Nënkoloneli i Hitlerit fluturoi në Britani në vitin 1941, me synimin e supozuar, për të negociuar paqen. Specifikat e misionit të tij mbeten të paqarta.
Shtatëdhjetë e pesë vjet pas përfundimit të luftës, shumë dokumente në lidhje me enigmatiken “çështja Hess” mbeten sekrete, sepse Zyra e Jashtme konsideron se ato e “rrezikojnë ende sigurinë kombëtare”. Dhe pyetjet pa një përgjigje përfundimtare grumbullohen: pse leitnanti i Hitlerit fluturoi për në Skoci në mes të luftës? Çfarë mesazhi sillte ai? Pse dështoi misioni i tij? A ishte përfshirë Shërbimi Britanik i Inteligjencës? A ka vepruar Hesi vetë, apo me pëlqimin e Hitlerit? Pse nuk iu tregua atij kurrë në publik? Pse iu caktua një burg i madh për veten pas luftës? Si vdiq ai? A bëri vetëvrasje, apo ishte vrarë?
Sekuenca e ngjarjeve fillon natën e së shtunës, më 10 maj 1941, kur numri dy i Rajhut të Tretë, sekretari i Hitlerit, dhe kreu i partisë naziste, Rudolf Hes, parashuton në Eaglesham, një cep i Skocisë afër Glasgow-t. Avioni, një gjuajtës Messerschmitt Bf 110D, i paarmatosur dhe me dy rezervuarë shtesë karburanti nën krahë, kap zjarrin kur rrëzohet. Ishte ora 11:09 e natës. Kur u rrëzua, Hesi ndrydhi kyçin e njërës këmbë dhe u kap nga Garda e Brendshme, një forcë britanike e rezervistëve lokalë. Ai është 48 vjeç dhe, megjithëse një pilot me përvojë, është hedhja e tij e parë me parashutë. Kur e arrestojnë, ai e paraqet veten si kapiteni Alfred Horn, përgjegjës për një “mision special”, dhe kërkon të çohet para dukës së Hamiltonit, rezidenca e të cilit ndodhej rreth dhjetë milje larg.
Duka, përveç se është një figurë me ndikim në themelimin britanik, një mik i familjes mbretërore dhe një anëtar i Dhomës së Lordëve, është një komandant i krahut të Forcës Ajrore Mbretërore (RAF), dhe atë natë ishte me detyrë në sallën e kontrollit të operacioneve, në sektorin ku avioni gjerman ra.
I arrestuari u dërgua në infermierinë Maryhill Barraks. Atje i zbrazin xhepat dhe i heqin gjithçka kishte, përfshirë një letër për dukën e Hamiltonit. Duka shkoi mëngjesin e 11 majit për të parë njeriun e kapur, i cili qëndronte para tij, dhe e prezantoi veten me emrin e tij të vërtetë: “Unë jam Rudolf Hes”.
Çurçilli e lë të presë
Nuk është hera e parë që dy burrat takoheshin. Ata ishin takuar gjatë Lojërave Olimpike të Berlinit, më 1936. Hamiltoni njeh Hesin dhe dëgjon fjalët e tij. Gjermani i thotë se po vjen për të propozuar paqe për britanikët. Fyhreri, shton ai, nuk dëshiron që Anglia të mposhtet dhe dëshiron t’i japë fund luftës. Ai gjithashtu thotë se fluturimi i tij ishte përpjekja e katërt për të arritur në Britaninë e Madhe dhe se tri të mëparshmet dështuan, për shkak të motit të keq. Prania e tij, si ministër i Rajhut, dhe rreziqet që ka kaluar, janë një garanci e mirëbesimit.
Hamiltoni, flegmatik, e pranon bashkëbiseduesin e tij se, të kesh sfiduar mbrojtjen ajrore britanike dhe parashutizimin për herë të parë dhe atë natë në moshën 48-vjeçare, është, nëse jo një garanci, të paktën një akt heroik, por që ai nuk ka autoritet t’i argumentojë propozimet gjermane. Hesi kërkon që bisedimet të fillojnë sa më shpejt të jetë e mundur, por bashkëbiseduesi i tij largohet pa i premtuar asgjë.
Po atë ditë, Hamiltoni kërkoi një takim nga nënsekretari i Shtetit për Zyrën e Jashtme, Aleksandër Kadogan, por ai u përgjigj se ai nuk do të mund ta shihte atë për dhjetë ditë. I hutuar, ai shkoi drejt e te Çurçilli, i cili e përshëndeti pasi e bëri të presë disa orë. Më në fund duka ishte në gjendje t’i tregonte atë që kishte ndodhur. Përgjigjja e shtetarit të madh përfundoi kështu: “Krimbi është brenda frutave”.
Dështimi i negociatave
Britanikët duket sikur nuk u nxituan të flisnin me Hesin. Më 12 maj, Hamiltoni u kthye në Londër me kryeministrin, dhe Kadogani i delegoi Ivonë Kirkpatrikun, e cila kishte qenë sekretare e ambasadës në Berlin, për marrëveshjen me të burgosurin. Kirkpatriku dhe Hamiltoni u takuan me gjermanin, dhe ai përsëriti për gati dy orë arsyet e udhëtimit të tij. Hesi kritikoi armiqësinë angleze me Gjermaninë, e cila, sipas tij, kishte shkaktuar të dyja luftërat botërore, dhe shprehu habinë e tij për këtë kundërshtim sistematik ndaj fuqisë më të madhe në Evropë. Një humbje e plotë britanike, tha ai, e neveriti Hitlerin, i cili i konsideroi anglezët dhe gjermanët si vëllezër race.
Zgjidhja që Hesi propozoi nga ana e Fyhrerit ishte që Londra t’i linte Gjermanisë “dorë të lirë” në Evropë, në këmbim të kësaj britanikët do të vazhdonin të ruanin perandorinë e tyre. Ai gjithashtu tha se kërkohej ndryshimi i qeverisë: Hitleri nuk ishte i gatshëm të negocionte me Çurçillin, të cilin e akuzoi se kërkoi shkatërrimin e Gjermanisë dhe ishte shkaku i luftës. Versione të tjera tregojnë se Hesi propozoi “një paqe të veçuar” me Britaninë e Madhe, me kusht që Gjermania të lejohej të vepronte kundër BRSS-së, që atëherë konsiderohej si armiku i vërtetë.
Në ditët që pasuan Hesi pyetej vazhdimisht, çka i jepte goditje shpirtit të tij. Qëndrimi anglez dukej i egër. Bisedimet, nëse do të fillonin ndonjëherë, dështuan pa dobi. Hesi u konsiderua një rob lufte sui generis, i lënë në duart e psikiatërve, të cilët bënë me të teste të përsëritura, me rezultate të pasakta. Ekziston edhe mundësia që t’i jepeshin ilaçe të papërshtatshme, të cilat e përkeqësuan shëndetin e tij mendor.
Çurçilli, i cili, do t’i shkruante presidentit të SHBA-së, Ruzvelt, më 17 maj: “Duket se [Hesi] është me shëndet të mirë; ai nuk është i acaruar dhe as nuk paraqet ndonjë nga simptomat e zakonshme të çmendurisë.” – iu kthye më vonë kësaj çështjeje në Kujtimet e tij dhe shkroi: “Ishte çështje klinike, dhe jo kriminale. Do të na duhej ta trajtonim atë në atë kuptim”.
Reagimi i Hitlerit
Fyhreri priti në mëngjesin e 11-të, në rezidencën e tij, në Berghof, një zarf të hollë që ndihmësi i Hesit ia dha. Brenda tij ishin dy faqe. Kur i lexoi, ai bërtiti: “Zoti im! Ai ka fluturuar në Angli!”. Në një zarf tjetër, të marrë pasditen e ditës së 10-të, por që akoma nuk ishte hapur, Hitleri gjeti një letër të gjatë nga Hesi ku i shpjegonte arsyet e veprimit të tij. Në letër ai thoshte se po fluturonte për në Skoci, për t’u takuar me dukën e Hamiltonit dhe të përpiqej të arrinte një paqe me Anglinë, përpara se të fillonte lufta kundër BRSS-së. Ai gjithashtu premtoi se nuk do t’ua zbulonte anglezëve planet për pushtimin e planifikuar.
Hitleri ishte nervoz dhe i hutuar, pasi pasojat katastrofike për Rajhun nga kapja e mundshme Hesit, ishin të dukshme. Mbi të gjitha, ai kishte frikë se ata do të përdornin ndonjë ilaç ndaj tij dhe do ta detyronin të thoshte ndonjë gjë në mikrofon.
U nis menjëherë një hetim dhe u zbulua se avioni i përdorur nga zëvendësi i Fyhrerit i ishte siguruar atij nga vetë prodhuesi, Vili Masershmit. Përveç kësaj, Hesi ishte udhëhequr në fluturimin e tij nga sistemi i lundrimit ajror me rreze Y, i përdorur nga bombarduesit gjermanë, por ende nuk dihej nëse kishte arritur të ulej në Angli, sepse britanikët heshtnin.
Të zgjidhësh
Hitleri kishte frikë se Londra do t’i komunikonte botës që Hesi po sillte një propozim të veçantë, për paqen midis Gjermanisë dhe Britanisë së Madhe, i cili do ta zhbënte unitetin e Boshtit. Kështu, gjermanët lëshuan një deklaratë zyrtare, duke njoftuar zhdukjen e Hesit, për shkak të “një çrregullimi mendor”.
Disa orë më vonë, BBC-ja e theu heshtjen për të thënë se ministri gjerman kishte parashutuar mbi Skocinë dy net më parë, dhe Hitleri dukej i lehtësuar. “Me këtë rast – ai më vonë do t’i tregonte Gëbelsit, ministrit të Propagandës Naziste – se anglezët humbën rastin më të mirë politik që iu dha atyre gjatë luftës.”
Është e çuditshme që britanikët nuk e përdorën ngjarjen si një armë të luftës psikologjike dhe propagandistike kundër Boshtit, me gjithë përparësitë që do t’u jepte atyre, për ta paraqitur udhëtimin e numrit dy të gjermanëve si një dezertim. Por është gjithashtu e vërtetë që marrëzia e pretenduar e Hesit rezultoi e dobishme në justifikimin e refuzimit të Londrës për të negociuar dhe jo për të alarmuar aleatët.
Nga ana tjetër, misteri qëndron se sa larg dijenisë ishte Hitleri për qëllimet e zëvendësit të tij. Hesi ishte përgatitur për fluturimin për disa muaj, gjë që do të ishte e pamundur pa miratimin e tij. As nuk duhet të harrojmë se para datës 10 maj, ai bëri tri përpjekje të ngutshme. Është gati e sigurt, pra, që Hitleri e dinte për misionin, megjithëse ndoshta ai nuk e dinte datën e saktë, kur do të ndodhte.
Hesi i cili u mbajt në një burg në Britani, deri në fund të Luftës së Dytë Botërore, u transferua pas gjyqeve në burgun Spandau në Berlin, ku mbeti i vetëm deri në vdekjen e tij, në 17 gusht 1987.
Spekulimet zinxhir
Një nga të panjohurat kryesore të ngritura nga fluturimi Hes, u nis nga motivimi i vetë udhëtimit. “Delfini” i Hitlerit duhet të ketë pasur një lidhje “britanike” mjaft të rëndësishme, për të bërë një turne gati vetëvrasës ajror dhe rrezikut (siç ndodhi) të binte në duart e Çurçillit dhe të konsiderohej një i çmendur ose një dezertor. A e priste dikush në Angli? Pse nuk u qëllua nga mbrojtja kundërajrore? A ishte ai bartësi i propozimeve për paqe që britanikët mund t’i konsideronin seriozisht? A ka pasur dokumente në kohën e kapjes së tij? Ku gjendet letra për dukën e Hamiltonit?
Nuk ka dyshim se në Angli ishte një grup personalitetesh të larta, i përbërë kryesisht nga aristokratë, të cilët favorizonin një mirëkuptim me Gjermaninë. Qëllimi i tij ishte të përfundonte një luftë që mund t’i jepte fund Perandorisë Britanike. Hesi, përveçse përkoi me Hamiltonin, ishte takuar dy herë, më 1937 dhe 1940, me Eduardin, dukën e Uindsorit, simpatia e të cilit për nazizmin ishte e njohur.
Para operacionit që arriti kulmin me fluturimin për në Skoci, profesori i gjeopolitikës Karl Haushofer, e konsideroi një nga frymëzuesit e nazizmit, dhe djali i tij Albreht, me sa duket një mik i dukës së Hamiltonit, dhe mbështetës i Hesit, ndërhyri. Albreht i propozoi Hesit në shtator të 1940 të hynte në një marrëdhënie me Hamiltonin për të negociuar një ndërprerje të armiqësive me Anglinë, dhe nënfyhreri e mirëpriti sugjerimin me interes.
Pas kësaj, Hesi sugjeroi të kontaktonte një shoqe të vjetër Haushofer në Lisbonë, znj. Meri Violet Roberts, e cila kishte lidhje me skalionet e larta të politikës britanike. Robertsi i shkroi dukës së Hamiltonit përmes Auslandorganisation, një pjesë e spiunazhit SS, i specializuar në operacionet e huaja, por Hamiltoni nuk u përgjigj, sepse mesazhi ishte përgjuar nga kundërspiunazhi britanik.
I paduruar për mungesën e përgjigjes, Hesi duhet ta ketë informuar Hitlerin për qëllimet e tij, dhe megjithëse Hitleri, me siguri, nuk i besonte shumë projektit, zëvendësi i tij fitoi mbështetje për të realizuar ndërmarrjen. Piloti personal i Hitlerit i dha atij hartat e fluturimit dhe vetë prodhuesi, Vili Masershmit, vuri në dispozicion avionin më të fuqishëm dhe më të shpejtë që Luftwaffe posedonte. Për të mos lejuar që avionët të binin në duart e anglezëve, Hesi vendosi ta rrëzonte atë në tokë dhe të hidhej me parashutë. Pjesa tjetër është ende në hije.
Hipotezat e fundit
Disa historianë britanikë, si Martin Allen, kanë zgjedhur teorinë se Hesi nuk ka vepruar me kokën e tij, por ishte viktimë e një komploti të inteligjencës britanike. Operacioni sekret i menaxhuar nga Londra do të kishte bërë që Hitleri të besonte se kishte një sektor të qeverisë britanike të etur për të negociuar paqen, dhe Çurçilli e disa anëtarë të familjes mbretërore britanike do të kishin marrë pjesë në të.
Allen madje sugjeron, pa shumë themel, se “karremi” i një paqeje të mundshme me britanikët ishte faktori vendimtar që e shtyu Hitlerin të bënte një luftë në dy fronte (pushtimi i BRSS-së para se të mbaronte me Britaninë e Madhe). Por kjo tezë mund të ishte një mënyrë për të lehtësuar faktin se me të vërtetë kishte një “festë paqeje” në Anglinë e etur për t’u pajtuar me Hitlerin dhe kundërshtonte vendimin e Çurçillit për ta vazhduar luftën me çdo kusht. Ndërkohë, duke pritur të hiqet veli i arkivave sekretë, të panjohurat mbeten pa përgjigje.
*Ky artikull u publikua në numrin 429 të revistës Historia y Vida. /Ra.My.Fjala.al/
