Fondi i ri i rimëkëmbjes prej 750 miliardë eurosh i Bashkimit Evropian ka për qëllim të trajtojë krizat, siç është prishja e prodhimit në vendet anëtare të Jugut, si Spanja dhe Italia. Por paratë nuk mund ta zgjidhin problemin e çmimeve të shtrembëruara të mallrave relative brenda eurozonës.
Nga Hans-Werner Sinn*
Drejtuesit e Bashkimit Evropian kanë arritur marrëveshje për një fond të rimëkëmbjes prej 750 miliardë eurosh (870 miliardë dollarë), me qëllim për të ndihmuar vendet anëtare të BE-së që goditen më shumë nga COVID-19. Por gjatë negociatave të gjata mbi paketën, u bë gjithnjë e më e qartë se kriza ekonomike e nxitur nga pandemitë e Evropës është një zgjatje e krizës së euros që po acarohet që nga rënia e firmës “Lehman Brothers” në 2008. Në thelb, kjo është një krizë e konkurrencës e sjellë nga shtrembërimi i çmimeve relative brenda eurozonës, i cili është rezultat i mbivlerësimit të inflacionit në vendet e Evropës Jugore.
Ky mbivlerësim, nga ana tjetër, buronte nga përmbytja e kapitalit që hyri në këto ekonomi pasi u bashkuan me euron. Rënia e flluskës së euros pas krizës financiare të vitit 2008, përmbysi drejtimin e flukseve të kapitalit privat, duke çuar në disa raunde të fluturimit të kapitalit intensiv nga rajoni i Mesdheut për në Gjermani. Kjo u reflektua në një rritje të të ashtuquajturave bilance TARGET që matin urdhrat e pagesës neto dhe sigurojnë një lloj kredie të mbitensionit publik brenda eurozonës. Dhe tani, COVID-19 ka shkaktuar një fazë tjetër të fluturimit të kapitalit që eklipson të gjithë të tjerët.
Pas goditjes së pandemisë në fillim të këtij viti, huadhënësit ndërkombëtarë nuk pranuan t’i paguajnë kreditë e tyre të papaguara për vendet e Evropës Jugore dhe kërkuan shlyerjen, duke investuar më pas paratë në anëtarët e veriut të eurozonës, veçanërisht në Gjermani. Investitorët e Evropës Jugore gjithashtu i zhvendosën investimet e tyre në Gjermani dhe transferuan shuma përkatëse të parave. Këto dy rrjedha të urdhërpagesave e kanë detyruar Bundesbank-ën të tolerojë pozicionet e hapura të kredisë deri më tani në një trilion euro. Në mars 2020 kërkesat gjermane TARGET u rritën me 114 miliardë euro – deri tani rritja më e madhe mujore që nga futja e euros në 1999. Fluturimi i kapitalit gjatë dy pikave të mëparshme të larta të krizës së euros, në shtator 2011 dhe mars 2012, shkaktoi edhe bilancin e TARGET të Gjermanisë për të nxitur, por me përkatësisht vetëm 59 miliardë dhe 69 miliardë euro.
Edhe pse tregjet e kapitalit u ftohën pak në prill dhe maj të këtij viti, pretendimet gjermane TARGET u rritën përsëri në qershor, këtë herë me 84 miliardë euro. Midis shkurtit dhe qershorit, ato u rritën me një total prej 174 miliardë euro, për të arritur një rekord të lartë 995 miliardë euro. Në të kundërt, borxhet italiane dhe spanjolle u rritën me 152 miliardë euro dhe 84 miliardë euro, përkatësisht, gjatë së njëjtës periudhë. Kjo nënkuptonte borxhet prej 537 miliardë dhe 462 miliardë euro, përkatësisht, në fund të qershorit – ose 999 miliardë euro në total. Si kjo shifër ashtu edhe numri i pretendimeve gjermane janë aq afër pragut prej 1 trilionë eurosh, sa nuk mund të ndihmohet, por të pyesim veten se cilat forca sekrete në sfond mund të kenë tërhequr frenën e urgjencës. Investitorët u larguan nga Spanja dhe Italia, sepse nuk i panë më këto vende si baste të sigurta. Dhe bankat qendrore të dy vendeve e bënë të mundur fluturimin e tyre, duke siguruar likuiditet shtesë përmes shtypshkronjave kombëtare.
Një pjesë e këtij likuiditeti erdhi nga skemat e ndryshme të blerjes së pasurive të Bankës Qendrore Evropiane, duke përfshirë Programin e Blerjes së Urgjencës Pandemike (PEPP) dhe Programin e Blerjes së Aseteve të krijuara prej kohësh (APP). Megjithëse këto programe kishin parashikuar blerje simetrike të pasurive nga ECB dhe të gjitha bankat qendrore kombëtare në eurozonë, këto institucione blenë një vëllim të madh në mënyrë disproporcionale të aseteve italiane. Likuiditeti shtesë gjithashtu vjen nga një program i veçantë i Referimit të Operacioneve të Rifinancimit Afatgjatë (TLTRO), me vlerë më shumë se 500 miliardë euro që BQE u vuri në dispozicion të bankave të eurozonës në mes të qershorit.
Norma e interesit prej -1% në TLTRO ishte jashtëzakonisht e favorshme – aq e favorshme, në fakt, që shumë banka huazuan paratë dhe menjëherë i ribënë përsëri me bankat e tyre qendrore me një normë prej -0.5%. Kjo u siguroi atyre një fitim të menjëhershëm të arbitrazhit që arriti në një subvencion të hapur nga eurosistemi. Por bankat spanjolle dhe italiane kishin nevojë për TLTRO-të në një pjesë të madhe për të kompensuar daljet e kapitalit. Ose mbase i përdorën ato thjesht për të shlyer kredi të huaj private që kishin kushte më pak të favorshme.
Në atë rast, kreditë që bankat qendrore spanjolle dhe italiane siguruan përmes shtypshkronjave të tyre kombëtare (elektronike) jo vetëm që do të mundësonin fluturimin e kapitalit, por gjithashtu shërbenin si një mjet për të larguar kapitalin privat, duke ofruar kushte më të mira. Sidoqoftë, eurozona mbetet e pabalancuar nga brenda. Kjo, gjithashtu, bëhet e dukshme, nëse shikohet prodhimi në Evropën Jugore. Për dallim nga sektorët vendas, prodhuesit e rajonit duhet të konkurrojnë ndërkombëtarisht, dhe për këtë arsye kanë vuajtur më shumë nga çmimet e larta relative.
Edhe para krizës së koronavirusit, prodhimi në Itali ishte 19% nën nivelin e tij në vjeshtën e vitit 2007, pak para se ekonomia e vërtetë të reagonte ndaj krizës financiare; në Spanjë, ajo ishte 21% më e ulët. Trendi në rënie ka vazhduar gjatë pandemisë, duke zgjeruar boshllëqet e prodhimit në përkatësisht 35% dhe 34%. Fondi i ri i rimëkëmbjes së BE-së ka për qëllim të adresojë këtë fiasko, por paratë nuk mund të zgjidhin problemin e çmimeve të shtrembëruara të mallrave relative brenda eurozonës. Fiksimi i tij kërkon një zhvlerësim të hapur ose të vërtetë. Por askush nuk dëshiron të flasë për këtë. Përkundrazi, strategjia e BE-së duket se bazohet në shpresë dhe lutje.
*Hans-Werner Sinn, profesor i Ekonomisë në Universitetin e Mynihut, president i Institutit Ifo për Kërkime Ekonomike, autor i librit “The Euro Trap: On Bursting Bubbles, Budget, and Believes” (“Kurthi i euros: Në shpërthimin e flluskave, buxhetit dhe besimeve”)
Përgatiti: Alessia Selimi
