Viti 90 pas Krishtit – Në qytetin e Aleksandrisë, atëherë pjesë e provincës romake të Egjiptit, lindi një nga mendjet më të ndritura të antikitetit: Klaudius Ptolemaios, i njohur në histori si Ptolemeu. Ishte një astronom, matematik, gjeograf, astrolog, muzikolog dhe shkrimtar enciklopedik, i cili përmblodhi dhe sistemoi dijet e lashta të Lindjes dhe Perëndimit, duke ndikuar në mendimin shkencor për më shumë se 1400 vjet.
Prejardhja e tij e saktë ka mbetur mister. Disa mendojnë se ishte romak për shkak të qytetarisë që mbante (emri i parë “Klaudius” e sugjeron këtë), të tjerë mendojnë se ishte grek për shkak të stilit dhe gjuhës së shkrimit. Por, për shkak të mbiemrit Ptolemaios, ka edhe hipoteza që e lidhin atë me fisin mbretëror të Ptolemejve, pasardhësit helenistikë të Aleksandrit të Madh, që sunduan Egjiptin për disa shekuj pas vdekjes së tij.
Veprat madhore dhe kontributi shkencor
Ptolemeu ka lënë pas disa vepra monumentale, ndër të cilat më të njohurat janë:
-Almagesti (Matematike Sintaksis) – një traktat i gjerë mbi astronominë, ku Ptolemeu paraqet modelin gjeocentrik të universit, me Tokën në qendër. Ky sistem do të dominojë mendimin perëndimor deri në epokën e Kopernikut.
-Tetrabiblos – një përmbledhje mbi astrologjinë, ku përpiqet të krijojë një strukturë racionale mbi ndikimet e yjeve në fatin njerëzor.
-Harmonika – një studim për teorinë e muzikës, bazuar në lidhjen mes matematikës dhe akustikës.
-Gjeografia – vepra që i ka dhënë atij emër të pavdekshëm ndër shqiptarët, për faktin se aty përmendet për herë të parë në mënyrë të dokumentuar emri ‘Albanian’ dhe qyteti ‘Albanopolis’, që përshkruhet si i ndodhur pak në veri të Durrësit, diku midis Tiranës dhe Krujës së sotme.
Albanopolis: Një pikë fillimi e një identiteti
Në librin III të Gjeografisë, në regjistrimin e koordinatave të rajoneve të Ilirisë, Ptolemeu shënon një vendbanim me emrin Albanopolis. Kjo është referenca më e hershme e dokumentuar për një emër që ngjan me “Albania” dhe që lidhet drejtpërdrejt me tokat ku sot banojnë shqiptarët.
Megjithëse faqja përkatëse në disa kopje të veprës thuhet se është humbur apo grisur, burime të dorës së dytë – si përkthime të mëvonshme të dorëshkrimeve greke në latinisht ose arabisht – e cituan dhe ruajtën këtë të dhënë, duke e bërë një pikë referimi për studiuesit.
Rrugëtimi i emrit ‘Albania’ në histori
Pas përmendjes nga Ptolemeu, emri ‘Albania’ nuk u zhduk, por mori jetë të re në epoka të ndryshme:
Anna Komnena (1083–1146), princesha bizantine dhe historiane, në veprën e saj ‘Alekseida’, përmend popullsitë përtej Durrësit si ‘Arbanoi’ – një variant që lidhet ngushtë me vetëemërtimin ‘Arbër’ të shqiptarëve.
Shekulli XII – Normanët, në përshkrimet e tyre dhe në epikat franko-normane, përmendin emrin ‘Albania’ për rajonin nga Durrësi në Vlorë, duke e përhapur këtë term në botën latine.
Shekulli XIV – emigrantët shqiptarë në Greqi fillojnë të quhen ‘Arvanitë’, një formë që ruhet edhe sot.
Shekulli XV – shqiptarët që emigruan në Italinë Jugore pas vdekjes së Skënderbeut u quajtën ‘Arbëreshë’ dhe atdheun e tyre ‘Arbana’.
Shekulli XVI – Gjon Buzuku, autori i Mesharit – libri i parë i shkruar në gjuhën shqipe (1555) – e quan vendin e tij ‘Arbën’ dhe për herë të parë, gjuhën që shkruan, ‘shqip’.
Diferenca mes emrit ndërkombëtar dhe vetëemërtimit
Sot, bota vazhdon të përdorë emrin ‘Albania’, bazuar në formulimet e hershme gjeografike të Ptolemeut dhe përhapjen e tyre në hartat e Europës mesjetare e të hershme moderne. Ndërkohë, shqiptarët e sotëm përdorin vetëemërtimin ‘Shqipëri’ për vendin dhe ‘shqiptarë’ për veten, që rrjedh nga rrënja ‘shqip’ – ndoshta për të nënkuptuar kuptueshmërinë gjuhësore ose dallimin nga të tjerët.
Trashëgimia e Ptolemeut: Nga yjet tek emrat
Figura e Ptolemeut është shumë më tepër sesa një shkencëtar i antikitetit. Ai është një dëshmitar i hershëm i ekzistencës historike të shqiptarëve, përmes një fjale të vetme që ka jetuar për mijëvjeçarë: Albanopolis. Nëpërmjet tij, identiteti shqiptar gjen gjurmën e parë të shkruar në hartën e botës, shumë kohë përpara se kombet moderne të artikulonin vetë ekzistencën e tyre.
Përgatiti: L.Veizi
