Martin Griffiths*
Ditëlindjet duhet të jenë një kohë festimi, por kur ish-kolegët e mi të Kombeve të Bashkuara të mblidhen muajin e ardhshëm për të shënuar 80-vjetorin e kësaj organizate, gjasat janë që gëzimi të jetë i pakët.
OKB-ja është në krizë. Me pamjen gjeopolitike në pikën më të thyer të dekadave të fundit, kjo institucion i madh është dëshpërimisht i varfëruar – jo vetëm për fonde, por mbi të gjitha për relevancë. Në konfliktet më kritike të botës moderne – Ukrainë, Palestinë, Sudan e të tjera – OKB-ja vazhdon të luajë një rol humanitar jetik, por është vetë-zhvendosur në një pozitë gjithnjë e më margjinale sa i përket paqebërjes.
Do të ishte e lehtë të fajësonim për këtë defektet strukturore të njohura të OKB-së – dora e rëndë e vetos nga pesë anëtarët e përhershëm të Këshillit të Sigurimit (Kina, Franca, Rusia, Britania e Madhe dhe SHBA), që e ka bërë këshillin e gjerë të paprekshëm ndaj reformës; dobësia relative e Asamblesë së Përgjithshme; dhe fragmentimi institucional me konkurrencë mbi mandatet. Por këto kanë qenë të pranishme që nga krijimi dhe nuk e kanë penguar OKB-në të arrijë gjëra të mëdha.
Jo, mungesa e sotme e relevancës vjen nga kolapsi i burimit më të çmuar të OKB-së: guximit të saj. Guximi për të udhëhequr. Guximi për të sjellë palët ndërluftuese në një tryezë. Guximi për të gjetur zgjidhje që sfidojnë pandëshkueshmërinë dhe janë të zbatueshme. Guximi për të provuar, për të dështuar nëse është nevoja, dhe për të provuar përsëri.
Një kulturë kujdesi të tepërt ka depërtuar në organizatë, një ndjenjë inercie dhe dorëzimi përballë ngërçit politik. Para se të largohesha nga OKB-ja, punova si ndërmjetësues në Jemen, pastaj si udhëheqës global për çështjet humanitare. Në atë kohë, mund të shihja si mundësitë e mëdha të organizatës, ashtu edhe kufizimet e vetëimponuara që po e lidhnin.
S’ka dyshim se, pavarësisht mungesës së fondeve, OKB-ja vazhdon të bëjë punë jetike përmes misioneve politike dhe humanitare anembanë globit. Nuk ka zëvendësim për përkushtimin, kompetencën dhe guximin e stafit të saj. Kam parë mirësinë dhe solidaritetin e tyre, të pashuar edhe përballë vuajtjeve të pakuptueshme, në kaq shumë zona lufte. Këtë duhet ta krahasojmë me qasjen e papranueshme të Fondacionit Humanitar të Gazës – “zgjidhja” private dhe e militarizuar, e ofruar nga qeveritë e Izraelit dhe SHBA-së, që shkel të gjitha parimet e ndihmës humanitare.
Por, duke lejuar vetë-margjinalizimin në paqebërje – që përfshin ndërmjetësimin – OKB-ja është bërë si një mjek i kufizuar vetëm në trajtimin e simptomave të sëmundjes, jo të shkakut.
Për ata prej nesh që ia kanë kushtuar jetën ethos-it të OKB-së dhe kujdesen me pasion për promovimin e paqes, kjo është jashtëzakonisht dëshpëruese. Për njerëzit e mbërthyer në zonat e konfliktit, është fatale.
Kur përdoren siç duhet, “zyrat e mira” të sekretarit të përgjithshëm kanë një fuqi të madhe për të ndërmjetësuar dhe zbutur konfliktet. OKB-ja dhe sekretari i saj i përgjithshëm kanë një legjitimitet si ndërmjetësues të ndershëm, që nuk e zotëron asnjë qeveri kombëtare.
Për shembull, isha krenar të isha ndërmjetësues në iniciativën për grurin e Detit të Zi në vitin 2022, ku OKB-ja luajti rolin kryesor të ndërmjetësit mes Ukrainës dhe Rusisë, nën udhëheqjen e sekretarit të përgjithshëm António Guterres. Ne ngritëm një ekip që bashkoi zyrtarë nga sekretariati dhe agjencitë përkatëse të OKB-së, dhe i fuqizuam ata të bashkëpunonin realisht, duke dalë jashtë “kornizës” kur duhej, për të bërë punën.
Pa udhëheqjen e OKB-së, nuk besoj se një marrëveshje përfundimtare do të kishte qenë e mundur. Ajo tregoi se çfarë mund të arrihet kur sekretari i përgjithshëm tregon ambicie, shtyn fort dhe angazhohet drejtpërdrejt me pjesëmarrësit kryesorë (Kievin, Moskën dhe Ankaranë në këtë rast). Kjo duhej të kishte shërbyer si pikënisje për përparime të tjera në paqebërje nga OKB-ja, por ky moment është humbur.
Hapi i parë i udhëheqjes duhet të jetë kapja e këtij frymëzimi: guxim, energji, këmbëngulje; gatishmëri për të vënë në rrezik kredibilitetin, për të shuar rivalitetet e brendshme dhe për të mobilizuar gjithë organizatën për një objektiv të caktuar.
Sekretariati duhet të sjellë më shumë talente të larta të paqebërjes në sistem, të jetë i gatshëm t’i dërgojë ata me shpejtësi dhe të heqë dorë prej tyre nëse nuk performojnë. Duhet të përdoret më shumë instrumenti i të dërguarve specialë, të cilët kanë hapësirë unike për të vendosur axhendën dhe për të mbledhur lojtarët kryesorë, dhe të rezistohet imponimit të dërguarve shpesh të pakualifikuar nga qeveritë.
Gjithashtu, duhet të përdoren më mirë partneritetet me organizatat jozyrtare të paqebërjes. Kjo nuk është një ide e re, por ka rënë nga praktika kohët e fundit. Në shembullin e Detit të Zi, kishim staf të integruar plotësisht nga një organizatë e tillë dhe ne ishim më të fortë falë kësaj.
Më shumë vëmendje duhet t’i kushtohet aftësive që kërkohen nga ekipet e paqebërjes. Duhet shumë më tepër investim në aftësi teknike të ndërmjetësimit dhe trajnime, si dhe mbështetje më e gjerë në seli dhe në terren për të mundësuar përgjigje më të shpejtë ndaj situatave komplekse e dinamike.
Ndërmjetësimi efektiv në botën moderne kërkon tre gjëra: fuqinë legjitimuese dhe përvojën globale të OKB-së; ndikimin e qeverive të përfshira si ndërmjetësuese; dhe përvojën e organizatave të pavarura të zgjidhjes së konflikteve, që sjellin zërat e komuniteteve të prekura. OKB-ja duhet të bëjë një punë më të mirë në këtë trekëndësh.
Duhet gjithashtu të artikulojë më qartë vizionin për rolin e saj themelor si një trup për zgjidhjen e konflikteve në dekadat e ardhshme.
Nisma UN80 – përpjekja e madhe për reformë të nisur nga sekretari i përgjithshëm për të përmirësuar efikasitetin dhe efektivitetin e organizatës – është, sigurisht, e mirëpritur. Bashkimi i agjencive dhe shkurtimet në staf e kosto janë të kuptueshme, duke parë krizën e financimit. Por kjo ende nuk është përkthyer në një vizion pozitiv të rolit të ardhshëm të OKB-së. Ende nuk dëgjojmë një debat të vërtetë mes sekretariatit dhe shteteve anëtare për ndërtimin e një OKB-je që do të ruajë premtimet e themeluesve në këto rrethana të reja.
OKB-ja është e mbushur me njerëz të jashtëzakonshëm. Ajo mbetet një institucion i pazëvendësueshëm. Si e tillë, mëkati i saj i vetëm i pafalshëm është mosveprimi. Kjo rrezikon të bëhet endemike, me pasoja serioze për njerëzit më vulnerabël të planetit.
Ne nuk mund t’i zhgënjejmë më tej. Ky projekt i madh global duhet të gjejë guximin për t’u bërë përsëri relevant, dhe shpejt, nëse duam që ndonjë nga përvjetorët e saj të ardhshëm të vlejë për t’u festuar.
*Ish-nënsekretar i përgjithshëm i OKB-së për çështjet humanitare
Përgatiti për botim: L.Veizi
