Në 40 vjetorin e premierës
Viktor Gjika mbetet një ndër regjisorët më të mëdhenj të filmit shqiptar, dhe në këtë realizim ai kishte bashkëpunuar me një dramaturg e skenarist të ri Bashkim Hoxhën. Ndërkohë që dhe kasti i aktorëve ishte krejt i ri, ku shkëlqeu në mënyrë të veçantë Anisa Markarian por dhe Ardian Cerga, Karafil Shena, Ermira Gjata e Ylli Demneri
Nga Leonard Veizi
Në vitet ‘60-‘70 Kinostudio “Shqipëria e Re” i kishte dhënë spektatorit vendas një tufë filmash me partizanë, e me spiunazh, ku Ministria e Brendshme nën udhëheqjen e partisë kish shkatërruar bandat e diversantëve, e madje kishte vënë në lojë edhe zbulimet e huaja. Por në fillim të viteve ‘80 u pa e arsyeshme të lirohej ca dora e të fillonte realizimi i një kolane ku, nëpër filma nisën të trajtoheshin temat shoqërore. Në këtë kuadër do të vinte dhe filmi i parë romantik e rinor “Në çdo stinë”…
…Mbrëmjen e së hënës së 5 prillit 2021, si kthehesha nga redaksia e hyj në apartamentin tim, shoh që televizori ishte bllokuar tek “Rtsh Shqip” i cili po transmetonte “Në çdo stinë”. Në familjen tonë filmat shqip shihen gjatë gjithë ditës dhe kjo nuk ishte ndonjë gjë e re. Por atë çast u kujtova se Bashkim Hoxha kishte lançuar një status në rrjetet sociale, ku fliste për premierën e këtij filmi që datonte në 5 prill të vitit 1981. Pra 40 vjet fiks. Ditëlindje që ia vlente të festohej, edhe pse ishte ditëlindja e një filmi. Dhe protagonistët e tij organizuan një takim virtual në përkujtim të kësaj date, në pamundësi të një takimi fizik.
Ca vite më parë, tek mbuloja rubrikën kulturore në gazetë dhe gërmoja nëpër gazetat e huaja për t’u njohur me ndonjë aktivitet ndërkombëtar, u ndesha në një shkrim ku flitej se 25-vjetorin e filmit “Telma dhe Luiza” një produksion hollivudian i vitit 1991. Pra nuk është se festimi i premierës së një filmi ka të bëjë me ndonjë trill shqiptarësh. Ai është po aq dhe amerikan. Dhe kur gjerat na vijnë nga Amerika bëhen më të lehta për t’u konsumuar. Si puna e Coca Colës.
Në prillin e vitit 1981 isha ende pa i mbushur 13 vjeç. Pra isha 12 vjeç e 7 muaj. Në reklamat e kinemave, posteri i një filmi të ri kishte si imazh kryesor një çift të rinjsh, por fotografia më mbresëlënëse ishte ajo e një vajze që mbi kokë mbante një kurorë luledelesh. Në kinema “17 Nëntori”, 70-80 metra larg të cilës banoja, ishte e pamundur të gjeje biletë. Kjo ndodhte sa herë kishte ndonjë film të bukur, ndonjë film francez më konkretisht e sidomos kur aktori kryesor ishte Alen Delon. Në këto raste, djem të rinj e muskulozë, por dhe gjithfarë rrugaçësh aspak të tillë, hidheshin mbi kurrizin e njëri-tjetrit, duke grisur xhaketa e pantallona për të prerë bileta. Ndonjëherë kjo funksiononte dhe si një treg i zi, ku një biletë me çmimin 20 lekë të vjetra shitej për 30 lekë. Megjithëse kinemanë kisha filluar ta frekuentoja rregullisht, mendova të prisja të binte ca fluksi dhe filmin ta shihja në një kohë të dytë.
Epo…, kisha frikë mos më griseshin pantallonat e reja.
Por shumë shpejt do të ndërroja mendim. Sidomos pas bisedës me një shok lagjeje, 12 vjeçar edhe ai, i cili gjithë entuziazëm më tha se nuk duhet ta humbja filmin e ri. Ai më shpjegoi se jo vetëm që e kishte parë filmin, por kishte mbetur i mrekulluar, sepse për herë të parë shihte një trend të ri modern, ku aktorët kishin veshje në modë, dhe vetë filmi kishte një gjë të paparë deri asokohe: një puthje.
-Puthje…?
-Domethënë, jo tamam, por ai djali e mbështeti atë vajzën pas murit dhe…
-E puthi?
-Jo tamam, se puthja nuk u dha në film. Por u kuptua.
S’e bëra dysh. E meqenëse shoku im nga impresioni kërkonte ta shihte për herë të dytë filmin, zumë radhë dhe dikur arritëm t’i prisnin biletat. U shtymë e u vramë për të hyrë në dyert e kinemasë “17 Nëntori” e si përfundim u futëm brenda,… pa na u grisur pantallonat e reja.
Dhe më kujtohet mirë që skena e puthjes së munguar, krijonte një ilaritet të paparë e fishkëllima deri në absurd. Një gjë që më shqetësoi në fakt, pasi për shkak të zhurmës u desh të humbja batutat në vazhdim. Sepse me sa dukej, djemtë e rritur kërkonin dhe ca më tepër. Madje një e qeshur kolektive të shfrenuar dhe krejt të pakuptueshme pati dhe batuta: “Epo Valiasi nuk është postë që pret”.
Mbaj mend, që ashtu si atëherë edhe sot pas 40 vitesh, filmin “Në çdo stinë” e shoh me qejf të madh dhe çuditërisht nuk më mërzitet. Një remineshencë romantike nga adoleshenca. Vazhdon të më pëlqejë për lirizmin e tij, për kolonën muzikore të Aleksandër Peӓit, batutat, lojën aktoriale regjinë filmike dhe poezitë e zgjedhura: 20 qindarka për të folur me ty, 30 qindarka për të ardhur tek ty,/ sikur miliona të me jepnin nuk do te kthehesha mbrapsht nga ti.
Padyshim që Viktor Gjika mbetet një ndër regjisorët më të mëdhenj të filmit shqiptar, dhe në këtë realizim ai kishte bashkëpunuar me një dramaturg e skenarist të ri Bashkim Hoxhën dhe kishte përzgjedhur syrin e operatorit Pëllumb Kallfa në kamera. Ndërkohë që dhe kasti i aktorëve ishte krejt i ri, ku shkëlqeu në mënyrë të veçantë Anisa Markarian, që për çudinë time, më pas, mora vesh se ajo jo vetëm nuk studionte në degën e artit dramatik, por ndiqte një degë krejt të largët siç ishte fakulteti i mjekësisë.
E parë sot pas 40 vitesh, disa nga skenat e filmit siç më bëjnë të nënqesh me zor, më bëjnë të më vijnë mendime për marrëzinë që na kishte pushtuar të gjithëve, sidomos pas goditjes që kishte marrë arti dhe kultura në vitin ‘73, reprezaljet në ushtri një vit më vonë, dhe ato në ekonomi në vitin 1976. Pra duhet të mateshe mirë përpara se të bëjë një film rinor me sens liberal, në kushtet e traumatizimit të përgjithshëm të shoqërisë, ku gjithsesi ishin shfaqur dukshëm dhe ndikimet e revolucionit kulturor kinez.
Në këtë kuadër, që në sekuencën e parë filmike shfaqet një avion mësimor mbi trupin prej alumini të të cilit shkruhej “US Air Force”, e ku studentët zboristë merrnin shenjë të pagabueshme.
“Poshtë imperializmi amerikan”.
Dhe nga fundi i filmit, si mbaron gatishmëria pas një sirene alarmi ku të gjithë vrapojnë për në vendstrehimet më të afërta, skena përsëritet, por këtë herë studentët zboristë qëllojnë mbi trupin e avionit ku shkruhej “CCCP”
“Poshtë social-imperializmi sovjetik”
– Ju hoqët nga gjiri i Europës një lumë kanceroz. – Unë atëherë sapo isha ngritur në këmbë, – Ndërsa unë me shokët luanim Çapajevin. – Çfarë shpërfytyrimi, nga Çapaveji tek Zheleznovi. – Mua më ishte dukur se ishin rritur në një kohë të zakonshme. I kam pasur zili moshatarët e kohës së luftës… – Kurse tani duhet të kemi zili moshatarët e viteve ’60. – Pse, mos të duket pak koha që jetoni?… – Të denoncosh Kinën, Maoizmin kjo është po aq madhështore…
Ky ishte dialogu i studentëve 20-vjeçarë pasi kishin parë premierën e filmit “Ballë për Ballë”, brenda filmit “Në çdo stinë”. Dhe padyshim këto e kanë shpëtuar filmi nga çensurimi i kobshëm i tij. Sepse fill pas kësaj skene butaforike, vinte një lirizëm i arsyeshëm.
–Tirana është e bukur në mbrëmje. – Kur nuk bie shi. – Jo, pse, mua më pëlqen edhe në shi.
Padyshim, nuk të linte njeri të bëje një film rinor vetëm me hallet e rinisë. Ata duhet të ishin dhe njerëz politikë gjithashtu. Jo më kot lënda e marksizmit zhvillohej që prej vitit të tretë të gjimnazit e sipër. Epo filmi e donte një bosht politik, ndryshe jo që nuk kalonte për t’u shfaqur në kinema, por me gjasa e gjithnjë trupa, nga regjisori e deri tek personi që shkrepte çakun, përfundonin në Spaç. Ashtu si me Festivalin e 11-të.
Dhe padyshim, fryma e partishmërisë proletare ndihej edhe në ftesat e përgatitura me këtë rast, e të bërë publike nga Anisa Markarian në faqen e saj të facebookut, ku shkruhej: “Në kuadrin e themelimit të Partisë dhe Kongresit të saj të 8-të. Kinostudio Shqipëria e Re organizon në Pallatin e Kulturës në 5 prill 1981 premierën e filmit të ri artistik shqiptar me ekran të gjerë dhe me ngjyra”.
Gjithsesi, në celuloidin e këtij filmi kanë mbetur dhe sekuenca nga Tirana e viteve ‘80, vende që tanimë nuk ekzistojnë, por që imazhet e tyre kanë mbetur ende në nostalgjinë e brezave.
Dhe për më tepër, kanë mbetur në role mbresëlënëse
-Agim Cerga në rolin e Lekës: “Ah, moj Mira, që s’ma vare kurrë; unë me bukë e ti me gur!”
-Ylli Demneri këtë herë si Ylli: Ej, radha 2 karrigia 7, me ne e keni? Leka është i madh mor jahu. Ai arrin çfarë të dojë!
-Karafil Shena si Fotaqi: “Që ditën e parë të dashurisë së parë, u grindëm dhe u ndamë për çështje parimore. Ajo s’njihte Danten, Molierin!”
-dhe Ermira Gjata në rolin e Elës, zëri i së cilës në këtë film është dubluar prej Marjeta Ljarjes: Nuk më ka shkuar ndër mend që ti interesoheshe për poezinë. Gjithmonë të kam kujtuar si një sportiste që nuk e vret mendjen. Por ti më dole sportiste sentimentale.
Filmi, trajton dashurinë e dy të rinjve: basketbollistes Zana nga Durrësi, me babain makinist, që studionte inxhinieri e praktikën profesionale e bënte në galeritë e minierës, dhe Bardhylit nga Kukësi, një djali të tërhequr, që babain e kishte ushtarak por vetë studionte për violonçel.
-Po ti nga ke ngjarë kështu. Lindur në Kukës, babain oficer kufiri, papritur ti muzikant. Duhet të ishe i ashpër, mundës.
-Sipas kësaj logjike, ti duhej të ishe kandil deti me shpejtësi kozmike. Lindur në Durrës babain makinist treni.
-Mirë ma bëre, Unë shpesh flas budallallëqe
Filmi me një metrazh prej 1 ore e 16 minutash, mbyllet me xhiron e biçikletave rreth qendrës së Tiranës e bulevardit Dëshmorët e Kombit, ku Anisa Markarian në rolin e Zanës kishte hipur mbi një biçikletë prodhim vietnamez, e njohur për dy zgarat e saj dhe partneri i saj Arben Imami në rolin e Bardhylit mbi një biçikletë kinezë 26-tëshe, shoqëruar nga vargjet:
Rini, rini/ e bukura, e mençmja, e pastra/ s’ta ndajmë jetën në ngastra/ askush nuk guxon të peshojë diku në kandar/ të bëjë me gram llogaritë siç bën me qiri inventar, kaq gram shëtitje/ kaq gram dashuri/ ti e di mirë, e di se cila është liria në jetë/ e vetmja liri e vërtetë,/ prandaj lirinë e mat me kut revolucionarësh/ që detin tallaz me gjoks të gjithë ta marrësh.
Dhe në sfond hoteli 15-katësh në qendër të Tiranës, i sapopërfunduar.
