29 Shtator 1916 – Një grup oficerësh austriakë në Shqipëri nisen për të plaçkitur monumentet e kulturës në Apolloni, por befasohen nga thirrjet “ndal” të oficerit shqiptar Kamber Benja dhe 2 nënoficerëve të tij, Bexhet Manastirliu dhe Abaz Taushani; pas shkëmbimeve të shtënash me armë, tre oficerët shqiptarë mbetën të vrarë në mbrojtje të pasurive të trashëguara kulturore. Për nder të tyre, që prej vitit 2007, Shqipëria e ka shpallur 29 shtatorin si Ditën Kombëtare të Trashëgimisë Kulturore.
Me emrin Apolloni në botën e antikitetit të herëshëm ka patur shumë vendbanime, por Apollonia afër Pojanit të Fierit, cilësohet nga historianët si qyteti më i rëndësishëm si nga pikëpamja strategjike edhe kulturore. Apollonia, në trojet e fisit ilir Taulant, fillimisht quhej Gylakeia sipas themeluesit të saj ilir, Gylaks, por emri u ndryshua më vitet 600 pes për të nderuar Perëndinë Apollo. Apollonia është përmendur nga Straboni në “Geographica” si qytet jashtëzakonisht i mirë-qeverisur.
Aristoteli e quan Apolloninë qytet të rëndësishëm që vërteton se sistemi oligarkik është i suksesshëm; dhe se si nje grup i vogël në numër por i pasur kolonizatorësh grekë nga Korfuzi e Korinthi arriti të kontrollojë qytetin e banuar nga popullsi krejtësisht ilire. Për një kohë, Apollonia ishte e përfshirë mes zotërimeve të Pirros së Epirit.
Në vitin 229 pes, qyteti u vu nën kontrollin e Republikës Romake, ndaj të cilës thuhet se ishte tepër besnik; për këtë edhe u shpërblye në vitin 168 pes, kur pasuritë që Roma sekuestroi nga mbreti Gent i Ilirisë, ia dhuroi qytetit të Apollonisë. Në vitin 148 pes, Apollonia u bë pjesë e provincës romake të Maqedonisë ose Epiri i ri. Gjatë Luftës Civile romake midis Pompeit dhe Jul Cesarit, Apollonia mbështeti këtë të fundit, por mori anën e Markus Brutus në vitin 48 pes. Më 44 pes, Oktaviani 19-vjecar, i cili më vonë do të quhej Augustus, ndodhej për studime në Apolloni, kur mori lajmin e vrasjes së Cezarit – Oktaviani ishte fëmija i birësuar i Cezarit – dhe prej Apolonisë ai u nis për të ndëshkuar vrasësit e të atit, si dhe për t’u bërë Perandori i parë romak.
La.Mi/Fjala.al
