Ish-sigurimi gjermano-lindor ka treguar interes për Kongresin e gjuhës shqipe të zhvilluar më 7 dhe 8 dhjetor 1984 në Tiranë. Sipas dokumenteve që ndodhen në arkiv, STAS-it nuk i ka interesuar përmbajtja dhe qëllimi i kongresit, por vetëm pjesëmarrësit në të, një pjesë e të cilëve ishin albanologë të shquar që vinin nga Gjermania Lindore ose ajo Perëndimore.
Sipas dokumentit 22854, të sektorit që merrej me kundërspiunazhin në Ministrinë e Sigurimit të RDGJ-së, major Ditrich ka marrë raportin mbi kongresin e gjuhës nga bashkëpunëtori me pseudonimin “doktori”.
Bashkëpunëtori ka qenë një GMS, që do të thotë se ka qenë bashkëpunëtor shoqëror i sigurimit, një lloj i veçantë bashkëpunëtori jozyrtar, të cilët kanë filluar të regjistrohen pas vitit 1968. Dokumenti quhet – Kongresi për problemet e gjuhës shqipe, më 7 dhe 8 dhjetor 1984, në Tiranë.
Në të shkruhet: Shërbimit tonë i është bërë jozyrtarisht e ditur se kongresi zhvillohet nën kujdesin e gruas së Enver Hoxhës dhe duhet të gjejë pasqyrim të gjerë në shtypin shqiptar. Në kongres, i cili kishte në rend të ditës çështje të transformimit të gjuhës, ortografisë e gramatikës, merrnin pjesë 300 shqiptarë.
Ata ishin përveç se gjuhëtarë të Akademisë së Shkencave dhe të Universitetit të Tiranës edhe njerëz të kulturës e të shkencës. Përveç tyre në kongres merrnin pjesë edhe dr. Köteritz (dr. Këteric), historian gjuhe, nga Gjermania Perëndimore.
Nga Gjermania Perëndimore ishte ftuar edhe një albanolog tjetër, i cili nuk erdhi në kongres. Po ashtu, pjesë merrte një albanolog nga Suedia, katër italianë (ndër të cilët një farë dr. Altimari), një francez dhe një greke (me origjinë shqiptare).
I ftuar, po ashtu, ishte një shkencëtar jugosllav, i cili për arsye që nuk dihen nuk morri pjesë në kongres. Gjuhëtarë bullgarë nuk u ftuan. Një diplomat i ambasadës bullgare në Tiranë tregoi pakënaqësi të madhe, sepse Republika Popullore e Bullgarisë është përpjekur kohët e fundit për përmirësimin e marrëdhënieve me Shqipërinë.
Në kongres morën fjalën katër shkencëtarë të huaj: dr. Këteric, dr. Altimari, një gjuhëtar nga RDGJ-ja dhe një francez. Më pas raporti tregon për çfarë është folur nëpër korridore. Për shembull, në një nga pasazhet lexohet: “Prof. Buda, nga Akademia shqiptare e Shkencave, më tha se prof. Irmscher (Irmsher) nga Akademia e Shkencave të Gjermanisë Lindore (RDGJ) do të marrë së shpejti një ftesë për të marrë pjesë në një kolegjium gjuhe në Tiranë. Tema nuk është bërë e njohur.
Buda më tha po ashtu se Akademia e Shkencave të Gjermanisë Lindore është e gatshme të ndihmojë Akademinë shqiptare të Shkencave për përpunimin e një gramatike për mësimin e gjuhës shqipe. ASHSH-ja është në çdo kohë e gatshme të konsultohet.
Më pas shkruhet: Në një diskutim me prof. Budën u bë e njohur se Shqipëria ka bërë plane për të zgjeruar mësimin e gjuhës gjermane. Gjermanishtja do të futet si gjuhë e huaj në shkolla. Jozyrtarisht thuhet se Shqipëria do t’i drejtohet Gjermanisë Perëndimore (RFGJ), nëse nuk merr ndihmën e duhur nga Gjermania Lindore.
Deutsche Welle / Përgatiti për botim L. Veizi
