Nga rezultatet e zgjedhjeve amerikane mund të kemi të dhëna të para se cila rrugë është para nesh.
“Nuk e kuptojmë se si mund të ketë ndodhur kjo.” Këto janë fjalët e thënë nga Martin Blachier, një epidemiolog francez, në lidhje me rritjen e papritur dhe të pakontrolluar të rasteve Covid-19 në Evropë. Por, nëse e mendoni, këto janë fjalë që mund të ishin përdorur për të komentuar një mijë ngjarje të tjera: nga sulmi i Nicës deri te shpërthimet në RSA; nga dështimi i Immuni në zgjedhje (dhe, nëse po, rizgjedhja tjetër) e Donald Trump.
“Nuk e kuptojmë se si mund të kishte ndodhur” është ndoshta fraza më e tmerrshme e kohës sonë, sepse është një sulm në zemër të sistemit liberal demokratik, në të cilin jemi mbështetur. Po, sepse në fund të paktit tonë shoqëror ekziston marrëdhënia midis individit dhe shtetit, ku secili prej nesh pranon kompromise në lidhje me vullnetin dhe lirinë e tij për të marrë në këmbim mbrojtje dhe mirëqenie.
Dhe për të ofruar mbrojtje dhe mirëqenie shteti ka nevojë për kontroll. Dhe për të qenë në kontroll, ai duhet të ulë rrezikun dhe për këtë arsye të ketë kompetencë. “Mekanizmi i kompetencës, siç është konceptuar sot, është një burim themelor i pabarazisë dhe brishtësisë sistematike” shkruan Raffaele Alberto Ventura në fund të “Radikal Choc”, duke ekzaminuar dhe duke na ndriçuar mbi prekjen e sistemit tonë shoqëror (dhe nga leximi i të cilave dolën arsyetimet personale dhe ri-përpunimet e mëposhtme, me koston e mos bërjes drejtësi).
Pse është kjo ndoshta pyetja themelore sot: “Pse është prishur marrëdhënia e besimit të masave ndaj kompetentëve?”. Dhe, nëse shihni mirë: kur thuhet “masa” nuk i drejtohet në mënyrë të gabuar “analfabetëve funksionalë”, por pjesëve më të varfra dhe më të margjinalizuara të shoqërisë.
Sepse deri tani e dimë: midis konspiracionistëve ka jo pak të diplomuar, madje edhe përplasje të dhunshme – dhe shpesh në favor të mikrofonit dhe kamerës – midis ekspertëve dhe shkencëtarëve janë në rendin e ditës. Mosbesimi ndaj kompetencës tani është endemik (ose mund të thuhet “pandemi”). Dhe prandaj, nëse nuk është – vetëm – zili subjektive ose dëshirë për hakmarrje shoqërore, si dhe pse lind ajo?
Fakti është se kompetenca është si monedha dhe guri themeltar i sistemit shtetëror modern dhe post-modern. Nga ekstremet “e kundërta” të nazizmit dhe komunizmit sovjetik, duke kaluar nëpër të gjitha nuancat në mes, forma moderne e shtetit gjithmonë ka vendosur një bërthamë njerëzish kompetentë në qendër – një “tekno-strukturë” siç e quan Ventura me zgjuarsi – që mban pushtetin qendror dhe drejton makineritë shtetërore mbi bazën e racionalizimit administrativ.
Pakti që qëndron në themel të këtij “parimi të kompetencës” është “Respektoni rregullat dhe do të mbroheni”, së cilës demokracia liberale i shtoi pastaj edhe një përfundim: “Prano tregun dhe do të kesh mirëqenie”. Për të respektuar këtë pakt të dyfishtë, demokracia liberale ka vënë bast në një rreth të virtytshëm: më shumë kontroll do të thotë më shumë rritje, dhe më shumë rritje do të thotë më shumë burime dhe rrëfime për të ruajtur kontrollin.
Gjë që funksionoi në të vërtetë, duke krijuar për dekada zhvillim paqësor. Por ekziston një problem themelor: për të mbajtur këtë rreth të virtytshëm ka nevojë për gjithnjë e më shumë ekspertizë, sepse me rritjen, shumëfishohet gjithashtu edhe kompleksiteti i sistemit.
Kompetenca – reale ose fiktive, pak rëndësi ka këtu – është e përhapur. Investimi i vazhdueshëm në kapitalin kulturor dhe specializimin profesional ka çuar në mbushjen e aparateve publike dhe industriale, në një *Leviatan zyrash me kompetencë dhe ndikim të ndryshëm; një strukturë sot hipertrofike, e aftë të shpërndajë fuqinë dhe pasurinë e prodhuar nga rritja, dhe të përpiqet të minimizojë rrezikun në rritje të kompleksitetit.
Derisa kjo tekno-strukturë të bëhet FUQIA, duke kufizuar dhe madje bllokuar veprimin e vendimmarrësve qendrorë. Kjo ka çuar në një ndjenjë në rritje të masave për të mos u udhëhequr; të qenit në mëshirën e ngjarjeve për shkak të një elite – për ironi – të paaftë dhe të privilegjuar.
Kështu, premtimi i mbrojtjes këputet, sepse nuk ka kontroll ose të paktën, në perceptimin e tij (“Merre përsëri kontrollin” si slogani i shkëlqyeshëm i Tories gjatë fushatës së Brexit). Kjo ka sjellë lëvizje të ndryshme populiste, ku “baza” kërkon një rinovim ose zëvendësim të elitave. Por edhe ky premtim “revolucionar” u zhgënjye shpejt.
Shëmbëlltyra e Donald Trump – ndoshta shumë afër mbylljes, pothuajse me siguri në një shëmbëlltyrë zbritëse – është veçanërisht domethënëse në këtë kuptim. Trump u zgjodh befasisht në 2016 duke premtuar të “thante kënetën” (“kullon kënetën”, ose shtetin e thellë të Uashingtonit) dhe rrjedhimisht “Bëjeni Amerikën përsëri të madhe” (kthimi në një fazë në të cilën shteti kishte kontroll më të madh mbi ngjarjet).
Sot me gjithë sinqeritetin Trump mund të thotë: “Unë luftova kënetën, këneta fitoi”. Por as katër vjet ulur në kolltukun e njeriut më të fuqishëm në botë nga një person me karakter të dukshëm me kufizime kulturore dhe madje njerëzore, dhe më shumë se kurrë i vendosur për të prishur rendin ekzistues, nuk e ka gërvishtur strukturën teknike dhe fuqia e kontrollit të tij (që heq kontrollin nga fuqia).
Shteti i thellë ekziston, pra, por është larg një komploti. Në të vërtetë, është një grumbullim i fuqive të vogla dhe të mesme me veto të kryqëzuara; fatura privilegjesh, por mbi të gjitha gardhe identiteti popullore dhe nga ekspertë e të armatosur kompetentë kundër njëri-tjetrit, të përfshirë në një luftë të ftohtë, të luftuar nga ligje, rregullore, studime, flluska, raporte. Dhe, është një luftë e ftohtë që shkon nga administrata publike tek shkenca; nga biznesi në kulturë.
Një luftë që është gjithashtu e ligjshme ose e legjitimuar, sepse çdokush vepron për të kryer detyrën e tij – që është gjithashtu identiteti i tij shoqëror -, që do të thotë, të përdorë kompetencën e tij për të minimizuar rreziqet në fushën e tij të kompetencës, në këtë rast, duke i shkarkuar këto rreziqe tek të tjerët.
Të gjithë të bashkuar pas mantrës “Parandalimi është më mirë se kurimi”, ku sidoqoftë parandalimi i përgjithshëm rrezikon të kushtojë më shumë sesa shërimi. Po, sepse problemi është që në kompleksitetin global rreziqet janë të panumërta, dhe gjithashtu mund të zvogëloni rrezikun në nivele shumë të ulëta për të gjithë, por herët a vonë një rrezik, sado i pamundur, të kthehet në telashe; dhe meqenëse në kompleksitetin global gjithçka shpesh mbahet, problemi i vetëm shkakton një efekt domino katastrofik.
Dhe kështu, pjesa e parë, më tipike “publike” e premtimit të demokracisë liberale – “Përmbajuni rregullave dhe do të mbroheni” – po shembet; por çfarë ndodh me pjesën e dytë, atë që lidhet më shumë me sektorin privat – “Prano tregun dhe do të kesh mirëqenie”? Edhe kjo, pas dekadave të rritjes së mirëqenies që ka hequr ose fshehur kontradiktat e saj, nuk po ndihet aq mirë.
Për të krijuar mirëqenie, tregu ka nevojë të rritet, ekonomia duhet të “kthehet”, domethënë qytetarët duhet të konsumojnë gjithnjë e më shumë. Për t’i bërë ata të konsumojnë gjithnjë e më shumë, është thelbësore t’u jepni atyre një ndjenjë të individualizmit dhe lirisë: ndjenjën e të qenit në gjendje të shprehin dhe të kualifikohen përmes konsumit të tyre dhe zgjedhjeve të trajnimit profesional.
Sidoqoftë, shumëzimi i njerëzve kompetentë – të cilët nuk janë asgjë më shumë se “kufizues të lirisë”: njerëz që ju tregojnë se çfarë të bëni – e ka bërë atë premtim të lirisë dhe shprehjes individuale gjithnjë e më pak të besueshëm.
“Ji i lirë, bëj atë që të thuhet!” kështu bëhet mesazhi paradoksal. Përveç kësaj, nevoja në rritje për ekspertë na ka detyruar ta bëjmë ekspertin figurën më të dëshirueshme në tregun e punës, duke udhëhequr zgjedhjet e miliona njerëzve në trajnimin e tyre.
Kështu, është krijuar një tepricë furnizuese, e cila sot shprehet në legjione të punëtorëve – kryesisht të rinj – super të kualifikuar dhe të papunë ose me paga të punëtorëve-nxënës, dhe për këtë, të irrituar si nga pikëpamja e autonomisë ashtu edhe e realizimit (Ventura kishte folur gjithmonë për këtë në librin e tij të parë “Teoria e klasës në disavantazh”).
Shkurtimisht, për shkak të kompleksitetit – mbase i gjeneruar nga vetë kompetenca – demokracia liberale ka hyrë në një spirale ku rritja e rrezikut rrit kërkesën për kompetencë, e cila nga ana tjetër zvogëlon perceptimin dhe ushtrimin e lirisë, dhe rrit përsëri kërkesën për kontroll, të cilën sidoqoftë në kompleksitetin e sotëm kompetenca nuk mund ta garantojë.
Prandaj, shkaktohet një krizë e refuzimit të së njëjtës kompetencë edhe me zgjerimin e të gjithë sistemit. Si do të dalim? Me sa duket, ekzistojnë dy mënyra: ose modeli “kinez” i intensifikimit obsesiv të kontrollit, duke përdorur vetë strukturën teknike (dhe duke sakrifikuar kështu demokracinë për rritje; lirinë individuale për kontroll), ose zhvillimin e një kulture të gjerë që “përqafo misterin” dhe përpiqeni të mbani kompleksitetin së bashku pa u përpjekur ta kontrolloni atë (dhe për këtë arsye të sakrifikoni kontrollin në favor të paqes shoqërore; mirëqenien kolektive në favor të lirisë së individit).
Tashmë nga rezultatet e zgjedhjeve amerikane mund të kemi të dhëna të para se cila rrugë është para nesh.
* Leviatan, përbindësh gjigant ujor, i pangopur, i traditës biblike, i cili u mor nga filozofi Th Hobbes (1588-1679) si një simbol i plotfuqisë së shtetit ndaj individit
Burimi: huffingtonpost.it / Përgatiti: L.Veizi
