Rindërtimi i mënyrës se si njerëzit e kanë imagjinuar Perëndinë me kalimin e kohës mund të ketë shumë surpriza. Sepse perënditë u janë shfaqur njerëzve në një larmi të pafundme formash. Madje edhe Zoti ynë, ai i hebrenjve, të krishterëve dhe myslimanëve, duket se në kohët e lashta ka pasur identitete të padyshimta.
ZOTI I KAFSHËVE. Paraqitja e parë e një hyjnie me trajtë njeriu, por me brirë dreri dhe lëkurë ujku, u gjet në shpellën e tre vëllezërve (Francë) dhe daton 25 mijë vjet më parë. Ai ishte një shaman i hyjnizuar (një lloj prifti primitiv në kontakt me shpirtrat). Në kohët parahistorike, shamanët nga ana e tyre portretizuan, në thellësi të shpellave, qeniet që panë në botën e shpirtrave, kur hynë në një ekstazë. Ata ishin hyjnitë zoomorfike, domethënë me forma kafshësh, që konsideroheshin Zotë të specieve të gjuajtura (Zoti i mamuthëve, kali i egër, kau i egër e kështu me radhë, siç janë ato të përshkruara në shpellën Lascaux).
Hyjnia pastaj mori tipare femërore në Paleolitik dhe me ardhjen e bujqësisë. Statujat e shenjta të Venusit me barkun, gjoksin dhe të pasmet e theksuara përshkruanin një perëndeshë Nënë, mbrojtëse e pjellorisë. Më në fund, me pushtimet e popujve luftarakë Kurgan me kalë nga fushat e Vollgës dhe me përhapjen e luftës në Evropë, u shfaqën hyjnitë mashkullore. Ishin perënditë e ushtrive, “flamujt” e popujve të ndryshëm. Nëse një popull fitonte mbi një tjetër do të thoshte se zoti i tyre ishte më i lartë.
PERËNDIA E BIBLËS. Megjithatë, me Zotin, perëndinë hebraike të Biblës, gjërat shkuan ndryshe: edhe nëse ai humbi, me popullin e tij në mërgim, ai konsiderohej krijuesi, i vetmi Perëndi i vërtetë, i të gjithëve, jo më vetëm një mbrojtës i popullit të tij. Dhe ky imazh i ri i Zotit u përhap falë mjetit të frikshëm teologjik-popullarizues të Biblës. Por u desh kohë dhe sot dihet se ishte një rrugëtim i gjatë.
Duke analizuar Shkrimet e Shenjta me metodën historiko-kritike, studiuesit kanë gjetur se monoteizmi u vendos në një mënyrë disi të ndryshme nga ajo që besohet zakonisht. Edhe pse hebrenjtë konsiderohen si pionierë, në fakt, sot hipotezohet se origjina e tij e vërtetë është në hyjninë egjiptiane Aten, disku diellor (i quajtur edhe Amen, i njëjti term me të cilin përfundojnë lutjet e krishtera ende sot).
Kur politeizmi u rivendos në Egjipt, besimtarët e Atenit, të mërguar nga vendi, do të kishin eksportuar monoteizëm. Tashmë themeluesi i psikanalizës, Sigmund Freud, kishte spekuluar se Moisiu ishte në të vërtetë njëri prej tyre. Por kalimi në monoteizëm nuk ishte i drejtpërdrejtë: një nga emrat biblikë të Zotit, Elohim, është një emër në shumës: shumësi i Eloah. Në Zanafilla (1, 26) ai thotë: “Ta bëjmë njeriun sipas shëmbëlltyrës sonë”. Shpjegimi i zakonshëm është se ishte një formë e shumësit maistatis, për të lartësuar figurën e Zotit.
NUK DO TË KENI ZOT TJERA… Por sot është ngritur hipoteza se është në të vërtetë një gjurmë gjuhësore e një faze të hershme politeiste të fesë hebraike, e ndikuar nga kultet e tokës së Kanaanit, drejtuar perëndisë El. Eloah lexon “Alah”, tingull me të cilin muslimanët tregojnë Zotin. Dhe nuk është e vetmja afërsi: duhet mbajtur mend se, sipas Shkrimeve, Ibrahimi, profeti i besëlidhjes me Zotin, është paraardhësi i tre të mëdhenjve. fetë monoteiste, nëpërmjet bijve të tij Isaku (linja hebreje-krishtere) dhe Ismaeli (linja arabo-muslimane).
Prandaj, ka të ngjarë që hebrenjtë të kenë pasur një formë të monolatrisë (d.m.th., një fazë në të cilën nderohej një zot i shquar, duke pranuar se kishte të tjerë pranë tij) dhe madje edhe përpara asaj të politeizmit. Nëse nuk do të ishte kështu, pse duhet të thuhet në Dhjetë Urdhërimet “nuk do të keni perëndi të tjerë para meje” (Eks 20:3)? Dhe pse duhet të këndojnë izraelitët në kalimin e Detit të Kuq “kush është si ty midis perëndive, o Zot” (Eks 15:11)?
GRUAJA E ZOTIT. Hyjnia e qytetit të Ugarit, El (Elohim i përmendur në Bibël), kishte Asherahun si gruan e tij, si dhe fëmijët. Prandaj shprehja biblike “fëmijët e Perëndisë” mund të rrjedhë. Në rrotullat e Detit të Vdekur, një koleksion tekstesh të shenjta që variojnë nga shekulli I deri në shekullin e 3-të. d. C., ne lexojmë një version më të vjetër të Ligjit të Përtërirë (Dt) biblik sesa ai i teksteve kanonike. Është shkruar se çdo anëtar i familjes hyjnore merr një komb nga Eli dhe Izraeli është pjesa që i përket Zotit (Dt 32: 8-9). Fëmijët e Perëndisë janë thirrur të përulen përpara Zotit në Psalmin 29.
Për më tepër, ka shumë pasazhe biblike në të cilat Zoti vendoset, megjithëse në një pozicion të epërsisë, brenda një panteoni të perëndive të tjera. Për shembull, “Unë do të të lëvdoj përpara perëndive” (Psalmi 138, 1); “Perëndia ynë është më i madh se të gjithë perënditë” (2 Kr 2:4); “Perëndia është Perëndia i perëndive” (Ligj 10, 17); “Fol Zotin, Perëndinë e perëndive” (Psalmi 50, 1). Nëse bijtë e Elit përfunduan duke marrë një kuptim tjetër, atëherë Asherah, i njohur më mirë si Astarte, ishte më keq. Kulti i tij u çrrënjos, siç mund të lexohet tek Ligji i Përtërirë 12:3: “do të shembi altarët e tyre, do të thyesh stelet e tyre (…) dhe do t’i fshish emrat e tyre nga ato vende”. Kujtimi i Asherahut, megjithatë, u rikthye me zbulimin arkeologjik të pllakave të gurit me mbishkrimin: “Zoti dhe shoku i tij Asherah”.
“TRINITETI” I LASHTË. Edhe kulti i Atenit duhet të ketë përfshirë në çdo rast Izraelin: sot studiuesit mendojnë se Ateni është bërë “Adonai”, një term tjetër që përdoret për të treguar Zotin në Bibël. Një rindërtim kritik supozon se mbreti Saul, i angazhuar ushtarakisht me filistinët, vlerësoi se mesazhi i paqes i këtij Zoti egjiptian nuk ishte funksional për një politikë pushtuese, për të cilën një Zot kombëtar “i ushtrive” ishte më i mirë.
Për këtë qëllim, ai mbështeti kultin vendas të Zotit, pa e kundërshtuar kultin e mëparshëm, për të shmangur ndarjet. Dy ndjeshmëri fetare u bashkuan kështu në Perëndinë e Izraelit: ajo e Atenit / Adonai dhe ajo e Zotit. Shkurtimisht, shumësia e emrave me të cilët përmendet Zoti në Bibël (Elohim, Adonai, Jahveh) do të tregonte hyjnitë e dallueshme, të cilat u bashkuan në një proces të ngadaltë.
BURRË APO GRUA? Sipas studiuesve, plani i mbretit Josia për të bashkuar Izraelin në një fuqi rajonale (më vonë të likuiduar nga egjiptianët) dhe mërgimi babilonas po shtynte nga monolatizmi në monoteizëm. Hebrenjtë, pa një mbret dhe një komb, gjetën një ndjenjë të re përkatësie në fe. Zoti i tyre ishte më i madh se perënditë e pushtuesve, të cilët ishin thjesht idhuj. Në narrativën e krijimit, të shkruar gjatë mërgimit, Zoti krijon Hënën, Diellin dhe yjet, të cilat përfaqësonin hyjnitë babilonase. Një mënyrë për të thënë se hyjnitë e atyre vinin nga i vetmi Perëndi i vërtetë, ai hebre, i cili do të kishte qenë në gjendje, në momentin e duhur, të çlironte popullin e tij nga Babilonia.
Një situatë e ngjashme, domethënë, ndryshimi i karakterit të hyjnisë, ndodhi gjithashtu shumë shekuj më vonë me njeriun e bërë nga Zoti i krishterimit. Gjatë persekutimeve romake, Krishti nga një hyjni paqësore bëhet xhelati hyjnor në Apokalipsin e Gjonit, i cili do të kthehej në tokë për të triumfuar. Megjithatë, për të krishterët gnostikë të shekujve të parë, emanacioni ekstrem i Zotit ishte Sofia, me natyrë femërore, gjeneruese e botës materiale si dhe nusja e Jezu Krishtit.
Pas konvertimit të Kostandinit, Zoti në përgjithësi u shfaq nëpërmjet Jezusit, ai u shfaq më vetëmohues dhe i interesuar për kthimin e të gjithë popujve. Por karakteristikat e Atit dhe të Birit do të ndryshojnë përsëri në kohën e herezive të mëdha. Për arianët e shek. d. C. Krishti ishte vetëm në natyrë njerëzore. Ndërsa në shekullin e dymbëdhjetë, katarët, të përhapur gjithashtu në Veneto dhe Lombardi, besonin se bota materiale ishte rezultat i veprimit të një Parimi të keq dhe se ishte Zoti i mirë, më i largët, i vërtetë.
FEJA ISLAME: ALLAHU. Me Reformimin Protestant, Zoti u bë i vetmi arkitekt i shpëtimit të njerëzve individualë, të cilët nuk kanë si ta arrijnë atë me veprat e tyre. Ndërsa me versionin kalvinist të Reformimit, Zoti ishte gjithashtu një model i virtytshëm për punë: suksesi profesional në fakt konsiderohej një shenjë e paracaktimit të shpëtimit. Por është tek Allahu që ndikimi më i madh i atribuohet Zotit të feve monoteiste.
Në fenë islame, në fakt, Allahu është arsyeja e drejtpërdrejtë për çdo gjë, madje edhe për veprimet njerëzore. Një koncept kaq i fortë i hyjnisë u favorizua, për historianët, nga nevoja për të bashkuar fiset arabe nën flamurin e një Zoti të vetëm.Në Islam, rrjedhimisht, ndarja midis pushtetit shtetëror dhe pushtetit fetar ka qenë gjithmonë e vështirë, sepse i pari ka është formuar gjithmonë rreth një projekti fetar me vlera të forta shoqërore./Focus.it
