Nga Rudina Koromani
Të themi që nepotizmi nuk ekziston, do gënjenim veten… përkrahja e favorizimi i farefisit dhe i miqve për punësim e benefite të tjera duke shfrytëzuar pushtetin ka ekzistuar në çdo kohë e ekziston kudo. Termi “nepotizëm” vjen nga fjala italiane ‘nepotismo’, e cila bazohet në rrënjën latine ‘nepos’që do të thotë ‘nip’, term i cili i ka fillesat në mesjetë e deri në fund të shekullit të 17-të, kohë kur disa papë dhe peshkopë katolikë, të cilët nuk kishin pasardhës të tyre të ligjshëm, u jepnin nipërve të tyre pozita të larta. Madje, disa papë ngritën deri në gradën Kardinal nipërit e tyre. Shpesh, emërime të tilla ishin një mjet të një vazhdimësie i një “dinastie” papale. Të kesh miq të pasur sot e me pushtet është më e rëndësishme se variablat që matin aftësitë akademike, inteligjencën, trajnimet apo aksesin e mundësive për punësim për parashikimin e fitimit të të ardhurave, suksesit, e arritjeve. E këto pohime dalin nga studimet shkencore dhe jo si opinione personale… Një studim, i publikuar më 1 gusht 2022, nga Claire Miller et. al., që ka përfshirë në analizë plot 72 milionë amerikanë, ka gjetur në hulumtimin e tij se të kesh miq të pasur parashikon suksesin dhe të ecurin lart në karrierrë në ShBA, duke e cilësuar Nepotizmin si çelësi i suksesit aktual në shtetin më të trumpetuar demokratik në botë. Shumica e amerikanëve të testuar kanë aktualisht pikpamjen: se të kesh miq të pasur është ndër parashikuesit më të mirë të rritjes së pasurisë dhe fitimit të një personi me të ardhura më të ulëta. Nevoitet një studim për të folur për pikpamjen e shqiptarëve lidhur me këtë çështje, megjithëse kushdo që ka kërkuar këshilla për të gjetur një punë apo për një ndryshim karriere kohët e fundit ka të ngjarë të ketë hasur në këshilla për të krijuar lidhje me “të mëdhenjtë”e për t’ju drejtuar “të pushtetshmëve”.
Rëndësia e kapitalit social, apo forca e lidhjeve dhe fuqisë brenda komunitetit të një personi, është diskutuar prej kohësh në shkencat sociale, veçanërisht në sociologji e psikologji lidhur me impaktet perceptuese të fenomenit. Gjetje të ngjashme si studimi në fjalë, janë gjetur në literaturë prej vitesh. Për shembull, në vitin 2013, studiuesit zbuluan se nëse nëna e mikut të tyre më të mirë kishte përfunduar kolegjin, një student kolegji kishte gjithashtu më shumë gjasa të merrte diplomën. Niveli arsimor i familjes së një miku lidhej me atë që bënte një person, duke sugjeruar që shembujt dhe udhëzuesit në komunitet i ndihmonin njerëzit të përfundonin diplomën e tyre. Studimi aktual mbi nepotizmin, hulumtoi mbi rëndësinë e madhe që merr sot kapitali social, koheziviteti social e angazhimi qytetar. Nëse njerëzit në një grup miqësie kanë të gjithë ndërlidhje të forta, a i mbështesin miqtë e përbashkët, miqtë? Nëse njerëzit u besojnë organizatave qytetare, a bëjnë vullnetarin e përfshihen si aktivistë? A kanë njerëzit më të varfër miq të pasur? Analiza zbuloi se “ëndrra amerikane” ka një të vërtetë pak të pistë pas: njerëzit më të varfër pasurohen kur kanë miq më të pasur pranë vetes, e se të qenit pjesë e organizatave të komunitetit nuk kanë aspak rëndësi kur flitet për krijimin e sigurisë financiare; thjesht duhet të kesh miq të pasur e me pushtet- nepotizmi i njerëzve të pasur.
Dy fjalë për Nepotizmin
Nepotizmi ofron përfitime të bazuara në një lidhje personale që nuk lidhet me aftësitë e nevojshme për të marrë vendin e punës. Zakonisht konsiderohet një formë e korrupsionit. Punësimi i dikujt sepse ai është një mik ose një mik i një miku është një formë nepotizmi, fakt me të cilën të gjithë jemi njohur tashmë. Kjo është mënyra se si shumë njerëz gjejnë punë, duke tejkaluar pragun e kompetencës që nevojitet për të bërë një punë, përmes një lidhje personale me punëdhënësin vendosemi përpara kandidatëve të tjerë të mundshëm. Analiza e studimit në fjalë, sugjeron se miqësia me njerëz të pasur, me ata që kanë para për të bërë favore ose janë në gjendje të ndikojnë në punësim, janë çelësi i suksesit. Shpjegimi më i thjeshtë për këtë gjetje është se favorizimi nga të pasurit ndikon jashtëzakonisht shumë në suksesin e ardhshëm. Miqësia me njerëzit me të ardhura të larta duket se është një parashikues më i mirë suksesi financiar se i lëvizshmërisë në rritje me numrin e vendeve të punës në dispozicion, shkallën e përgjithshme e punësimit, rezultatet akademike të studentëve, apo të ardhurat mesatare të familjes. Kjo do të thotë, se të kesh miq të pasur e me pushtet ecën para në jetë; përtej aftësisë, trajnimeve apo inteligjencës që disponon. Ky krahasim sugjeron se nepotizmi është faktor më me ndikim për sukses sesa meritokracia që mendojmë teorikisht se duhet të jetë. Në një meritokraci, niveli i aftësive ose aftësia për të kryer punën më mirë është gjithçka që ka rëndësi. Në një vendim punësimi, rezultati meritokratik është që personi më i mirë të punësohet, pavarësisht nga lidhjet personale. Por realiteti po tregon gjithnjë e më shumë disa të vërteta larg këtyre pikpamjeve… Ndërsa bëhet gjithnjë e më e pamundur pasja e një “meritokracie të përsosur”, iluzivisht mbetet ende shpresa se mund të kemi një botë ku ndikimi i aftësive, inteligjencës, trajnimeve dhe disponibilitetit të barabartë të punës të jetë po aq i rëndësishëm sa lidhjet sociale duke mos vrarë shumë talente rrugës përmes vënies në dyshim të aftësive të vetes të individit të aftë pa përkrahje.
