Johan Rivalland
Liberalizmi është një filozofi që mbron idetë e lirisë dhe përgjegjësisë, në shërbim të zhvillimit të individëve. Prandaj, ta reduktosh atë në një doktrinë ekonomike është një gabim. Rrënjët e liberalizmit janë të vjetra.
Dhe nëse shumica e intelektualëve, historianëve, politikanëve ose gazetarëve janë të gatshëm të njohin themelet filozofike liberale të qytetërimit oksidental, ata jo domosdoshmërisht do t’a përdorin këtë fjalë, ose do t’a dallojnë të ashtuquajturën demokraci liberale nga doktrina me të njëjtin emër, që supozohet të reduktohet në niveli ekonomik ose i përqendruar në mënyrë obsesive dhe pothuajse ekskluzivisht në të.
Kjo është arsyeja pse intelektualët nuk e duan liberalizmin.
Dhe arsyeja pse disa me një lloj përçmimi denoncues, e ngatërrojnë atë me një “neo” ose një “ultra”, që mjafton për të klasifikuar përfundimisht një shkollë mendimi deri në pikën e mospranimit të saj , duke mos e bërë të dobishme të interesohesh për të, por përkundrazi të qëndrosh në supozime që edhe individët me qëllimet më të mira nuk do të jenë në gjendje t’i kapërcejnë.
A kanë bazat e liberalizmit një natyrë ekonomike?
Edhe pse “armiqtë e liberalizmit” nuk e pranojnë, liberalizmi nuk ka vokacion për të mbrojtur vetëm një këndvështrim të rreptë ekonomik. Rrënjët e tij janë më të thella dhe përziejnë karakterin politik dhe ekonomik, në kundërshtim me idenë se të dyja mund të dallohen.
Liberalizmi është një filozofi që formon një tërësi dhe elementet e së cilës nuk mund të ndahen sipas fantazive të njërit apo tjetrit, apo aq më tepër sipas dëshirës së tyre për të diskredituar këtë filozofi që nuk e kuptojnë apo që ata e urrejnë deri në atë pikë sa duan t’a shkatërrojnë pa më të voglin debat.
Nëse i përmbahemi një përcaktimi të thjeshtë, por shumë konkret, mund të citojmë, për shembull, përkufizimin e mëposhtëm të dhënë inxhinieri francez Jean-Marc Paturle, i cili ka meritën e të qenit kuptimplotë dhe të vendosjes së liberalizmit në kontekstin e asaj që mund të përkufizohet si një filozofi e bazuar tek përgjegjësia e secilit, besimi, marrëdhëniet e ndërsjella të shkëmbimit, materiale ose jo, humanizmi dhe tek harmonia.
Liberalizmi është mënyra më e thjeshtë dhe mbi të gjitha më paqësore e të jetuarit së bashku. Ndryshe nga komunizmi, ai nuk supozon krijimin e një “njeriu të ri”. Ndryshe nga fashizmi, ai nuk përjashton askënd. Liberalizmi i konsideron njerëzit ashtu siç janë, me të gjitha cilësitë dhe të gjitha gabimet e tyre. Thjesht supozon se të gjithë respektojnë individualitetin e të tjerëve, pronën e tyre dhe kontratat që ata lidhin me të tjerët.
Avokati dhe eseisti francez Jean-Philippe Delsol, në numrin e parë të revistës “Journal des Libertés”, tregon se liria nuk është një qëllim në vetvete, por “një kusht thelbësor për çdo njeri në kërkim të qëllimeve të tij”. Ashtu si Hannah Arendt, që shtron pyetjen e domethënies së politikës, ai tregon se liria nuk është diçka e dhënë, por duhet pushtuar vazhdimisht dhe është kusht sine qua non e njerëzimit tonë.
Pa lirinë e shprehjes, lirinë e lëvizjes dhe të gjitha format e tjera të lirisë elementare për mendimin dhe jetën, ne jemi në rrezik të madh të zhytemi në totalitarizmat më të egër ose, në një shkallë më të vogël, në atë që Etienne de La Boétie e quajti robëri vullnetare.
Prandaj është kundër të gjitha formave të despotizmit që është fjala për të mbrojtur veten, në imazhin e asaj që mbrojti me vrull dhe reflektim të fuqishëm filozofi Benjamin Constant, mendimtar i lirisë në të gjitha format e saj.
Liria, një pushtim që nuk është i vetëkuptueshëm
Prandaj, nëse liberalizmi është antiteza e shtypjes, çfarëdo qoftë forma e tij, e privimit të lirisë, e despotizmit apo totalitarizmit, kjo nuk është e vetëkuptueshme. Ne mund të kemi ndjenjën, në komoditetin relativ të jetës sonë të vogël ose anasjelltas në ankthet e përditshme që mund të përjetojmë, se nuk kemi asgjë për t’u frikësuar, se kuintesencialja është aty, se jemi më pak të sigurt për disa të drejta dhe liri të caktuara.
Por asgjë nuk është më pak e sigurt. Pushtimi i lirisë është i kohëve të fundit dhe gjithmonë i kërcënuar.
Në këtë drejtim, do të ishte gabim të besojmë se ky është një fakt i vërtetuar. Profesori i psikologjisë Carlo Strenger, në një libër me titull “A do të heqim dorë nga liria?” kujton gjithashtu aktualitetin e çështjes, duke marrë frymëzim si nga historia e ideve, ashtu edhe nga ngjarjet aktuale për të na shtyrë të reflektojmë mbi nevojën e angazhimit nëse nuk duam të shohim vlerat tona themelore, në ballë të të cilave është liria, dhe nëse jo duke u zvenitur ose duke u fundosur gradualisht nën sulmin e rreziqeve të shumta që i presin vazhdimisht.
Pra, pse ky obsesion ekonomik?
Nëse liria, liritë në të gjitha format e tyre dhe gjithçka që ato nënkuptojnë, janë në qendër të liberalizmit, atëherë pse kjo ndjenjë se liberalët janë të fiksuar përgjithmonë pas fushës ekonomike dhe e bëjnë atë qendër të reflektimeve dhe diskutimeve të tyre?
Thierry Falissard, në koleksionin e tij “A duhet të kemi frikë nga liria – Liberalizmi në 21 pyetje” i përgjigjet drejtpërdrejt kësaj pyetjeje. Ai vëren se, thjesht, edhe ekonomia është pjesë e jetës në shoqëri.
Madje mund të shtojmë se është pjesë e përditshmërisë sonë dhe se përcakton shumë elementë të jetës sonë (nocioni i pronës, pra mundësia e posedimit të mallrave që i fitojmë falë fryteve të punës, por edhe falë shkëmbimit, ideja e bashkëpunimit dhe e ndarjes së punës, sepse nuk mund të prodhohet gjithçka që i nevojitet vetes, tregu si shprehje lirie, konkurrenca si motori i inovacionit dhe vektori i zgjedhjes si çmime më të ulëta për konsumatorin etj,).
E gjithë kjo është shumë konkrete dhe është e pamohueshme që ekonomia përcakton një pjesë të mirë të jetës dhe gjendjes sonë. Pa e bërë obsesion. Por ne jemi të gjithë të bekuar, falë ekonomisë, që atëherë mund të kemi kohën dhe mjetet për t’iu përkushtuar aspiratave tona më të thella.
Është e qartë se këtu nuk bëhet fjalë për abstraksione, për kërkim të pasurisë në vetvete apo kush e di se çfarë trillimesh të tjera që disa do të donin t’ia atribuonin liberalëve, që janë qenie njerëzore si gjithë të tjerët.
Thierry Falissard nuk thotë asgjë tjetër kur shkruan: “Aktori i ekonomisë është në fund të fundit individi, jo një qenie teorike e ndërtuar nga ekonomistët, por një person konkret që vepron sipas dijes (dhe injorancës) së tij, sipas nevojave dhe dëshirave të tij.
Pikërisht nga mënyra se si vepron ky person konkret mund të nxirren mësime ekonomike dhe jo nga statistikat mbi agregatët, modelet abstrakte apo një analizë jopersonale e fakteve ekonomike, që do të ishte pseudo-shkencore”.
Daniel Toure, në librin e tij “Pulp Liberalism”, thekson se liberalizmi, larg të qenurit i reduktuar në ekonominë e tregut, u ndërtua gjatë disa shekujve, madje edhe mijëvjeçarëve, përpara se të konceptohej si i tillë.
Tullat e saj kryesore janë në veçanti: “Të drejtat e patjetërsueshme natyrore të personit: liria, siguria, prona; një shtet, qëllimi i të cilit është të mbrojë këto të drejta; një ndarje e pushteteve që kufizon rreziqet që një despot ose një oligarki do të shkelë këto të drejta; demokracinë, duke kufizuar (pak) rreziqet që pushteti politik të shkelë këto të drejta; ekzistenca e një rendi shoqëror të vetëorganizuar që rezulton nga ndërveprimi midis njerëzve të lirë, më harmonik, më i qëndrueshëm, më i begatë se urdhrat e ndërtuar nga lart; ekonomia e tregut, pasojë e të drejtave natyrore të personit dhe funksionimi i duhur i së cilës është një nga aspektet e këtij rendi të vetëorganizuar.
Dhe kjo është arsyeja pse Daniel Toure këmbëngul në nevojën për të mos qëndruar tek ajo që thotë. Për të ditur realisht se çfarë është liberalizmi dhe për të kuptuar se ai nuk është kryesisht një teori ekonomike, është më mirë të lexoni autorë liberalë. E cila më pas do të bëjë të mundur për të kuptuar që: “Liberalizmi është një traditë filozofike që shpaloset në shumë fusha, në fushën politike, në fushën e së drejtës dhe në fushën ekonomike.
Të reduktosh liberalizmin në një nga këto fusha, pa e ditur vizionin që e mbështet atë, është si të flasësh për majën e një ajsbergu, ndërkohë që injoron ose pretendon se injoron se ka gjithashtu (shumë) akull nën ujë…
Dhënia fund keqinterpretimeve
Sigurisht që do të kishte ende shumë për të thënë. Por nëse nuk duam të zgjatemi shumë, do të kujtojmë se të barazosh liberalizmin dhe ekonominë është një keqinterpretim. Vlerat e liberalizmit janë mjaft të pasura dhe frytdhënëse që ne të kuptojmë plotësisht thelbin e tyre të shumanshëm dhe unik.
Emëruesi i përbashkët i liberalizmit është “respekti për individin dhe e drejta e tij për ekzistencë të lirë pa vuajtur tiraninë e grupit”. Dhe liria ekonomike, në këtë kuptim, është “një kusht i domosdoshëm i çdo lirie tjetër” (Hayek).
Ne duhet të qëndrojmë të palëkundur në idenë se mënyra më e mirë për t’i lejuar të gjithëve të gëzojnë liritë reale është t’i garantojmë të drejtën për t’a bërë këtë dhe të kufizojmë sa më shumë që të jetë e mundur pengesat në ushtrimin e tyre.
Me përjashtim të sigurisht atyre që nuk kanë kapacitetin që natyrshëm të çon njerëzimi ynë i përbashkët për të ndihmuar me shqetësimin e vazhdueshëm për t’i ndihmuar ata të rimarrin, kur është e mundur, autonominë që do t’i bëjë ata të rriten vetë.
Përgatiti
Florjan Bombaj
