinin shtëpi të dyta ose të marrin me qira afatshkurtra në Lisbonë, duke i nxjerrë vendasit jashtë qytetit të tyre. Tani disa familje portugeze marrin me qira dhoma, jo apartamente.
Në një kthesë rolesh, sipas Amber Howard, në Amsterdam më keq e kanë të rinjtë dhe të sapoardhurit. Banorët më të vjetër jetojnë në banesa sociale të sigurta dhe të përballueshme, ndërsa të rinjtë dhe të sapoardhurit, shpesh me të ardhura më të ulëta, mbeten në sektorin e shtrenjtë dhe të pasigurt privat. Ndërsa numri i banesave sociale ka rënë me kalimin e kohës, ai i banesave private është rritur, pasi politikanët kanë përkrahur ardhjen e banorëve më të pasur në qytet.
Situata është e ngjashme edhe në Budapest, thotë Csaba Jelinek. Banesat sociale u shitën pas fundit të Luftës së Ftohtë dhe pronësia private u promovua si refuzim i vlerave socialiste. Në praktikë, kjo ka bërë që hungarezët më të vjetër të investojnë në banesa dhe të rrisin çmimet dhe qiratë për brezat e rinj.
Një qytet që nuk po përballet me krizë për përballueshmërinë është Vjena. Siç shkruan Justin Kadi, që nga vitet 1920 qyteti ka pasur një stok të qëndrueshëm banesash sociale për qiradhënësit e të gjitha të ardhurave. Ashtu si në Amsterdam, të sapoardhurit marrin me qira privat, por banesat sociale kanë ulur ndikimin në rritjen e qirave.
Nuk është nevoja të jesh ekspert i banesave për të kuptuar dinamikën që po luhet në tregun evropian të banesave. Për më shumë se 40 vjet, politika e banesave ka favorizuar ata që investojnë në prona në dëm të atyre që jetojnë në to. Ky pabarazi është më e dukshme në vendet me investitorë të mëdhenj institucionalë – si fondet private të kapitalit, hedge fund-et, kompanitë e sigurimeve dhe fondet e pensioneve – siç shpjegon Tim White në shkrimin e tij.
Kur banesat nuk janë shtëpi por asete, ndodh një transferim i pasurisë nga ata që nuk kanë tek ata që kanë. Në gjithë Evropën – dhe pjesë të mëdha të botës – prona është bërë një forcë shtytëse e pabarazisë. E në këtë mënyrë, pabarazia ushqen mllefin. Politikanët e ekstremit të djathtë kanë shfrytëzuar këtë zemërim për përfitime politike, siç raportohet në një seri më parë nga The Guardian nga vijat e frontit të krizës së banesave në Evropë. Si komentoi komisioneri evropian për punësimin dhe të drejtat sociale, Nicolas Schmit: “Problemi i banesave ndan shoqëritë tona dhe mund të jetë një rrezik për demokracitë tona.”
Politikat e banesave përcaktohen në nivel kombëtar, por Bashkimi Evropian mund të krijojë korniza dhe të ndihmojë aksesin në financa. Në 2024, të gjithë ministrat e banesave të vendeve anëtare nënshkruan një deklaratë duke kërkuar një “marrëveshje të re” për banesa të përballueshme dhe sociale.
Ka zgjidhje dhe ka vullnet politik, dhe ndërkohë shpresojmë që kjo seri të ndihmojë ata që përballen me pamundësi për të gjetur banesë në Evropë të kuptojnë se nuk janë vetëm.
*Kirsty Major është zëvendësredaktore për Opinion në The Guardian.
Përgatiti për botim: L.Veizi
