Denoncimi i krimeve të Stalinit, solli fundin e represionit dhe ndryshimin e kursit politik të vendit. Edhe pasi të lexohej raporti i famshëm sekret i Kongresit XX i Partisë Komuniste të Bashkimit Sovjetik, Nikita Hrushovi kishte dështuar në shkatërrimin e arkivit të rezervuar për kreun e policisë sekrete të Stalinit, Lavrentin Berias, për fshirjen e çdo prove të mundshme të prapësive të tyre.
40 vjet pas atij 25 shkurti të vitit 1956, që i dha fund tre dekadave të stalinizmit, karta e reja dhe dëshmi rindezën debatin mbi rolin e Hrushovit dhe të besimit të tij të mirë. I mirënjohur ndërsa ishte në pushtet, dhe përfundimit me turp pas rrëzimit.
***
Le të kthehemi tek vdekja e Stalinit.
Lufta në vazhdim shpërtheu midis Beria-s, shefi i fuqishëm i MVD-së që më pas ishte KGB, dhe anëtarëve e tjerë të presidiumit të qeverisë, Malenkov, Bulganin, Kaganovich, Molotov dhe Nikita Hrushovi, sekretar i parë i Komitetit Qendror. Beria u eliminua. Akuzat e ngritura nga të tjerët për të ishin simptomatike: përpjekje për të normalizuar raportet me Jugosllavinë e Titos, propozim për të mos forcuar ndërtimin e socializmit në Gjermaninë Lindore.
Dhe vetëm më vonë, në një moment të dytë, Hrushovi dhe të tjerët filluan të flisnin për de-stalinizimin. Në vitet ’30 dhe gjatë luftës morën pjesë në shtypjen e masave. Mbështetën me entuziazëm gjykimet, dhe kanë qenë ndihmë e mirë e Stalinit në republikat autonome. Nuk u mundën as gjatë deportimit të madh të vitit ’45-’46, nga arrestimet e ekzekutimet. Dhe tani: Stalini dhe Beria nuk janë më, është Hrushovi me të tjerët që mbajnë pushtetin.
Hrushovi propozoi një hetim mbi aktivitetet e Stalinit. “Tani mund të jemi ne paditësit. Nëse heshtim, e vërteta do të dalë një ditë në shesh dhe ne do të përfundojmë në bankën e të akuzuarve”.
Të tjerët janë kundër, sidomos Malenkov: “Hetimi mbi Stalinin do të të thotë që duhet të shqyrtohen të gjitha rezultatet e arritura nga Bashkimi Sovjetik deri më sot. Për çfarë shërben? Ku do të na çojë? Pse t’i rikthehemi të shkuarës?”.
Bihet dakord për të shqyrtuar vetëm disa shkelje flagrante të normave socialiste, për të cilat gabimet kryesore i atribuohen Berias. Një komision përgatiti raportin. Por në seancën e Presidiumit ndodhi një trazirë: raporti përmendi udhëzime të Stalinit të adresuara për Molotov, Kaganovich dhe të tjerë. “Ju jeni urdhëruar për veprime fizike ndaj kundërshtarëve”, shkruhej.
Në prag të kongresit, Hrushovi vendosi ta lexojë personalisht raportin, duke punuar me të në mënyrë të fshehtë me disa bashkëpunëtorë.
Më 24 shkurt, Kongresi XX mbyllet, disa delegatë janë kthyer tashmë në hotel. Lajmërohen që të nesërmen do të ketë një seancë të re, me dyer të mbyllura, pa delegacione të huaja dhe pa të ftuar. Më 25 shkurt, Hrushovi flet për 4 orë dhe shkon përtej asaj që kishte rënë dakord me anëtarët e tjerë.
Hrushovi nuk u kushton rëndësi viktimave të proceseve të mëdha. Ai thotë vetëm se dënimi me vdekje ishte një gabim. Palët ranë dakord në fshehtësi në mënyrë që të mos dëmtonin imazhin e Bashkimin Sovjetik jashtë vendit. Raporti u diskutua brenda partisë, dhe iu dorëzua delegacioneve të partive vëllazërore.
Por menjëherë thashethemet filluan të qarkullojnë dhe teksti i raportit të Hrushovit përfundoi në duart e CIA-s dhe në gazetën amerikane “New York Times”.
***
25 shkurt 1956 Nikita Hrushovi foli në një seancë të mbyllur të Kongresit XX të CPSU me një raport “Mbi kultin e individit dhe pasojat e tij”. Vendimi për t’ia bërë këtë raport kryesisë së partisë nuk ishte i lehtë. Nuk ishte e lehtë për publikun sovjetik, i cili do të pranonte një pamje të re të botës, pa një udhëheqës të madh dhe të pagabueshëm. Siç tha një nga pjesëmarrësit në diskutime, “Hrushovi ka mbledhur një grumbull të madh të të gjitha llojeve të fakteve për ne, por ne duhet ta kuptojmë atë …”.
Më 5 mars 1956, Presidiumi i Komitetit Qendror të CPSU miratoi një rezolutë “Për njohjen me raportin e shokut NS Hrushovi” Mbi kultin e personalitetit dhe pasojat e tij “në Kongresin XX të CPSU. Komiteteve rajonale, komiteteve rajonale dhe Komitetit Qendror të partive komuniste të republikave të bashkimit iu kërkua të njihnin të gjithë komunistët dhe anëtarët e Komsomol, si dhe aktivistët jopartiakë, me përmbajtjen e raportit. Për këtë, në lokalitete u dërguan broshura me tekstin e raportit, ndërsa nga kopertina u hoq vula “Tepër sekret” dhe në vend të saj u shfaq vula “Jo për shtyp”.
Kur dëgjuan një raport mbi kultin e personalitetit në mbledhjet e partisë tek njerëzit pati nxitje, shpresë, lehtësim. Fakte të reja për Stalinin, diktatorin gjakatar, i cili, sipas Hrushovit, studionte vendin dhe bujqësinë vetëm nga filmat dhe planifikonte operacione ushtarake, u perceptuan nga shumë si “një shuplakë”. Kishte gjithashtu shumë ata që ishin kritikë ndaj përpjekjeve për të fajësuar vetëm Stalinin, Beria dhe “bandën” e tij për këto krime. Në RSFSR, takimi në Akademi mori një përgjigje të madhe Shkencat shoqërore në Komitetin Qendror të CPSU. Profesor B.M. Kedrov dhe Zëvendës Shefi i Departamentit të Filozofisë I.S. Sharikov akuzoi udhëheqjen e partisë për mospërputhje në luftën kundër kultit të personalitetit, mungesë autokritike dhe shtypje të problemeve, dhe gjithashtu bëri thirrje për të ndarë përgjegjësinë për krimet e “regjimit Stalin-Beria”.
Sidoqoftë, zhurma më e madhe u shkaktua nga mbledhja e organizatës partiake të Laboratorit të Inxhinierisë Termike të Akademisë së Shkencave të BRSS, në të cilën punonjësit e rinj R.G. Avalov, Yu.F. Orlov, V.E. Nesterov dhe G.I. Shchedrin tha se pushteti në vend u uzurpua nga një tufë e poshtër, partia ishte e përshkuar me frymën e skllavërisë, oportunizmit dhe sykofanisë dhe se “masa më radikale për eliminimin e fenomeneve të dëmshme të jetës sonë mund të ishte armatimi i Njerezit.”
Nga frika që situata të dilte jashtë kontrollit, Presidiumi i Komitetit Qendror të CPSU miratoi më 5 prill 1956 një rezolutë “Për sulmet armiqësore në një mbledhje të organizatës partiake të Laboratorit të Inxhinierisë Termike të Akademisë së Shkencave të BRSS në vijim. Kongresi XX i CPSU”. Në përputhje me të, katër punonjës të laboratorit u përjashtuan nga partia, dhe organizata partiake e laboratorit u riorganizua 6. Ky vendim i Presidiumit u bë tregues dhe shënoi vijën e kritikës kufizuese ndaj stalinizmit. Kuadri i lejuar për këtë kritikë u “vendos” në rezolutën e Komitetit Qendror të CPSU “Për kapërcimin e kultit të personalitetit dhe pasojat e tij” të 30 qershorit 1956.
Diskutimi i rezultateve të Kongresit XX dhe raporti i N. S. Hrushovi u zhvillua në të gjithë Bashkimin Sovjetik në mbledhjet e partive të të gjitha niveleve në mars – prill 1956. Ecuria e diskutimeve pasqyrohet në materialet informative të dërguara nga lokalitetet në Komitetin Qendror të CPSU. Pavarësisht origjinës zyrtare të këtyre burimeve, ato, për mendimin tonë, karakterizojnë në mënyrë mjaft objektive disponimin e publikut. Një pjesë e konsiderueshme e këtij grupi dokumentesh, kryesisht informacione nga republikat e bashkimit, si dhe nga Moska dhe Leningradi, u botuan në koleksionet “Raporti i NS Hrushovi mbi kultin e personalitetit të Stalinit në Kongresin XX të CPSU”.
