5 maj 1821: Napoleoni mbyll sytë përgjithmonë. Është në ishullin e burgut të Sant’Elena, një shkëmb i largët në Oqeanin Atlantik, 1900 km nga bregu afrikan. Për të siguruar lugën është gazeta angleze The Statesman, në botimin e 4 korrikut 1821: dy muaj pas ngjarjes. Nga këtu, lajmi u përhap në të gjithë Evropën: 11 korrik në Paris, 13 korrik në Vjenë, 16 në Milano, 19 në Torino e kështu me radhë. Megjithatë, largimi i shkëlqyer është pritur me njëfarë indiferencë, si në Angli ashtu edhe në Paris.
MEMORIali i NAPOLEONIT. Kontesha de Boigne, animatore e salloneve midis Londrës dhe Parisit, do të kujtojë në kujtimet e saj: “Njerëz të popullit, borgjezë të vegjël takoheshin në rrugë, duke shtrënguar duart, duke qarë, por masa e opinionit publik, në anën e monarkisë, ishte e lumtur. me paqen dhe me begatinë e sapogjetur, mbeti inerte”. Kohët kishin ndryshuar: Evropa e vitit 1821, e lindur nga Kongresi i Vjenës, nuk ishte më ajo e 1815-ës dhe Napoleoni nuk ishte më në lajme. Interesi për ish-perandorin u zgjua vetëm dy vjet më vonë, në vazhdën e suksesit të jashtëzakonshëm të Memorialit të Shën Helenës, i diktuar kryesisht nga Napoleoni, me shtimin, nga Emmanuel de Las Cases (zyrtar dhe mik i perandorit), të detajeve të jetës në mërgim.
Përkundrazi, reagimet në familjen perandorake ishin të menjëhershme. Historiani francez Thierry Lentz shkruan në librin e tij Bonaparte n’est plus! (Botimet Perrin, në frëngjisht): “Paolina ishte e dërrmuar, Ortensia dhe të dashurit e saj u pikëlluan dhe Letizia hezitoi të kërkonte kthimin e eshtrave të djalit të saj nga frika e kostove të larta”. Më e lehtësuar sesa zemërthyer ishte e veja, Maria Luisa, e cila më 8 gusht 1823 ishte në gjendje të rregullonte më në fund marrëdhënien e saj me gjeneralin Neipperg me një martesë morganatike, me të cilin pati dy fëmijë ndërsa Bonaparti ishte në mërgim dhe një i tretë ishte rrugës.
DASHURIA. Por ishte Napoleoni II i ri, djali i Maria Luizës dhe perandori, më i brishtë. I dënuar gjithashtu me një internim të artë në oborrin e gjyshit të tij nga nëna (Perandori Françesku II i Habsburg-Lorenës), ai nuk e kishte harruar të atin, i cili ishte treguar gjithmonë shumë i dashur ndaj tij. Megjithatë, shumë më tepër se nëna e saj Maria Luisa, e cila ishte larguar herët nga gjykata dhe djali i saj i vogël për t’u vendosur në Parma, ku ajo ishte dukeshë. Në moshën shtatë vjeç, fëmija, i cili u rrit praktikisht vetëm në shoqërinë e mësuesve shumë të rreptë, shkroi: “Baba, të dua dhe të respektoj me gjithë zemër”. Disa fjalë por të çmuara që ngushëllonin perandorin në mërgim në momentet më të vështira të sëmundjes dhe që Napoleoni i ruante me xhelozi bashkë me bustin e vogël prej mermeri të djalit të tij dhe portretet e Letizias (nënës) dhe Giuseppina di Beauharnais (gruaja e parë). ) . Dashuritë e tij të vetme të vërteta.
Për gati gjashtë vjet, nga dhjetori 1815, njeriu që kishte shënuar fatet e Evropës jetoi në një shtëpi në atë ishull në mes të askundit me një klimë të pashëndetshme, të nxehtë dhe të lagësht, të goditur nga erërat e forta dhe pa asnjë rehati. “Është famëkeqe!”, bërtiti Napoleoni, “Është barbari e egër të më vendosësh këtu, nën një çati gomuar, kur ishte e mundur të banoja në një shtëpi ku do të kisha gjetur hije dhe ujë”, thotë Louis Marchand. shërbëtor besnik i dhomës së parë dhe ekzekutori i tij.
MINJ, INSEKTET DHE MUSHKONJA. Shtëpia ishte e infektuar me insekte dhe mushkonja, dhe mbi të gjitha nga “minjtë që ngjiteshin në mure deri në majë, duke u hedhur, ndonjëherë me sukses, mbi mishin e varur nga tavani”, thotë Marchand. Rrethi ruhej vazhdimisht nga xhandarët nën urdhrat e guvernatorit armiqësor britanik Hudson Lowe, i tmerruar nga ideja se i burgosuri do t’i shpëtonte kontrollit të tij (në fund të fundit, Napoleoni ishte arratisur nga Elba) dhe i vendosur të mos i drejtohej kurrë Bonapartit me titullin perandorit. Në këtë kontekst, shëndeti i Napoleonit mund të përkeqësohej vetëm me shpejtësi. Mjeku i tij personal, irlandez O’Meara, e diagnostikoi atë me hepatit kronik. Në vend të kësaj, Napoleoni ishte i bindur se kishte një tumor të pilorusit, sëmundja që kishte vrarë të atin. Në 1818 mjeku u detyrua të largohej nga Longwood House, sepse Lowe nuk e miratoi njohjen e tij në rritje me të burgosurin.
Napoleoni mbajti një etiketë të ngurtë në Sant’Elena, sikur të ishte ende në gjykatë, të imponuar mbi një rreth të vogël besnikësh. Dy prej tyre, për arsye të ndryshme, u kthyen në Evropë më herët se të tjerët: Emmanuel de Las Cases dhe gjenerali Gaspard Gourgaud. Dy ushtarë me familjet e tyre përkatëse, Bertrand dhe Montholon, mbetën mes francezëve në Longwood House. “Henri Bertrand kishte qenë marshall i madh i pallatit nga 1813 deri në 1815 dhe e mbajti titullin, edhe nëse pallati nuk ishte më atje”, shkruan përsëri në librin e tij Thierry Lentz. Charles Montholon, të cilin britanikët me ironi e quanin Lord Chamberlain (lord Chamberlain), ishte një administrator i përgjithshëm që ishte përgjegjës për marrëdhëniet me autoritetet dhe prokurimet.
DHOMA E PERANDORIT TË SËMURË. Më në fund, shërbëtori i vëmendshëm i kryeministrit, Marchand, mbikëqyri shërbëtorët e shumtë. Për të zëvendësuar Dr. O’Meara, kirurgu korsikan Francesco Antommarchi mbërriti në Sant’Elena më 22 shtator 1819, i shoqëruar nga abatët Buonavita dhe Vignali. Marchand futi mjekun në dhomën e të sëmurëve: perandori ishte shtrirë në shtrat në një “dhomë të vogël dhe shumë të errët”, kujton Antommarchi në Kujtimet e tij: “Afrohuni, korsacio, sepse mbi këtë shkëmb të mjerë jam bërë i shurdhër”, tha Bonaparti. , duke iu kthyer në italisht, me një ton shaka dhe duke i tërhequr veshin, një shenjë e pagabueshme e humorit të mirë. Por ndërhyrja e qetësisë në Sant’Elena nuk zgjati shumë.
Pilulat merkuriale të përdorura shpesh nga mjekët që e trajtuan atë vetëm sa e përkeqësuan situatën. Në moshën 51-vjeçare Napoleoni dukej njëzet më shumë: ai ishte shumë mbipeshë dhe, në daljet e rralla në kopsht, ai duhej të mbështetej në krahun e besimtarit Marchand. “Këmbët e mia janë të fryra”, i tha ai Bertrandit, “Unë kam një fillim të skorbutit në gojën time; është një shpërbërje e gjakut që lajmëron atë që do të ndodhë. Pamja ime i tremb të gjithë.” Në prill, sëmundja (ulçera kanceroze: më në fund kjo ishte shkaku i vdekjes) u shfaq me gjithë dhunën e saj: ngërçe në stomak, të vjella, marramendje, djersitje të shumta.
FRYMA E FUNDIT. Për të qetësuar pacientin, shtrati i tij i kampit ishte vendosur në dhomën e ndenjes, më i madh dhe i ajrosur më mirë se dhoma e tij e vogël. Dhe pikërisht aty, pasditen e 3 majit, igumeni Vignali i dha një urgjencë ekstreme. Prej ditësh “ai nuk ka prekur ushqim apo ilaç”, vuri në dukje Antommarchi: “vetëm pak ujë me sheqer me verë ose lëng portokalli”. Nata mes 4 dhe 5 majit ishte shumë e shqetësuar: Napoleoni ishte në delirim, fliste me vështirësi, shqiptoi fjalë të pakuptueshme. Ai murmuriti “la France, l’armée, tête d’armée, Joséphine.” Pastaj asgjë më shumë. Gjykata e vogël ishte mbledhur që herët në mëngjes për ta ndihmuar deri në fund. Pulsi i tij ishte shumë i dobët dhe pas perëndimit të diellit, në pesë e njëmbëdhjetë minuta, perandori i francezëve mori frymën e fundit.
