“Vizita e damës plakë”, është ndoshta vepra më e njohur e tij, të paktën në botën anglishtfolëse. Shfaqja trajton temat e ndëshkimit, lakmisë, hakmarrjes dhe forcës morale. Ajo u ngjit në skenën e Teatrit Kombëtar në Tiranë, në vitin 1991…
…Fridrih Durrenmat (Friedrich Dürrenmatt) u lind në 5 janar 1921 dhe u nda nga jeta më 14 dhjetor 1990. Ishte një autor dhe dramaturg zviceran. Ai ishte një ithtar i teatrit epik, shfaqjet e të cilit pasqyronin përvojat e fundit të Luftës së Dytë Botërore. Puna e autorit politikisht aktiv përfshinte drama avangarde, romane filozofike kriminale dhe satirë makabre. Dürrenmatt ishte një anëtar i “Gruppe Olten”, një grup shkrimtarësh zviceranë të krahut të majtë që mblidheshin rregullisht në një restorant në qytetin Olten.
Jeta e hershme
Dürrenmatt lindi në Konolfingen, kantoni i Bernës, i biri i një pastori protestant. Gjyshi i tij, Ulrich Dürrenmatt, ishte një politikan konservator. Familja u shpërngul në Bernë në 1935. Dürrenmatt filloi studimet për filozofi, filologji gjermane dhe letërsi gjermane në Universitetin e Cyrihut në vitin 1941, por u transferua në Universitetin e Bernës pas një semestri ku studioi edhe shkencat natyrore. Në vitin 1943, ai vendosi të bëhej autor dhe dramaturg dhe la karrierën e tij akademike. Në vitet 1945–46, ai shkroi dramën e tij të parë “Es steht geschrieben” (Është e shkruar). Më 11 tetor 1946, ai u martua me aktoren Lotti Geissler. Ajo vdiq më 16 janar 1983. Dürrenmatt u martua me një aktore tjetër, Charlotte Kerr, në vitin 1984.
Dürrenmatt pëlqente gjithashtu pikturën. Disa nga veprat e tij dhe vizatimet e tij u ekspozuan në Neuchâtel në 1976 dhe 1985, si dhe në Cyrih në 1978.
Vepra dramatike
Ashtu si Bertolt Brecht, Dürrenmatt eksploroi mundësitë dramatike të teatrit epik. Krahas Brehtit, ai është quajtur “teoricieni më origjinal”.
Kur ishte 26 vjeç, shfaqja e tij e parë, “Es steht geschrieben”, pati premierë me polemika të mëdha. Historia e shfaqjes sillet rreth një beteje midis një ciniku që kërkon ndjesi dhe një fanatiku fetar që e merr tekstin e shenjtë fjalë për fjalë, e gjithë kjo ndodh ndërsa qyteti ku ata jetojnë është nën rrethim. Nata e hapjes së shfaqjes në prill 1947, shkaktoi përleshje dhe protesta në publik. Ndërmjet viteve 1948 dhe 1949, Dürrenmatt shkroi disa segmente dhe skica për kabaret anti-naziste Cornichon në Cyrih; mes tyre, drama groteske me një akt të shkurtër “Der Gerettete” (Të shpëtuarit).
Suksesi i tij i parë i madh ishte shfaqja “Romulus der Grosse” (Romulus i Madh). E vendosur në vitin 476 pas Krishtit, shfaqja eksploron ditët e fundit të Perandorisë Romake, të kryesuar dhe të sjellë nga perandori i saj i fundit, Romulus. “Der Besuch der alten Dame”, (Vizita e damës plakë) e shkruar më 1956, është një shkrirje groteske e komedisë dhe tragjedisë rreth një gruaje të pasur që u ofron njerëzve të qytetit të saj një pasuri nëse do ta ekzekutojnë njeriun që e shkatërroi vite më parë.
Ndër dramat që pasuan ishin Der Besuch der alten Dame (1956; Vizita); Die Physiker (1962), një shfaqje morale moderne rreth shkencës, e konsideruar përgjithësisht drama e tij më e mirë; Der Meteor (1966; Meteori); dhe “Porträt eines Planeten” (1970; Portreti i një planeti).
Në vitin 1970 Dürrenmatt shkroi se ai “po braktiste letërsinë në favor të teatrit”, duke mos shkruar më pjesë, por duke punuar për të prodhuar përshtatje të veprave të njohura. Përveç dramave, Dürrenmatt shkroi romane detektive, drama radiofonike dhe ese kritike.
Dramat radiofonike të botuara në anglisht përfshijnë Hercules in the Augean Stables (Herkules und der Stall des Augias, 1954), Incident në Twilight (Abendstunde im Spätherbst, 1952) dhe Misioni i Vegës (Das Unternehmen der Wega, 1954). Dy veprat e vona Labyrinth dhe Turmbau zu Babel janë një koleksion idesh, tregimesh dhe mendimesh filozofike të papërfunduara.
Epilogu
Në vitin 1990, ai mbajti dy fjalime të famshme, një për nder të Václav Havel (“Die Schweiz, ein Gefängnis?/ Zvicra një burg?”), pasi zbuloi se ishte spiunuar për pesë dekada, së bashku me 800,000 shokët e tij të majtë, qytetarë, nga shërbimi sekret zviceran; tjetri për nder të Mikhail Gorbaçovit (“Kants Hoffnung/ Shpresa e Kantit”).
Dürrenmatt shpesh i krahasonte tre fetë abrahamike dhe marksizmin, të cilin ai e shihte gjithashtu si fe.
Ai udhëtoi në 1969 në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, në 1974 në Izrael dhe në 1990 në Aushvic në Poloni.
Dürrenmatt vdiq nga infarkti i zemrës më 14 dhjetor 1990 në Neuchâtel.
