Dalí dhe Picasso admironin njëri-tjetrin si artistë por ideologjia e tyre i ndau, ndër të tjera. Pas Luftës Civile Spanjolle ata nuk e panë njëri-tjetrin, por përsëri mesazhet u shkëmbyen dhe midis afiniteteve të përbashkëta shfaqet interesi i tyre për një objekt erotik të krijuar nga artisti Óscar Domínguez, të cilin ata e përfshinë në peizazhin e tyre të brendshëm të pjesëve surrealiste, siç dëshmohet nga fotot që ilustrohen në shkrim.
Një raport fotografik nga Nick de Morgoli, i bërë në 1947 në studion pariziene të Picasso-s, ku pikturoi Guernica, zbuloi se atje ai mbante pjesën e Jamais nga Óscar Domínguez (1906-1957), të cilën ai e kishte prezantuar në Ekspozitën Ndërkombëtare të Surrealizmit të organizuar në 1938, në Galerie Beaux-Arts në Paris nga André Breton dhe Paul Éluard.
Një objekt surreal që kishte shkaktuar një sensacion, pothuajse po aq sa Taksi Rain nga Salvador Dalí ose 1,200 thasë me qymyr të varur në tavan, ideja e Marcel Duchamp. Falë kësaj të dhëne fotografike, Emmanuel Guigon, drejtori i muzeut Picasso në Barcelonë, arriti në Catherine Hutin-Blay (vajza e Jacqueline, gruaja e dytë e Picasso), e cila e kishte këtë pjesë në një depo pa e ditur vërtet se për çfarë bëhej fjalë.
Dhe gjatë gjithë kësaj vere dhe deri më 8 nëntor, kjo vepër do të jetë në qendër të një ekspozite në Museu Picasso në Barcelona.
Është një pjesë enigmatike dhe njëkohësisht erotike e formuar nga një gramafon i shndërruar në mënyrë të tillë që këmbët e një kukulle të dalin nga briri i saj e cila do të ishte gjilpëra e pajisjes është një dorë që kthen pllakën në formën e gjinjve të gruas.
Ky objekt surrealist i funksionimit simbolik është rishfaqur në Picasso të Barcelonës si një thesar i vërtetë, i restauruar dhe i shoqëruar me foto dhe dokumente që japin një llogari të pranisë së saj dhe ndikimit të saj në ekspozitën e madhe të vitit 1938.
Në ekspozitën e Barcelonës dhe në katalog shpjegohet se Óscar Dominguez e çoi këtë pjesë në një tjetër ekspozitë në grup, e cila të njëjtin vit u mbajt në Galerinë Robert në Amsterdam, dhe që atëherë është zhdukur. Nuk ishte rishfaqur, megjithëse u tha që krijuesi i saj ia kishte dhënë Picasso-s, me të cilin ishte një mik i mirë.
Por ajo që nuk shpjegohet në ekspozitën e Barcelonës është se kishte një tjetër Xhamajas që u ekspozua vetëm një vit më vonë, në 1939 dhe në New York. Dhe në këtë rast demonstrohet nga fotografitë nga Erich Schaal që Fondacioni Gala-Salvador Dalí në Figueres bleu disa vjet më parë dhe u botua në një katalog.
Ishte Félix Fanés, drejtori i parë i Qendrës për Studime Dalinine, i cili në një ese me titull “Në fund të krizës së objektit” (studimi i mbledhur në Pikturat dhe hijet e tyre ) shpjegoi në detaje përmbajtjen e pavijonit të ëndrrave të Venusit që Dalí projektoi në Qershor 1939 për Panairin Botëror të New York-ut. Dhe brenda këtij pavioni ishte Xhamajsi. Dhe, përveç kësaj, nga fotografitë e Schaal dallohen disa ndryshime në formën e altoparlantit dhe veçanërisht në bazën e poshtme.
A ishte, pra, plagjiaturë?
Fanés, në esenë e lartpërmendur botuar në 2004, shpjegon se brenda këtij pavijoni kishte objekte të ndryshme si manekinët, një zhytës, një shtrat me pasqyra të mëdha … Dhe shton: “Disa nga këto ide erdhën pa mëdyshje nga ekspozita e surrealizmit e vitit 1938. Për shembull, njeriu me kafazin e zogjve në gjoks ishte një zhvendosje tre-dimensionale e një pikture nga Magritte, The Therapist(1937); gjoksi prej druri ishte frymëzuar nga një objekt Breton; ndërsa regjistruesi ishte thjesht riprodhimi besnik i një objekti Óscar Domínguez ”.
Dhe instalimi arriti kulmin në një version tjetër të Taksisë Rainy të vetë Dalí-s që ai kishte treguar tashmë në Paris, me mjaft ndryshime. Nëse në kryeqytetin francez kishte një Fiat në brendësi të së cilës, binte shi, ishte një zonjë, në Nju Jork që udhëtonte me një Cadillak ishte një personazh që pretendonte të ishte Christopher Columbus, i veshur me një barretinë dhe i rrethuar nga kërmijtë.
Dalí nuk donte ta fshihte Xhamajsin se ishte një kopje, por as nuk e zbuloi origjinën e saj. Për fat, fotot e Schaal kanë mbetur për të krahasuar të dy pjesët dhe për të demonstruar ngjashmëritë e tyre … dhe ndryshimet.
Dalí shtoi një lloj byzylyku kadifeje në pjesën rrethore të krahut të suvasë, mbase për të fshehur pikën e lidhjes. Por ai ishte i kujdesshëm për të pikturuar gjithçka të bardhë. Dhe kutia që shërben si piedestal është gjithashtu e ndryshme.
Dalí ishte takuar me Óscar Domínguez në Paris, i cili madje e intervistoi atë për revistën Gaceta de Arte në 1934, duke konfirmuar potencialin simbolik që kishte kjo vepër për promovuesit e kësaj lëvizjeje.
Dhe kjo justifikon që Dalí donte ta çonte në ëndrrën e tij të Venusit, pa e ditur ne nëse ai e bëri atë me dijeninë e piktorit Kanarian apo jo.
Domínguez u largua nga grupi surrealist, veçanërisht pas një incidenti që ndodhi po atë vit 1938, kur në një natë teksa pinte ai donte të dilte në mbrojtje të artistit Remedios Varo, i akuzuar nga piktori Esteban Francés për prishjen e saj, dhe gjatë debatit ai i hodhi një gotë fytyrës një piktori tjetër, Victor Brauner, si rezultat i së cilës ai humbi një sy.
Ai gjithashtu u largua nga Dalí, i cili me shpërthimin e Luftës së Dytë Botërore u largua për në Shtetet e Bashkuara ndërsa Domínguez shkoi për herë të parë në Marsejë, për të ikur nga nazistët, dhe kur nuk ishte në gjendje të largohej nga vendi, ai përfundoi duke jetuar në Paris pothuajse në mënyrë klandestine. Pastaj iu afrua Éluard dhe Picasso.
Për të gjitha këto arsye, dhurata e Jamais për Picasso-n madje mund të interpretohet si një llogari e caktuar midis të njohurve të vjetër.
Pas shoqërimit të tij me lëvizjen surrealiste në vitet 1930 dhe me Picasso në vitet 1940, Óscar Domínguez filloi në 1948 skenën e “vijës së trefishtë”. “Më në fund kam arritur të shpik një teknikë që më lejon një pikturë personale”, tha vetë artisti.
Ishte një pajisje stilistike e përcaktuar nga përdorimi i një vije të hollë boje të rrethuar nga një hapësirë boshe në të dy anët që krijonte një lloj auree në vizatimet e tij. Rreth njëzet punime nga ajo fazë tani janë të ekspozuara në galerinë Marc Domènech në Barcelona (e hapur deri më 30 tetor), e cila ka organizuar ekspozitën së bashku me galerinë Guillermo de Osma në Madrid, ku mund të vizitohet midis 12 tetorit Nëntori dhe 15 Janari./Bl.Ba/Fjala.al
