3 gusht 2008 – Vdekja e shkrimtarit nobelist
Nga Leonard Veizi
Në panteonin e letërsisë botërore, rrallëherë ndodh që një zë i vetëm të jetë aq i fuqishëm sa të sfidojë një perandori të tërë. Aleksandër Solzhenicini nuk ishte thjesht një shkrimtar – ai ishte ndërgjegjja morale e një epoke të errët. Me penën e tij të mprehtë si bisturi, ai çau perden e rëndë të censurës dhe frikës, duke zbuluar para botës plagët e thella të regjimit sovjetik. Ishte një dëshmitar i gjallë i dhimbjes njerëzore, një luftëtar i patundur i së vërtetës dhe një nga figurat më të ndritura letrare e intelektuale të shekullit XX.
Jeta
I lindur më 11 dhjetor 1918, Solzhenicini u shua më 3 gusht 2008, në moshën 89-vjeçare. Vdekja e tij shënoi mbylljen e një cikli jetësor të jashtëzakonshëm, por jo të jehonës së tij, e cila vijon të tingëllojë e fortë përmes veprave që ekspozojnë tmerret e një bote të ndaluar dhe të harruar.
Gjatë Luftës së Dytë Botërore, shërbeu si oficer, por fati i tij ndryshoi rrënjësisht në vitin 1945, kur kritikat e tij ndaj Stalinit, të shprehura në letra private, e çuan drejt errësirës. U dënua me tetë vjet burg dhe u zhyt në ferrin e Gulagëve, kampet famëkeqe të punës së detyruar. Kjo eksperiencë torturuese dhe shndërruese do të bëhej burimi i pashtershëm i krijimtarisë së tij, themeli mbi të cilin do të ngrinte gjithë veprën e tij letrare.
‘Arkipelagu Gulag’
Pas lirimit, nisi të hedhë në letër përvojat e tij të hidhura. Romani i tij i parë i madh, “Një ditë nga jeta e Ivan Denisoviçit”, u botua në vitin 1962 gjatë periudhës së liberalizimit të Hrushovit dhe shkaktoi një tronditje letrare. Për herë të parë, bota shihte në dritë një dëshmi të papërpunuar të jetës nën terrorin stalinist, një copëz të shpirtit të thyer të atyre që ishin mbyllur pas hekurash.
Në vitin 1970 Aleksandër Solzhenicin ishte fituesi i çmimit Nobel në letërsi
Kulmi i veprimtarisë së tij erdhi me “Arkipelagu Gulag” i vitit 1973, është një vepër monumentale që është më shumë se një libër – është një histori e gjallë, një enciklopedi e dhimbjes njerëzore. Ky studim i thelluar i terrorit shtetëror kontribuoi në mënyrë të pakthyeshme në delegjitimimin moral të komunizmit në sytë e botës. Në vepra si “Kremlini i Ri” dhe “Një letër drejtuar udhëheqësve sovjetikë”, Solzhenicini shfaqet si një kritik i papërkulur i regjimit, duke ecur kundër rrymës dhe duke zbuluar shkatërrimin shpirtëror të njeriut nën sistemin totalitar.
Mërgimi
Për guximin e tij, në vitin 1974 u arrestua dhe u dëbua nga atdheu i tij. Ai e kaloi një pjesë të madhe të jetës në mërgim, kryesisht në Shtetet e Bashkuara, duke u kthyer në një profet të së vërtetës që fliste për krizën morale të Perëndimit dhe trashëgiminë tragjike të komunizmit.
Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, Solzhenicini u kthye në Rusi në vitin 1994, jo për t’u tërhequr në heshtje, por për t’u bërë sërish një zë i fuqishëm në debatet mbi moralin, politikën dhe të ardhmen e kombit rus.
Epilogu
Vdekja e tij, më 3 gusht 2008, u shoqërua me nderime zyrtare, përfshirë ato të presidentit Vladimir Putin, i cili e quajti një “luftëtar të pamëshirshëm për të vërtetën”.
Trashëgimia e Aleksandër Solzhenicinit qëndron jo vetëm në forcën e pamposhtur të fjalës së tij, por në guximin për ta përdorur atë kundër padrejtësisë. Në një kohë kur heshtja ishte më e sigurt, ai zgjodhi të fliste, duke shndërruar dhimbjen në art. Dhe zëri i tij, i farkëtuar në vuajtje, mbetet një kujtesë e përhershme e fuqisë së letërsisë për të ndryshuar botën.
