Në tetorin e vitit 1962, fillon zyrtarisht Kriza e Raketave në Kubë. Gjatë një patrullimi rutinë ajror mbi Karaibe, avioni survejues amerikan U-2, lokalizon dhe fotografon disa instalime raketore sovjetike në xhunglat kubaneze. Kaq do të mjaftonte që në Këshillin e Sigurisë të OKB-së Kenedi dhe Hrushov, do të shkëmbenin akuza dhe polemika të ndërsjellta ndaj njëri-tjetrit.
Kriza Kubane e raketave e tetorit 1962 solli superfuqitë e Luftës së Ftohtë në prag të luftës bërthamore në një nga testet më të rrepta të diplomacisë globale në histori. I përzier me komunikim të hapur dhe sekret mes të dy palëve, kriza e raketave kubane ishte unike në faktin se ajo u zhvillua kryesisht në Shtëpinë e Bardhë dhe në Kremlinin Sovjetik, me pak ose aspak nga Kongresi Amerikan ose krahu legjislativ i qeverisë sovjetike.
Ngjarjet që nxitën krizën
Në prill 1961, qeveria amerikane mbështeti një grup të mërgimtarëve kubanë në një përpjekje të armatosur për të përmbysur diktatorin kuban komunist Fidel Castro. Sulmi famëkeq, i njohur si pushtimi i Gjirit të Derrave, dështoi keq, u bë një sy i zi i politikës së jashtme për Presidentin John F. Kennedy dhe vetëm zgjeroi hendekun diplomatik në rritje të Luftës së Ftohtë mes SHBA dhe Bashkimit Sovjetik. Ende i zgjuar nga dështimi i Gjirit të Derrave, administrata Kennedy në pranverën e vitit 1962 kishte planifikuar Operacionin Mongoose, një grup kompleks operacionesh të orkestruar nga CIA dhe Departamenti i Mbrojtjes, përsëri për qëllim të largonte Castro nga pushteti. Ndërsa disa nga veprimet jo-ushtarake të Operacionit Mongoose u zhvilluan gjatë vitit 1962, regjimi i Kastros mbeti i qëndrueshëm. Në korrik të vitit 1962, Nikita Hrushov, në përgjigje të Gjirit të Derrave dhe pranisë së raketave balistike amerikane Jupiter në Turqi, u negocioi me Fidel Kastron për të vendosur raketa bërthamore sovjetike në Kubë me qëllim që të parandalonte Shtetet e Bashkuara nga përpjekjet për invazionet e ardhshme të Ishulli.
Zbulimi i raketave sovjetike
Në gusht të vitit 1962, fluturimet rutinë të mbikëqyrjes së SHBA treguan ndërtimin e armëve konvencionale nga sovjetike në Kubë, përfshirë bombarduesit sovjetikë IL-28 të aftë për të hedhur bomba bërthamore. Më 4 shtator 1962, Presidenti Kennedy paralajmëroi publikisht qeveritë kubane dhe sovjetike që të pushonin grumbullimin e armëve sulmuese në Kubë. Megjithatë, fotografitë nga një aeroplan amerikan U-2 më 14 tetor treguan qartë vende për ruajtjen dhe nisjen e raketave bërthamore balistike të nivelit të mesëm (MRBMs dhe IRBMs) që po ndërtoheshin në Kubë. Këto raketa lejuan që sovjetikët të synonin në mënyrë efektive shumicën e Shteteve të Bashkuara kontinentale. Më 15 tetor 1962, fotot nga fluturimet U-2 u dërguan në Shtëpinë e Bardhë dhe brenda disa orësh u zhvillua kriza e raketave kubane.
Strategjia Kubane
Në Shtëpinë e Bardhë, Presidenti Kennedi foli me këshilltarët e tij më të afërt për të planifikuar një përgjigje ndaj veprimeve të Sovjetik. Këshilltarët e Kennedit – të udhëhequr nga Shefat e Shtabit – argumentuan për një reagim të menjëhershëm ushtarak duke përfshirë sulmet ajrore për të shkatërruar raketat para se të mund të armatoseshin dhe të bëheshin gati për nisje, pasuar nga një pushtim i plotë ushtarak i Kubës. Në anën tjetër, disa nga këshilltarët e Kennedit favorizuan një përgjigje thjesht diplomatike, duke përfshirë paralajmërimet me forcë ndaj Kastros dhe Hrushovit që ata shpresonin se do të rezultonin në heqjen e raketave sovjetike dhe çmontimin e vendeve të nisjes. Megjithatë, Kennedy zgjodhi të merrte një kurs në mes. Sekretari i tij i Mbrojtjes Robert McNamara kishte sugjeruar një bllokadë detare të Kubës si një veprim ushtarak i përmbajtur. Megjithatë, në diplomacinë delikate, çdo fjalë ka rëndësi dhe fjala “bllokadë” ishte një problem. Në të drejtën ndërkombëtare, një “bllokadë” konsiderohet një akt lufte. Pra, më 22 tetor, Kennedy urdhëroi Marinën e SHBA për të krijuar dhe zbatuar një “karantinë” detare të Kubës. Në të njëjtën ditë, Kennedi i dërgoi një letër Hrushovit duke e bërë të qartë se dorëzimi i mëtejshëm i armëve sulmuese në Kubë nuk do të lejohej dhe se bazat e raketave sovjetike në ndërtim e sipër duhej çmontuar dhe të gjitha armët të ktheheshin në Bashkimin Sovjetik.
Kenedi informon amerikanët
Herët në mbrëmjen e 22 tetorit, Presidenti Kennedy u shfaq në të gjithë rrjetet televizive amerikane për të informuar kombin rreth kërcënimit bërthamor sovjetik që po zhvillohej vetëm 90 milje nga brigjet amerikane. Në fjalimin e tij televiziv, Kennedi dënoi Hrushovin për “kërcënimin klandestin, të pamatur dhe provokues për paqen botërore” dhe paralajmëroi se Shtetet e Bashkuara ishin të gatshme të hakmerreshin në natyrë nëse do të lëshoheshin raketat sovjetike. “Do të jetë politika e këtij kombi për të parë çdo raketë bërthamore të nisur nga Kuba kundër çdo kombi në hemisferën perëndimore si një sulm nga Bashkimi Sovjetik në Shtetet e Bashkuara, duke kërkuar një përgjigje të plotë nga Bashkimit Sovjetik”, tha Presidenti Kennedi.
Ai vazhdoi të shpjegonte planin e administratës së tij për trajtimin e krizës përmes karantinës detare. “Për të ndalur këtë ndërtim ofensive, është iniciuar një karantinë e rreptë në të gjitha pajisjet ushtarake sulmuese ngarkuar për në Kubë. Të gjitha anijet e çdo lloji të lidhur për Kubën, nga çfarëdo kombi apo porti, do të kthehen mbrapsht, nëse gjenden armë” – tha ai. Kennedi gjithashtu theksoi se karantina amerikane nuk do të parandalonte ushqimin dhe “nevojat e tjera të jetës” humanitare, “siç u përpoqën të bëjnë sovjetikët në bllokadën e Berlinit të vitit 1948 “.
Vetëm disa orë përpara fjalimit të Kennedy, shefat e Shtabit të Përbashkët kishin vendosur të gjitha forcat ushtarake amerikane në statusin DEFCON 3, sipas të cilit forcat ajrore ishin të gatshme për të nisur sulme hakmarrëse brenda 15 minutash.
Hrushovi tensionon situatën
Në orën 10:52 të 24 tetorit, Presidenti Kennedi pranoi një telegram nga Hrushovi, në të cilin ai deklaroi: “Nëse ju [Kennedi] peshoni gjendjen e tanishme me një kokë të ftohtë pa i dhënë rrugën pasionit, do ta kuptoni që Bashkimi Sovjetik refuzon kërkesat despotike të SHBA”. Në telegramin e njëjtë, Hrushovi deklaroi se kishte urdhëruar që anijet sovjetike të lundronin për në Kubë të shpërfillnin “bllokadën” detare të SHBA, që Kremlini e konsideronin “akt agresioni”.
Gjatë 24 dhe 25 tetorit, pavarësisht nga mesazhi i Hrushovit, disa anije të lidhura për në Kubë u kthyen nga linja e karantinës amerikane. Anije të tjera u ndaluan dhe kontrolloheshin nga forcat detare të SHBA por nuk gjetën armë dhe lejuan të lundronin për në Kubë. Megjithatë, situata ishte duke u rritur në mënyrë dëshpëruese, pasi fluturimet e zbulimit të SHBA mbi Kubën treguan se puna në vendet e raketave sovjetike po vazhdonte, ndërsa disa ishin afër përfundimit.
Gadishmëria në DEFCON 2
Në dritën e fotografive më të fundit të U-2, Shefat e Shtabit të Përbashkët vendosën forcat amerikane në nivelin e gatishmërisë DEFCON 2; një tregues se lufta që përfshinte Komandën Ajrore Strategjike (SAC) ishte e afërt. Gjatë periudhës DEFCON 2, më shumë se 1.400 raketa me rreze të gjatë mbetën në alarm ajror dhe rreth 145 raketa balistike amerikane u vendosën në statusin e gatshëm. Disa kishin për qëllim Kubën, disa në Moskë.
Në mëngjesin e 26 tetorit, Kennedi u tha këshilltarëve të tij se ai kishte frikë e do të kërkonte përfundimisht një sulm të drejtpërdrejtë ushtarak.
Oferta diplomatike
Në pasditen e 26 tetorit, Kremlini u duk sikur zbuti qëndrimin e tij. Korrespondenti i ABC News Xhon Skali njoftoi Shtëpinë e Bardhë se një “agjent sovjetik” personalisht i kishte sugjeruar atij se Hrushovi mund të urdhërojë largimin e raketave nga Kuba nëse Presidenti Kennedi personalisht premtonte të mos pushtonte ishullin. Ndërkohë që Shtëpia e Bardhë nuk ishte në gjendje të konfirmonte vlefshmërinë e ofertës diplomatike sovjetike të “kanalit të pasëm” të Skalit, Presidenti Kennedi mori një mesazh nga Hrushovi në mbrëmjen e 26 tetorit. Në një shënim, personal dhe emocional, Hrushovi shprehte dëshirën për të shmangur tmerret e një holokausti bërthamor. “Nëse nuk ka asnjë qëllim, – shkroi ai, – për të dënuar botën me katastrofën e luftës termonukleare. Atëherë le të mos i pushojmë vetëm forcat që të tërheqin në skajet e litarit, le të marrim masa për të zgjidhur atë nyjë. Ne jemi të gatshëm për këtë.”
Presidenti Kennedi vendosi që të mos i përgjigjet Hrushovit në atë kohë.
Tërheqja pas incidentit
Më 27 tetor, Shtëpia e Bardhë mësoi se Hrushovi nuk ishte “i gatshëm” për t’i dhënë fund krizës. Në një mesazh të dytë drejtuar Kennedit, Hrushovi kërkoi me zell që çdo marrëveshje për të hequr raketat sovjetike nga Kuba duhej të përfshinte heqjen e raketave amerikane Jupiter nga Turqia. Edhe një herë, Kennedi zgjodhi të mos reagonte. Më vonë në të njëjtën ditë, kriza u thellua kur një avion zbulimi U-2 u hodh poshtë nga një raketë sipërfaqësore ajrore (SAM) e nisur nga Kuba. Piloti U-2, Forca Ajrore e SHBA, Major Rudolf Anderson Jr, vdiq. Hrushovi pohoi se avioni i Major Anderson ishte qëlluar nga “ushtria kubane” me urdhër të lëshuar nga vëllai i Fidel Kastros, Rauli. Ndërkohë që Presidenti Kennedi kishte deklaruar më parë se do të hakmerrej kundër Kubës nëse ata qëllonin aeroplanët amerikanë, ai vendosi të mos e bënte këtë po të mos kishte incidente të mëtejshme.
Kriza e raketave kubane zgjati 13 ditë dhe ngjalli frikën e një lufte bërthamore, megjithatë përfundoi në mënyrë paqësore pasi sovjetikët ranë dakord të tërhiqnin raketat e tyre nga Kuba dhe të kthenin anijet drejt vendit të tyre. Por Lufta e Ftohtë vazhdoi.
