26 korrik 1788 – Shteti i 11-të i Shteteve të Bashkuara të Amerikës
Nga Leonard Veizi
Kur dielli lind mbi Hudson dhe drita e mëngjesit rrëshqet mbi ndërtesat e larta si mbi faqe të historisë, pakkush mendon se dikur kjo tokë ishte një breg i egër dhe i panjohur, i mbuluar nga pyje dhe i mbikëqyrur nga fiset Lenape. E megjithatë, çdo rrugë, çdo luminë dhe çdo cep i Nju Jorkut bart me vete jehonën e një rruge të gjatë – një udhëtim nga paqartësia drejt metropolit. Kjo është historia e një vendi që nisi si një port i largët dhe u kthye në qendrën më të zhurmshme të botës së lirë…
…Nju Jorku kufizohet në perëndim dhe veri nga Liqeni Erie, provinca kanadeze e Ontarios, Liqeni Ontario dhe provinca kanadeze e Kebekut; në lindje nga shtetet Nju England të Vermontit, Masaçusets dhe Konektikatit; në juglindje nga Oqeani Atlantik dhe Nju Xhersi; dhe në jug nga Pensilvania. Kryeqyteti është Albany.
Fillimi
Gjithçka filloi në vitin 1524, kur eksploratori italian Giovanni da Verrazzano, në shërbim të Francës, zbuloi Gjirin e Nju Jorkut. Por ishte Henry Hudson, anglezi që lundroi nën flamurin e Holandës më 1609, ai që u ngjit përgjatë lumit që sot mban emrin e tij – duke hapur rrugën për ndikimin holandez në këtë territor. Po atë vit, Samuel de Champlain eksploroi pjesën veriore të kësaj toke për llogari të Francës.
Nju Amsterdam
Në vitin 1624 u ngrit vendbanimi i parë i përhershëm hollandez në Fort Orange, që sot njihet si Albany. Një vit më pas, Peter Minuit, me një shkëmbim që ka hyrë në legjendë – një shumë simbolike për kohën – bleu Ishullin e Manhattanit nga fiset vendase dhe themeloi koloninë Nju Amsterdam, që më 1664 do t’i dorëzohej anglezëve për t’u pagëzuar me emrin Nju Jork, në nder të Dukës së Jorkut.
Nju Jorku
Në shekujt në vijim, Nju Jorku do të shndërrohej në një prej portave kryesore të imigracionit drejt Botës së Re, ku miliona shpresëtarë – italianë, irlandezë, hebrenj, grekë, shqiptarë e të tjerë – do të zbrisnin në Ellis Island për të ndjekur ëndrrën amerikane. Statuja e Lirisë, e dhuruar nga populli francez në fund të shekullit XIX, do të bëhej simboli më i fortë i mikpritjes dhe i lirisë. Ajo ngrihet sot ende si një fener në hyrje të qytetit, duke mbrojtur një ide, më shumë se një territor.
Identiteti amerikan
Nju Jorku u bë shteti i 11-të që iu bashkua Bashkimit më 26 korrik 1788, duke luajtur një rol vendimtar në formësimin e identitetit amerikan. Me kalimin e kohës, ai u konsolidua si një qendër industriale e fuqishme, me zhvillim në fushën e shtypit, botimit, elektronikës dhe instrumenteve të avancuara. Ndërkohë, në anën tjetër të shtetit, ferma të bollshme dhe kantina verërash krijonin kontrastin e mrekullueshëm të një toke me shumë fytyra.
Financat globale
Në shekullin XX, Nju Jorku do të bëhej epiqendra e financës globale, me Wall Street-in që drejtonte ritmin e tregjeve botërore dhe me Kullat Binjake që ngriheshin krenare si tempull i kapitalizmit. Sulmet terroriste të 11 shtatorit 2001 plagosën thellë zemrën e qytetit, por nuk e thyen dot shpirtin e tij. Në vendin ku dikur qëndronin kullat, u ndërtua Memoriali i Ground Zero – një hapësirë e heshtur reflektimi për sakrificën dhe qëndresën.
Super-qyteti
Qyteti që kurrë nuk fle, Nju Jorku i sotëm është një mozaik etnish, kulturash, gjuhësh dhe stilesh jetese. “Times Square” vezullon si një univers paralel i teknologjisë dhe reklamës; “Central Park” frymon si mushkëri e gjelbër e një metropoli që nuk rresht së lëvizuri; “Broadway” është ende shtëpia e artit skenik botëror; ndërsa lagje si “Brooklyn” dhe “Queens” vazhdojnë të mbajnë gjallë shpirtin komunitar e kreativ.
Epilogu
Nju Jorku i ditëve të sotme është një qytet që jeton njëkohësisht në të gjitha kohërat – i vjetër dhe i ri, i ashpër dhe i ndjeshëm, i rrëmbyer dhe reflektues. Në rrugicat e tij, mund të ndjesh ende hapat e emigrantëve që zbrisnin nga anijet me një valixhe shprese; në zyrat e stërmbushura të Midtown-it dëgjohen vendime që ndryshojnë botën; ndërsa në kafenetë e vogla të East Village, poetët e rinj vazhdojnë të shkruajnë mbi lirinë. Ky është Nju Jorku – një univers më vete, që i përket të gjithëve dhe askujt, një qytet që vazhdon të shpikë veten… çdo ditë.
