Në 1944, Polonia ishte pushtuar nga Gjermania naziste për gati pesë vjet. Rezistenca polake planifikoi një formë rebelimi kundër forcave gjermane. Gjermania po luftonte një koalicion të fuqive aleate, të udhëhequr nga Bashkimi Sovjetik, Mbretëria e Bashkuar dhe Shtetet e Bashkuara. Plani fillestar i Rezistencës ishte të lidhej me forcat pushtuese të Aleatëve Perëndimorë ndërsa ata çlironin Evropën nga nazistët. Sidoqoftë, kur Ushtria Sovjetike filloi ofensivën e saj në 1943, u bë e qartë se Polonia do të çlirohej prej saj në vend të Aleatëve Perëndimorë…
…Sovjetikët dhe polakët kishin një armik të përbashkët-Gjermaninë-por po punonin drejt qëllimeve të ndryshme të pasluftës: Rezistenca dëshironte një Poloni kapitaliste pro-perëndimore, por udhëheqësi sovjetik Stalini synonte të krijonte një Poloni pro-sovjetike, socialiste. U bë e qartë se Ushtria e Kuqe Sovjetike që po përparonte, do të hunte në Poloni me qëllime të tjera.
Plani
Kryengritja e Varshavës ishte një operacion i madh i Luftës së Dytë Botërore, në verën e vitit 1944, nga rezistenca nëntokësore polake, e udhëhequr nga rezistenca polake Ushtria Vendore (Polonisht: Armia Krajowa), për të çliruar Varshavën nga pushtimi gjerman. Kryengritja ishte koha që përkonte me tërheqjen e forcave gjermane nga Polonia përpara përparimit sovjetik. Ndërsa iu afrua periferisë lindore të qytetit, Ushtria e Kuqe ndaloi përkohësisht operacionet luftarake, duke u mundësuar gjermanëve të rigrupoheshin dhe të mposhtnin rezistencën polake dhe të shkatërronin qytetin në shenjë hakmarrjeje. Kryengritja u luftua për 63 ditë me pak mbështetje nga jashtë. Ishte përpjekja e vetme më e madhe ushtarake e ndërmarrë nga çdo lëvizje evropiane e rezistencës gjatë Luftës së Dytë Botërore.
Operacioni
Kryengritja filloi më 1 gusht 1944 si pjesë e një operacioni mbarëkombëtar “Tempest”, nisur në kohën e Ofensivës Sovjetike të Lublin -Brest. Objektivat kryesore polake ishin të dëbonin gjermanët nga Varshava ndërsa ndihmonin aleatët të mposhtnin Gjermaninë. Një qëllim shtesë, politik i shtetit nëntokësor polak ishte të çlironte kryeqytetin e Polonisë dhe të pohonte sovranitetin polak para se Komiteti Polak i Çlirimit Kombëtar i mbështetur nga Sovjetikët të merrnin kontrollin. Shkaqe të tjera të menjëhershme përfshinin një kërcënim të grumbullimeve masive gjermane të polakëve të aftë për “evakuim”; thirrje nga Shërbimi Polak i Radio Moskës për kryengritje; dhe një dëshirë emocionale polake për drejtësi dhe hakmarrje kundër armikut pas pesë viteve të pushtimit gjerman.
Gabimi i Sovjetikëve
Fillimisht, polakët vendosën kontrollin mbi pjesën më të madhe të Varshavës qendrore, por sovjetikët injoruan përpjekjet polake për të kontaktuar radio me ta dhe nuk përparuan përtej kufijve të qytetit. Luftimet e ashpra në rrugë midis gjermanëve dhe polakëve vazhduan. Deri më 14 shtator, bregu lindor i lumit Vistula përballë pozicioneve të rezistencës polake u mor nga trupat polake që luftonin nën komandën sovjetike; 1.200 burra kaluan përtej lumit, por ata nuk u përforcuan nga Ushtria e Kuqe. Kjo, dhe mungesa e mbështetjes ajrore nga baza ajrore sovjetike pesë minuta larg, çoi në akuza se Josif Stalin ndaloi taktikisht forcat e tij për të lejuar që operacioni të dështonte dhe të lejonte që rezistenca polake të shtypej. Arthur Koestler e quajti qëndrimin sovjetik “një nga poshtërsitë kryesore të kësaj lufte e cila do të renditet për historianin e ardhshëm në të njëjtin nivel etik me Lidice.”
Ndërhyrja e Perëndimit
Winston Churchill iu lut Stalinit dhe Franklin D. Roosevelt që të ndihmonin aleatët polakë të Britanisë, pa dobi. Pastaj, pa lejimin sovjetik të ajrit, Churchill dërgoi mbi 200 pika të furnizimit të nivelit të ulët nga Forcat Ajrore Mbretërore, Forcat Ajrore të Afrikës së Jugut dhe Forcat Ajrore Polake nën Komandën e Lartë Britanike, në një operacion të njohur si Transporti Ajror i Varshavës. Më vonë, pasi fitoi lejen ajrore sovjetike, Forcat Ajrore të Ushtrisë Amerikane dërguan nëpërmjet ajrit një nivel të lartë si pjesë e Operacionit Frantic.
Viktimat
Edhe pse numri i saktë i viktimave është i panjohur, vlerësohet se rreth 16.000 anëtarë të rezistencës polake u vranë dhe rreth 6,000 u plagosën rëndë. Përveç kësaj, midis 150.000 dhe 200.000 civilë polakë vdiqën, kryesisht nga ekzekutimet masive. Hebrenjtë që strehoheshin nga polakët u ekspozuan nga pastrimet gjermane shtëpi më shtëpi dhe dëbimet masive të lagjeve të tëra. Viktimat gjermane arritën në mbi 2,000 deri në 17.000 ushtarë të vrarë dhe të zhdukur. Gjatë luftimeve urbane, afërsisht 25% e ndërtesave të Varshavës u shkatërruan. Pas dorëzimit të forcave polake, trupat gjermane rrafshuan sistematikisht një tjetër 35% të qytetit bllok për bllok. Së bashku me dëmet e mëparshme të pësuara në pushtimin e Polonisë në 1939 dhe Kryengritjen e Ghetos së Varshavës në 1943, mbi 85% e qytetit u shkatërrua deri në janar 1945 kur rrjedha e ngjarjeve në Frontin Lindor detyroi gjermanët të braktisnin qytetin.
