Imazhi u bë një nga simbolet më ikonike dhe të fuqishme, duke ndikuar në opinionin publik global dhe lëvizjet kundër luftës.
Nga Leonard Veizi
Ajo vraponte. Klithte. Nuk ishte një klithmë vetëm për veten. Ishte vetëm 9 vjeçe, fëmijë, e zhveshur dhe e përvëluar, me lëkurën që i shkrihej mbi trup si letër e terur. Nën diellin e verbër të qershorit në Vietnam, ajo nuk vraponte thjesht për t’u larguar – ajo vraponte për jetën, për pafajësinë, për të gjithë fëmijët që s’do ta bënin dot më kurrë atë rrugë. Asfalti ishte zjarr, ajri ishte mbytës, dhe qielli kishte ulëritur me flakët e napalmit që ranë nga avionët si mallkimi i pa mëshirë. Rreth saj, fëmijë të tjerë – gjithashtu të tmerruar e të djegur – ndanin të njëjtin ikje, të njëjtin klithmë, të njëjtin tmerr. Ushtarët shikonin, të ngrirë mes detyrës dhe pafuqisë, ndërsa bota për një çast mbeti pezull: midis flakëve dhe tronditjes, vetëm një dorë ngre kamerën. Një klik. Një çast i kapur përjetësisht.
Ishte mëngjes, një tjetër mëngjes lufte, por atë ditë bota do të shikonte fytyrën e vërtetë të luftës. Dhe nuk do ta harronte më. Nick Ut, një fotoreporter vietnamez në shërbim të Associated Press, nuk e mbylli aparatin pas atij çasti. E hodhi mënjanë, mori në krahë vajzën e djegur dhe vrapoi drejt jetës. Ai nuk shkrepte thjesht një fotografi – ai shkrepte ndërgjegjen njerëzore.
Ajo foto u bë një britmë pa zë që përshkoi kufijtë, ekranet, ndërgjegjet. Fituesja e çmimit Pulitzer nuk ishte vetëm një imazh, por një kujtesë e tmerrit, një akuzë kundër indiferencës, një dritare ku shpirti i një fëmije digjej për të ndriçuar të vërtetën. Që nga ai çast, lufta nuk do të dukej më kurrë heroike. Dhe një vajzë e vogël me trupin e djegur do të bëhej zëri më i fuqishëm i paqes.
Ngjarja
Më 8 qershor 1972, mbi qiellin e fshatit Trảng Bàng, në Vietnamin Jugor, u lëshuan bomba napalmi nga avionë të Forcave Ajrore të Vietnamit të Jugut. Ajo që supozohej të ishte një sulm kundër forcave vietkong në zonë, përfundoi si një masakër ndaj civilëve të pafajshëm. Nga ky akt tragjik, lindi një nga fotografitë më të famshme të shekullit XX – një imazh që jo vetëm fitoi çmimin Pulitzer, por ndihmoi gjithashtu të ndryshonte rrjedhën e opinionit publik mbi Luftën e Vietnamit.
Në një intervistë shumë vite më vonë, Phúc kujtoi se ajo po bërtiste, “Nóng quá, nóng quá” – “Kaq nxehtë, kaq nxehtë”. Redaktorët e New York Times në fillim hezituan ta merrnin në konsideratë foton për botim për shkak të lakuriqësisë, por përfundimisht e miratuan atë. Një version i prerë i fotos – me fotografët e shtypit në të djathtë të hequr – u shfaq në faqen e parë të The New York Times të nesërmen. E titulluar “The Terror of War” apo “Terrori i Luftës”, më vonë fitoi një Çmimin Pulitzer dhe u zgjodh si Fotografia Botërore e Shtypit e Vitit për vitin 1973.
Fotografia
Në qendër të fotografisë ndodhet një vajzë e vogël, nudo, duke vrapuar në rrugë, duke klithur nga dhimbja. Trupi i saj ishte përvëluar nga napalmi. Quhej Phan Thi Kim Phuc, vetëm 9 vjeç. Rreth saj, fëmijë të tjerë dhe ushtarë të tronditur – një skenë ku tmerri dhe dëshpërimi bashkohen në mënyrë të zymtë. Fotografi që e realizoi këtë imazh ishte Nick Ut, një fotoreporter vietnamez që punonte për agjencinë amerikane Associated Press. Ai nuk mjaftohet me shkrepat e kamerës: pas fotografimit, ai hedh kamerën, merr vajzën e djegur dhe e çon me vrap në spital, duke i shpëtuar jetën.
Napalmi
Napalmi është një substancë shumë djegëse, një përzierje e benzinës me përbërës të tjerë që e bëjnë të ngjitet në trup dhe të djegë me temperatura ekstreme për një kohë të gjatë. Ai përdorej gjerësisht nga forcat amerikane dhe aleatët e tyre në Vietnam, si armë psikologjike dhe taktike për të spastruar zona të pyllëzuara ku fshiheshin rebelët vietkong.
Por në këtë rast, siç ndodhi shpesh gjatë luftës, viktimat ishin civilët.
Ndikimi global
Kur fotografia u publikua në mediat botërore, reagimi ishte i menjëhershëm dhe i furishëm. Imazhi i Kim Phuc nuk ishte thjesht një dëshmi e brutalitetit të luftës, por një akuzë e gjallë ndaj drejtësisë së saj. Ai ekspozoi plagët e vërteta që fshiheshin pas deklaratave politike dhe raportimeve zyrtare. Në SHBA dhe në vende të tjera perëndimore, fotografia u bë simbol i lëvizjes anti-luftë. Për shumë njerëz, ishte pikërisht ky imazh që ua bëri të papërballueshme më tej mbështetjen për konfliktin. Nick Ut fitoi çmimin Pulitzer në vitin 1973 për këtë foto. Më vonë ai tha: “Fotografia ime ndihmoi të ndalonte luftën. Por unë gjithmonë do të doja që kjo të mos kishte ndodhur kurrë. Do të doja të mos ekzistonte arsyeja për ta bërë atë foto.”
Pas fotografisë
Kim Phuc mbijetoi pas djegieve të rënda, falë ndihmës së menjëhershme të Nick Ut dhe trajtimeve të gjata mjekësore. Për vite me radhë, regjimi komunist vietnamez e përdori imazhin e saj si propagandë, duke e izoluar dhe kontrolluar lëvizjet e saj.
Në vitin 1992, gjatë një udhëtimi në Kubë, Kim Phuc arriti të arratiset dhe të kërkojë azil në Kanada, ku jeton ende sot. Ajo është bërë ambasadore e paqes për UNESCO-n dhe udhëton në mbarë botën për të folur për pajtimin, faljen dhe pasojat e luftës.
Trashëgimia
Fotografia e Kim Phuc mbetet një nga shembujt më të fuqishëm të gazetarisë që ndikon realitetin. Ajo nuk është thjesht një dokument i së kaluarës, por një thirrje e vazhdueshme për ndërgjegje njerëzore, kundër brutalitetit, indiferencës dhe luftërave që ende sot plagosin botën.
Në thelb, historia e Kim Phuc dhe fotografia e Nick Ut janë një kujtesë e përjetshme se imazhi ka fuqinë të flasë më fort se çdo fjalë, dhe se, ndonjëherë, një klik i vetëm mund të tronditë ndërgjegjen e një epoke të tërë.
