Nga Aurenc Bebja
“Congressional Record” ka botuar, në numrin e saj shkurt – maj 1961 (vëllimi 107), intervistën ekskluzive të Hugh Gladney Grant ish-ambasadori amerikan në Shqipëri, me rastin e ndarjes nga jeta të mbretit Zog
I nderuari John Sparkman nga Alabama në Senatin e Shteteve të Bashkuara
E hënë, 22 maj 1961.
Z. Sparkman: Zoti President, muajin e kaluar, Mbreti Zog I, sovrani në ekzil i Shqipërisë, vdiq. Z. Hugh Grant – tani në Augusta, Ga.; më parë në Alabama – një ish-ministër në Shqipëri, ishte një mik i ngushtë i mbretit Zog. Ai ndjeu që Mbreti qëndronte për demokracinë në mbretërinë e tij të vogël të Shqipërisë dhe kishte shpresë se do të ishte në gjendje ta sillte atë vend edhe një herë në shtresat demokratike. Më 10 Prill 1961, në Augusta, Ga., “Chronicle” botoi historinë e “Associated Press” që fliste për vdekjen e Mbretit Zog. Në të njëjtën çështje shfaqet një intervistë me Z. Grant. Unë besoj se intervista, veçanërisht, do të duket interesante dhe mund të shërbejë për të kujtuar luftën e vazhdueshme nga disa në interes që Shqipëria të rifitojë botën e lirë. Kërkoj pëlqimin unanim që të dy lajmet të shtypen në “the Appendix of the Recorp” (Shtojcën e Recorp). Duke mos pasur asnjë kundërshtim, artikujt u urdhëruan të shtypen në Recorp, si më poshtë:
Virtytet e Zogut kujtohen – vdekja e Mbretit trishton Augustanin, ish-Ministrin
Vdekja e Mbretit Zog I, sovranit në ekzil të Shqipërisë, trishtoi Hugh Grant-in nga Augusta, i cili ishte Ministër i SH.B.A.-ve në mbretërinë e Zogut për 4 vjet para pushtimit të Musolinit. Grant u takua me Mbretin në 1935 dhe e kujton atë si një udhëheqës të vërtetë dhe një ushtarak të shkëlqyer. Ai beson se shumë prej historive shumëngjyrëshe që rrethojnë Zogun e kanë origjinën nga italianët, të cilët dëshironin ta diskreditonin atë për arsye politike.
Thirreni patriot
“Ai ishte shumë inteligjent dhe i informuar mirë për çështjet politike në Evropë. Ai ishte i arsimuar mirë dhe ishte një nga shqiptarët më patriotë që kam takuar ndonjëherë”, pohoi Grant. Përkundër shumë raporteve, Augustan-i (term për banorët e Augusta-s) tha se Zogu po bënte përparim në Shqipëri dhe po e çonte vendin e tij drejt stabilitetit. “Nëse fashistët nuk do të kishin ardhur, ai do të kishte qeverisur Shqipërinë me sukses,” – shtoi ai.
Dita e fundit : 6 Prill 1939
Ende mbetet e gjallë në kujtesën e Grant dita para pushtimit të Musolinit në Shqipëri (6 Prill 1939) kur Zogu e thirri atë në pallat për audiencën e tij të fundit me një diplomat të huaj. “Mbretëresha sapo kishte lindur fëmijën e saj të parë dhe Musolini sapo i kishte dhënë Zogut një ultimatum,” tha Grant. “Ai më tregoi për kërkesat e italianëve që të nënshtrohej dhe tha se do të rezistonte.” Zogu kishte 15.000 trupa në krahasim me 50.000 të Musolinit.
Nuk do të dorëzohej
Grant tha se Zogu e dinte se nuk do të ishte asgjë tjetër përveç një rezistencë simbolike, por zgjodhi të ndiqte atë rrugë sesa të dorëzohej pa luftë. Mbretëresha Geraldinë, nëna e së cilës ishte Amerikane, u dërgua në Greqi me një makinë përpara se të fillonte beteja. Zogu u largua më vonë me kabinetin e tij. “Ishte një kohë e vështirë për të. Unë besoj se italianët zgjodhën atë kohë të veçantë, sepse ata e dinin gjendjen e Mbretëreshës.”
Ciano, njeriu i mirë
Grant kujtoi se Konti Ciano, dhëndri i Musolinit, ishte njeriu më i mirë në dasmën e Zogut në 1938. “Zonja ime dhe unë ishim të pranishëm në dasëm. Mbretëresha ishte shumë më e re se Mbreti, por dashuria e tyre për njëri-tjetrin ishte e sinqertë.” “Konti Ciano ishte njeriu (i ftuari) më i mirë, dhe pastaj një vit më vonë ishte po ai që fluturonte mbi Tiranën me një aeroplan bombardues.”
I pa në 1951
Grant nuk i pa më Zogun apo Geraldinën deri në 1951 kur ata bënë vizitën e tyre të parë dhe të vetme në këtë vend. “Megjithëse ai kurrë nuk e tha këtë me kaq shumë fjalë, unë mendoj se ai kishte shpresë të kthehej në Shqipëri një ditë dhe të çonte vendin drejt pavarësisë nga komunistët, pasardhës të fashistëve,” tha Grant. Djali i Zogut, Princ Leka, shtoi ai, ndoqi shkollën ushtarake në Angli.
Djali të kthehet?
“Përshtypja ime është se mbreti Zog me siguri mezi priste kohën kur djali i tij do të kthehej për të udhëhequr shqiptarët.” “Vdekja e tij është shumë tragjike për gruan time dhe veten time. Marrëdhëniet tona me të ishin më të këndshmet. Ai ishte një mik i madh i Shteteve të Bashkuara.”
