Elona Shehu
Në janar të vitit të kaluar, euro këmbehej mesatarisht me 137 lekë dhe dollari me 128.5 lekë. Vlerësohet që në tregun e brendshëm euro mbetet stabël dhe po zhvlerësohet me shpejtësi dollari, i cili ka gjithnjë luhatjen më të madhe në tetë vitet e fundit. Rënia e dollarit në këtë periudhë vlerësohet se shkaktohet nga një grup faktorësh të cilët veprojnë njëherësh dhe në masa të caktuara. Ku mund të përmendim informalitetin, kreditë në valutë, remitancat, marrëdhëniet tregtare me vendet e tjera, politika monetare dhe ajo e huamarrjes publike.
Aktorët e tregut pohojnë se, oferta për valutë vijon të mbetet e lartë në tregun vendas, ndërsa kërkesa për monedhën vendase është relativisht e vogël. Sipas bankës së Shqipërisë vlera e lekut kundrejt valutave të huaja përcaktohet lirisht në tregun e këmbimit valutur. Luhatjet e kursit të këmbimit reflektojnë lëvizjen e lirë të mallrave dhe kapitalit në shkëmbimet tregtarë dhe financiare të një vendi me partneret tregtare. Tregu valuator gjithashtu orientohet edhe nga ecuria e bursave ndërkombëtare. Ekspertët parashikojnë luhatje të kursit të këmbimit në periudha afatmesme. A lidhet zhvlerësimi i dy valutave më të rëndësishme me fortësinë e Monedhës tonë? Euro dhe dollari përfaqësojnë dy unione shtetesh shumë më të zhvilluara dhe më të qëndrueshme sesa ekonomia e Shqipërisë, prandaj fakti që ky zhvlerësim të lidhet me fortësinë e lekut ka pak shanse që të ndodhi. Që prej vitit 2013 ky është zhvlerësimi me i madh që i ka ndodhur dollarit në vendin tonë. Dollari në vitet e fundit ka qenë një ndër monedhat me të qëndrueshme në tregun valuator pavarësisht origjinës së krizave financiare.
A ndikon borxhi publik dhe donacionet për rindërtimin dhe pandeminë në zhvlerësimin e dollarit? Jo vetëm orientimi i huamarrjes publike drejt tregjeve financiare ndërkombëtarë, por, edhe situate e tërmetit dhe pandemisë bëjnë të mundur që në periudha afatmesme të kemi një rritje të sasisë së valutës në qarkullim. E cila në momentin në të cilin jemi ndikon në zhvlerësim të kësaj valute si pasojave e një kërkese më të ulët për valutë. Në periudha afatmesme pritet që situata të ndryshojë në favor të Euros dhe Dollarit, pasi pritet që borxhet e marra të paguhen nëpërmjet kësteve në valutën në të cilën është marrë borxh dhe kjo sjell ulje të sasisë së valutës në qarkullim dhe për rrjedhoje çon në një vlerësim të tyre kundrejt lekut.
Sipas vlerësimit që kompania Standard & Poor’s bëri për Shqipërinë në muajin Gusht nënvizonte se “Ne mund të ulim vlerësimet gjatë vitit të ardhshëm nëse, në kundërshtim me pritjet tona, financimi i defiçitit të jashtëm të Shqipërisë bëhet më pak i sigurt, duke bërë presion ndaj rezervave. Ne gjithashtu mund të ulim vlerësimet nëse stoku i borxhit të qeverisë vazhdon të rritet, për shkak të defiçiteve më të larta fiskale ose materializimit të detyrimeve të mundshme nga partneritetet publike-private (PPP).”
Një faktor tjetër i qenësishëm në zhvlerësimin e dollarit vlerësohet të jetë informaliteti. Ky fenomen konsiderohet si një ndër faktorët që shkakton zhvlerësim të valutave. Niveli i informalitetit në ekonominë shqiptare lidhet ngushtë me aktivitete të jashtëligjshme dhe me mungesë deklarimi real të aktiviteteve të ligjshme. Sa më e lartë shkalla e informalitetit aq më e lartë pamundësia e institucioneve publike për të ofruar shërbimet dhe të mirat për të cilat është ngritur. Një fenomen i tillë ekonomik konsiderohet si thikë me dy presa, pasi shkakton efekte pozitive dhe negative. I rëndësishëm mbetet fakti sa është vlera pozitive dhe raport me atë negative.
Teksa dollari po bie me shpejtësi, kjo është pozitive për të gjithë ata që duan të bëjnë blerje online, pasi për të njëjtën sasi dollarësh duhen më pak lekë dhe negative është për ata që në Shqipëri shesin me dollarë. Situata duhet të vlerësohet pozitive dhe për importuesit në dollarë, duke e bërë më të lirë atë dhe negative për eksportuesit në vendet ku paguhet me dollarë, por, duhet të nxjerrim në pah që importet janë më të larta se eksportet drejt këtyre vendeve. Edhe këstet e kredive në dollarë janë më të lira ndërsa depozituesi në dollarë preken negativisht. Edhe kursimet e tyre, shqiptarët nuk preferojnë që t’i mbajnë në monedhën vendase.
Në fund të muajit shkurt 2018, 52% e kursimeve totale në banka janë në valutë, kryesisht në euro, sipas statistikave të Bankës së Shqipërisë. Pesha e kursimeve në valutë është rritur vitet e fundit, teksa në dhjetor 2015, për herë të parë kursimet në valutë i kaluan ato në lekë. Për pagamarrësit në dollarë ndikon negativisht pasi marrin më pak të ardhura, pasi shpenzimet e tyre i kanë në lekë. Zhvlerësimi i dollarit në tregjet ndërkombëtare duket se është reflektuar edhe në tregun valutur në Shqipëri. Kjo pritet të ketë edhe një ndikim në marrëdhëniet tregtare me Kinën, çka mund të favorizojë një thellim të defiçitit tregtar amerikan, duke nxitur një zhvlerësim të mëtejshëm të valutës së gjelbër.
Pritshmëritë janë për një zhvlerësim të mëtejshëm të dollarit amerikan vitin e ardhshëm. Normat e ulëta të interesit, rritja e dobët ekonomike dhe defiçiti buxhetor në rritje, për shkak të shpenzimeve të lidhura me krizën e pandemisë janë faktorët që i bëjnë ekspertët skeptik rreth ecurisë së dollarit në periudha afatmesme.
