Darka, numërimi mbrapsht, verë dhe qëllime të mira. Sipas psikologëve, gjysma prej nesh, rreth Vitit të Ri, bëjmë një listë të asaj që do të ndryshojmë në jetën tonë. Sidoqoftë, në qershor, 6 nga 10 tashmë kanë hequr dorë dhe dikush nuk e mban mend as atë që i kanë premtuar vetes. Aq shumë sa 20% do të bëjnë sërish të njëjtën listë vitin e ardhshëm: bëni më shumë gjimnastikë, lini duhanin, kurseni para, ndryshoni punë, bëni më shumë pushime, përmirësoni marrëdhëniet me të tjerët.
Megjithatë, kur qasemi siç duhet, rezolucionet e mira mund të na ndihmojnë vërtet të përmirësohemi. Dhe fillimi i vitit, kur të gjithë presin diçka të re, është një kohë e mirë për të vendosur synime. Por si t’i mbani ato?
1. I VENDOSUR. Rregulli i parë është t’i bëni vetes një ekzaminim të ndërgjegjes, për të kuptuar se cilat janë në të vërtetë ndryshimet që ne i konsiderojmë të rëndësishme. “Shpesh jemi të shtyrë t’i vendosim vetes qëllime që të tjerët i konsiderojnë të rëndësishme, por që në realitet nuk janë për ne,” thotë Angelica Moè, profesoreshë e Psikologjisë së Motivimit dhe Emocioneve në Universitetin e Padovës. “Kjo lloj trysnie, e cila vjen nga jashtë dhe jo nga një bindje reale, megjithatë është e destinuar të mbarojë së shpejti dhe nuk na mbështet në momentet e angazhimit dhe vështirësisë që duhet të përballemi kur zbatojmë një ndryshim në zakonet tona dhe stilet tona të jetesës”.
2. REALIST. Këshilla e dytë është të jesh realist. T’i vendosësh vetes qëllime të pamundura është një lëvore e vërtetë e bananes. Nuk është e mundur të kalosh nga madhësia 56 në 42 në një vit, as të gjesh një shpirt binjak dhe të kesh katër fëmijë. Ju rrezikoni atë që Janet Polivy, psikologe në Universitetin e Torontos, e ka quajtur “sindroma e shpresës së rreme”: një rreth vicioz synimesh, dështimesh dhe përpjekjesh të reja, në përpjekje për të ndryshuar veten. Siç thekson Polivy, është e rëndësishme të identifikohen qëllimet e arritshme.
3. TË SAKTË. Për t’i arritur ato, atëherë – dhe kjo është këshilla e tretë – duhet të jemi të saktë. Nuk mjafton të thuash “do të bëj më shumë sport”: duhet të angazhohesh që të regjistrohesh në një kurs në palestër, me ditë dhe orare të përcaktuara.
Disa vite më parë, një studim i botuar në Journal of Clinical Psychology nga psikologu amerikan John Norcoss, i Universitetit të Scranton (Pensilvania), vërtetoi se planifikimi në detaje i veprimeve që duhen ndërmarrë për të arritur atë që propozohet për Vitin e Ri shumëfishohet me 10 ka të ngjarë të jetë ende i fokusuar në atë objektiv gjashtë muaj më vonë.
Për më tepër, “nëse propozimi është ambicioz, mund të jetë e dobishme për ta ndarë atë në dëshira të përgjithshme, objektiva më të vogla dhe për të vlerësuar arritjet e tyre”, vazhdon Moè. Në këtë mënyrë nuk do të kemi përshtypjen se duhet të ngjitemi në një mal.
4. SHMANGNI TUNDIMIN. John Norcross sugjeron gjithashtu që të keni kujdes të madh në eliminimin e tundimeve. Me pak fjalë, nëse vërtet dëshironi të humbni peshë, ushqimet me shumë kalori nuk do të kenë më të drejtën e shtetësisë në shtëpinë tuaj. Dhe për t’i thënë lamtumirë cigareve është mirë të shmangni vendet ku e gjeni veten duke pirë duhan.
5. FIZIOLOGJIA E TUNDIMEVE. Sigurisht, disa rrëshqitje do t’i ndodhin të gjithëve gjatë rrugës. Gjithashtu sepse do të ketë tundime: rezistimi ndaj tyre nuk është gjithmonë lojë fëmijësh dhe as të gjithë ia dalin kollaj. Në fund të fundit, studimet neurofiziologjike e konfirmojnë këtë. Kur përpiqemi t’i rezistojmë joshjes së përtacisë, ushqimit, një cigareje ose një vitrinëje, aftësia për të vonuar kënaqësinë e menjëhershme duhet të hyjë në lojë për shpërblime më të mëdha në të ardhmen. Hipokampusi luan një rol të rëndësishëm në këtë.
“Kjo strukturë, selia e kujtesës, është gjithashtu e nevojshme për të imagjinuar situatat e ardhshme me një mori detajesh që i bëjnë ato tërheqëse,” shpjegoi Mathias Pessiglione, i cili drejtoi një studim në Institut du cerveau et de la moelle épinière në Paris. Si rezultat, pacientët me dëmtim hipokampal, siç janë pacientët me Alzheimer, e kanë të vështirë të planifikojnë qëllimet e ardhshme.
Për më tepër, përballë një tundimi, hipokampusi zgjon edhe kujtesën e kënaqësisë që rrjedh prej tij dhe në fund është lëvorja ajo që na bën të vendosim nëse një vezë është më e mirë sot apo një pulë nesër. Ajo që “përpiqet” të presë është pjesa e saj dorsolaterale paraballore: një studim i vitit 2011 nga Kolegji Mjekësor Weill Cornell tregoi se njerëzit që janë më të aftë t’i rezistojnë tundimit, edhe si fëmijë, tregojnë aktivizim më të madh në këtë fushë.
6. PSE SPORTI. Megjithatë, jo gjithmonë do të jemi në gjendje ta bëjmë arsyetimin të mbizotërojë. Në mënyrë të pashmangshme, ndonjëherë do të jetë kënaqësia e menjëhershme ajo që mbizotëron. “Për të mos u dekurajuar përballë një dështimi, duhet vlerësuar të mirën që është bërë deri atëherë”, sugjeron Angelica Moè. Megjithatë, kurrë mos bini në gabim duke e konsideruar rënien si provë të paaftësisë së dikujt: është e barabartë me vendosjen e gurit të varrit për qëllime të mira. Madje, në disa raste, është e mundur që një synim afatgjatë të shndërrohet në një shpërblim ditor: ky është rasti i aktivitetit fizik. Sipas një studimi amerikan të publikuar në Journal of Sport & Exercise Psychology, edhe në doza të vogla, sporti ngjall emocione pozitive, të cilat bëhen inkurajim për të këmbëngulur në atë rrugë. Gjithashtu, duke përmirësuar disponimin tuaj, aktiviteti fizik ju bën më të vendosur në përgjithësi.
7. DO TË MË NDIHMOSH? Psikologët amerikanë, të cilët kanë shkruar biblioteka të tëra për qëllimet e mira dhe motivimin, më pas rekomandojnë t’i jepni vetes shpërblime kur të merrni një rezultat. “Çmimet mund të jenë të dobishme fillimisht, por ato janë një stimul i jashtëm dhe nuk ndikojnë në vendosmërinë tonë reale”, kundërshton Moè. “Ekziston rreziku për të vazhduar sjelljen e virtytshme për një kohë, vetëm për të qenë në gjendje të shpërblehet”.
Gjëja e rëndësishme, nga ana tjetër, është të besosh në të: Norcross ka parë që të jesh i bindur për të qenë në gjendje të ndryshosh (një qëndrim që psikologët e përcaktojnë si një “ndjenjë e vetë-efikasitetit”) është thelbësore për ruajtjen e synimeve të bëra. Strategjia e fundit e rekomanduar është të ndajmë qëllimin tonë me njerëzit afër nesh. “Unë jam dakord për këtë”, përfundon Angelica Moè. “Mbështetja emocionale e atyre që na duan ndihmon motivimin.”
