Nga Leonard Veizi
Vepra e nobelistit italian Luixhi Pirandelo, “Gjashtë personazhe kërkojnë një autor” që sipas orgjinalit është “Sei personaggi in cerca d’autore”, është një nga dramat më rrënjësore të shekullit XX, që ndryshoi përgjithmonë mënyrën si e shohim teatrin. Premierë më 9 mars 1921 në Teatro Valle në Romë, ajo u prit fillimisht me habi dhe kundërshti, por shumë shpejt u kuptua se Pirandello kishte sjellë një revolucion estetik dhe filozofik në artin skenik.
Një teatër i ri: iluzioni, kriza dhe identiteti
Pirandelo, me këtë dramë novatore, ndërthur në mënyrë tronditëse jetën me artin, realitetin me iluzionin, njeriun me personazhin, duke rrëzuar “murin e katërt” dhe duke e bërë vetë teatrin objekt të teatrit.
Gjashtë personazhe të “papërfunduar” futen në një teatër ku po bëhen prova dhe kërkojnë që një autor t’ua japë zërin, kuptimin dhe përmbylljen. Ata kanë histori, vuajtje dhe plagë, por janë pa autor. Kërkimi i tyre shndërrohet në një metaforë të njeriut modern që endet pas një kuptimi të plotë të ekzistencës.
5 shtyllat filozofike të veprës
Personazhi është më real se njeriu i vërtetë – Një personazh i shkruar është i pandryshueshëm, i përhershëm, më i qëndrueshëm se vetë njeriu.
-Kriza e autorit – Vepra trajton krizën e krijimit: kur nuk ka më një autor, identiteti mbetet i copëtuar dhe pa drejtim.
-Teatri si iluzion dhe e vërtetë – Ndërpritet ndarja mes spektatorit dhe aktorit; vetë procesi i krijimit bëhet ngjarje.
-Kërkimi për identitet – Personazhet kërkojnë një kuptim, një përmbyllje, si njerëzit në botën moderne që nuk gjejnë dot vendin e tyre.
-Jeta si skenë – Pirandello e sheh jetën si një teatër ku secili luan një rol, por nuk di kush ia ka shkruar atë rol.
Pirandelo, një jetë mes dhimbjes dhe gjenialitetit
Luigi Pirandello u lind në Agrigento të Siçilisë në vitin 1867 dhe u bë një nga figurat më të rëndësishme të letërsisë moderne europiane. Ai studioi filologji në Romë dhe në Bon të Gjermanisë, por jeta e tij u ndriçua nga dramat e shpirtit dhe mendjes.
Gruaja e tij vuante nga sëmundje mendore, një përvojë që e thelloi trajtimin e çmendurisë, vetmisë dhe identitetit të rrënuar në veprat e tij. Ai fitoi Çmimin Nobel për Letërsi në vitin 1934, për “mjeshtërinë e tij në rifreskimin dhe transformimin e artit të dramës”.
Trashëgimia e tij përfshin rreth 50 drama, mbi 250 novela dhe 7 romane, që ndikuan thellësisht autorë si Beckett, Sartre, Ionesco. U nda nga jeta më 10 dhjetor 1936
Në Shqipëri: një vepër që frymëzon skenën
“Gjashtë personazhe kërkojnë një autor” është vënë në skenë disa herë në Shqipëri, por një nga vëniet më të njohura dhe më të suksesshme ishte ajo e realizuar nga Teatri Kombëtar në Tiranë, nën regjinë e Mehmet Xhelilit.
Në këtë produksion u angazhuan aktorë të mirënjohur si: Fatos Sela, Marjeta Ljarja, Dritan Boriçi, Olta Daku dhe Eftiola Laçka, të cilët dhanë jetë një shfaqjeje që nuk ishte vetëm artistike, por edhe filozofike.
Produksioni shqiptar ka përqafuar strukturën e pazakontë të veprës, ku aktorët bëhen personazhe dhe personazhet kërkojnë të jenë më shumë se rol. Në realitetin shqiptar, ku individi shpesh jeton në tensionin mes detyrës dhe dëshirës, mes maskës dhe të vërtetës, kjo dramë ka marrë një kuptim të thellë social dhe shpirtëror.
Nga Roma në Tiranë, përmes përkthimit
Falë përkthimit mjeshtëror të Donika Omarit, vepra e Pirandelos ka arritur të komunikohet me saktësi, thellësi dhe elegancë në gjuhën shqipe. Përkthimi i saj nuk është thjesht gjuhësor, por edhe filozofik, duke ruajtur misterin, kontradiktën dhe tensionin që e bën këtë vepër të pavdekshme.
Epilog
Në fund, Pirandelo nuk na jep përgjigje, por na lë me një pyetje thelbësore: A është jeta jonë vërtet e jona, apo jemi edhe ne si ata gjashtë personazhe që kërkojmë një autor për të na dhënë kuptim?
Në këtë pikë, teatri ndalet, reflektimi nis.
