Nga Rovena Xhafa*
Hipertensioni është një problem i madh shëndetësor në mbarë botën. Komplikacionet shoqëruese të sëmundshmërisë dhe vdekshmërisë kanë një ndikim të madh në cilësinë e jetës dhe mbijetesën e pacientit. Kontrolli i presionit të gjakut ka treguar se përmirëson rezultatet e përgjithshme shëndetësore. Përveç terapia me medikamente , qasjet e tjera si modifikimi i dietës luan një rol të rëndësishëm në kontrollin e presionit të gjakut. Shumë përbërës dietik si natriumi, kaliumi, kalciumi dhe magnezi janë studiuar në vitet e fundit. Modifikimi i dietës është një nga faktorët themelorë në trajtimin e hipertensionit arterial . Udhëzimet aktuale amerikane dhe evropiane rekomandojnë njerëzit të konsumojnë:
-shumë fruta, perime të stinës,
-drithëra integrale
– nënprodukte të qumështit me yndyrë të reduktuar
– të ulin konsumin e mishit të kuq, sheqerit dhe yndyrave te ngopura (trans – të cilat janë të skuqurat dhe fast food etj).
Dieta mesdhetare gjithashtu çon në një ulje të konsiderueshme të presionit të gjakut. Presioni i gjakut mund të ulet edhe nga disa produkte ushqimore (të tilla si lëngu i panxharit, fruta& perimet të pasura me magnez, vitamin C, pijet e pasura me catechines si : (caj I zi dhe jeshil) ose izoflavonet e sojës).
Efektet e dietës ndërmjetësohen nga :
-humbja e peshës trupore
-përmirësimi i inflamacionit
-rritja e ndjeshmërisë ndaj insulinës
-dhe vetitë antihipertensive të disa lëndëve ushqyese individuale.
Ka studime ku tregohet se dietat vegjetariane dhe vegane kanë aftësinë për të ulur presionin e gjakut. Megjithatë, qasja dietike për uljen e presionit të gjakut nuk mund të zëvendësojë trajtimin me ilaçe kur ky i fundit është i nevojshëm. Në të rriturit e moshës 18 vjeç e lart, hipertensioni përkufizohet si një presion sistolik i gjakut (SBP) i barabartë ose më shumë se 140 mmHg dhe/ose presioni diastolik i gjakut (DBP) i barabartë ose më shumë se 90 mmHg. Sipas raportit të Statistikave Botërore të Shëndetit të vitit 2012 të publikuar nga Organizata Botërore e Shëndetësisë (OBSH), hipertensioni prek afërsisht 24.8% të popullsisë globale nga 19.7% që ishte dhe në 35.5% në rajone të ndryshme. Është një nga sëmundjet më të zakonshme që çon në konsulta shëndetësore ose shtrime në spital dhe një faktor kryesor rreziku për (goditje ishemike e trurit), dështim kongjestiv të zemrës (CHF), infarkt miokardi (MI), sëmundje vaskulare periferike dhe vdekshmëri të përgjithshme. Shumë prej pacientëve me hipertension janë të padiagnostikuar, dhe nga ata të zbuluar, rreth dy të tretat janë të kontrolluara në mënyrë jooptimale. Trajtimi i hershëm mund të përmirësojë ndjeshëm presionin e gjakut dhe komplikacionet e tij. Opsionet terapeftike përfshijnë:
ndryshimin e dietës dhe stilit të jetesës
(përfshirë humbjen e peshës, ndërprerjen e duhanit dhe rritjen e aktivitetit fizik)
-ilaçet antihipertensive
-dhe kirurgjinë në situata të veçanta.
Studimet klinike dhe të bazuara në popullatë tregojnë se disa komponentë të dietës si natriumi, kaliumi, kalciumi, magnezi, fibra dhe vaji i peshkut ndikojnë në presionin e gjakut dhe modifikimi i këtyre faktorëve ushqyes ofrojnë një strategji të rëndësishme për të kontrolluar presionin e gjakut veçanërisht në pacientët hipertensioni i fazës I (140-159 mmHg).
Sipas vlerësimeve të bëra nga Organizata Botërore e Shëndetësisë në Shqipëri në vitin 2015 prevalenca e rritjes së presionit të gjakut tek të rriturit e moshës ≥18 vjeç ishte 32% (35% te meshkujt dhe 29% te femrat). Në vitin 2017, vetëm presioni i lartë sistolik i gjakut (SBP) u vlerësua se përbënte rreth 33% të vdekshmërisë nga të gjitha shkaqet. Në tërësi, sëmundjet kardiovaskulare në Shqipëri vlerësohen të përbëjnë 57% të të gjitha vdekjeve. Në vitin 2017, sëmundja ishemike e zemrës ishte përgjegjëse për 27% të vdekshmërisë në vënd. Për të njëjtin vit, goditja ishemike në tru përbënte 22% e të gjitha vdekjeve.
Shqipëria në vitin 2017 kishte më shumë se një mijë individë të kontrolluar për hipertension, kryesisht në Tiranë dhe Durrës. Kjo shifër tregon një prevalencë të lartë të hipertensionit dhe një ndërgjegjësim të ulët të individëve për praninë e kësaj gjendje.
Për këtë arsye një reduktim prej 2 mmHg të presionit diastolik të gjakut në mesataren e popullatës mund të pritet të rezultojë në një reduktim prej 17% të prevalencës së hipertensionit, një reduktim prej 6% në rrezikun e sëmundjeve koronare të zemrës dhe një ulje prej 15% në rrezikun e goditjes ishemike ne tru.
Modifikimet dietike janë konsideruar gjerësisht si një strategji e modifikimit të stilit të jetesës me potencial të madh për parandalimin e hipertensionit me një kosto që shpesh është më e vogël se ndërhyrjet aktuale farmakologjike. Ndërhyrje të tilla të suksesshme deri më tani reflektohen në rekomandimet dietike që mbështesin humbjen e peshës, marrjen e reduktuar të natriumit dietik dhe moderimin e konsumit të alkoolit, dhe së fundmi janë rishikuar për të pasqyruar efektin e uljes së presionit të gjakut të plotësimit të kaliumit dhe një model diete të të ngrënit.
Dieta DASH
Një nga strategjitë dietike më të njohura për uljen e presionit të gjakut është modeli Dietary Approaches to Stop Hipertension (DASH), i cili ul ndjeshëm presionin e gjakut në individët me hipertension. Modeli dietik DASH, i cili thekson një dietë të pasur me fruta, perime dhe produkte qumështi me pak yndyrë dhe yndyrë të reduktuar të ngopur dhe totale, është testuar në kategori specifike në popullatë duke përfshirë hipertensionistët obezë dhe individët me diabet tip 2 edhe në kombinim me ndërhyrje të tjera të stilit të jetesës me rezultate të qëndrueshme.
Dieta mesdhetare
Modeli i dietës mesdhetare ka shumë ngjashmëri me modelin dietik DASH, por në përgjithësi është më i lartë në yndyrë, kryesisht yndyrna të pangopura nga vaji i ullirit, arrat dhe farat (zakonisht afër 40% të energjisë ditore). Studimi (Prevención con Dieta Mediterránea)-(PREDIMED) ekzaminoi efektet e një modeli diete mesdhetare me vaj ulliri ekstra të virgjër ose arra në krahasim me një model diete me pak yndyrë në sëmundjet kardiovaskulare dhe presionin e gjakut midis 772 burrave dhe gratë e moshës 55-80 vjeç. Krahasuar me dietën me pak yndyrë, ndryshimet mesatare në dietën mesdhetare me grupin e vajit të ullirit dhe dietën mesdhetare me grupin e arrave ishin -5.9 mmHg (CI, -8.7 deri -3.1 mmHg) dhe -7.1 mmHg (CI, -10.0 në -4.1 mmHg), përkatësisht, për presionin sistolik të gjakut .
Disa këshilla të thjeshta për të ulur marrjen e kripës:
-Hiqeni kripë nga tavolina për të shmangur shtimin e kripës shtesë në vaktet tuaja.
-Pasi të jeni mësuar me këtë, provoni të pakësoni kripën që shtoni gjatë gatimit dhe përdorni më shumë erëzat vaj ulliri,limon
-Nuk ka nevojë të shtoni kripë nëse jeni duke përdorur një Maggi pasi ato përmbajnë shumë kripë, provoni të përdorni Magi me kripë të reduktuar (ose mos të shtoni fare Maggi)
-Disa njerëz pëlqejnë të përdorin një zëvendësues kripe, të bërë nga kloruri i kaliumit. Megjithatë, duke qenë se ushqimi juaj do të vazhdojë të ketë shije të kripur, nuk do t’ju ndihmojë të mësoheni me një shije më pak të kripur. Zëvendësuesit e kripës nuk janë të përshtatshëm për disa njerëz, për shembull ata me probleme të veshkave ose probleme të zemrës.
-Mundohuni të reduktoni sasinë e ushqimeve të përpunuara që hani. ¾ e kripës që hamë fshihen në ushqime të përpunuara, ushqime të gatshme kështu që do t’ju ndihmojë nëse hani më pak nga këto.
-Nëse nuk jeni në gjendje të gatuani ushqime të freskëta, kontrolloni etiketën për varietete më të ulëta të kripës kur keni nevojë t’i përdorni ato. Si udhëzues, më pak se 0,3 g kripë (ose 0,1 g natrium) për 100 g ushqim është ‘pak’ dhe mbi 1,5 g kripë (ose 0,6 g natrium) për 100 g është ‘shumë’.
A ka ndonjë ushqim që mund të ndihmojë në uljen e presionit të gjakut?
Studimet kanë treguar se ngrënia e një diete të ekuilibruar që përfshin ushqime të pasura me kalium, magnez, kalcium dhe fibra ndihmon në uljen e presionit të gjakut.
Disa sygjerime të dobishme janë këto:
Frutat dhe perimet janë të pasura me kalium, magnez dhe fibra. Synoni të hani të paktën pesë porcione në ditë. Të freskëta, të ngrira, të thara, të lëngshme dhe të konservuara të gjitha llogariten. Nëse jeni duke përdorur varietete të konservuara, shikoni për ato me më pak kripë dhe sheqer.
Ushqimet e qumështit janë burim i mirë i kalciumit. Disa mund të jenë të pasura me yndyra të ngopura, kështu që zgjidhni versione me pak yndyrë si qumështi gjysëm i skremuar, kosi me pak yndyrë dhe djathi me pak yndyrë. Përfshini dy deri në tre racione në ditë.
Ushqimet me drithëra integrale si drithërat dhe buka e mëngjesit me drithëra integrale, makaronat integrale dhe orizi I zi dhe tërshëra janë të pasura me fibra, kalium dhe magnez. Synoni për dy porcione në ditë.
Peshqit me vaj janë të pasur me acide yndyrore omega-3, të cilat kanë treguar se kanë efekt në uljen e presionit të gjakut. Shembujt përfshijnë salmonin, sardele, skumbri,koce dhe troftë. Synoni për të paktën 1-2 herë në javë.
Suplementet dietike, si kalciumi, magnezi dhe kaliumi, nuk rekomandohen për uljen e presionit të gjakut, pasi konsumimi i më shumë seç duhet mund të jetë i dëmshëm. Flisni me mjekun tuaj nëse po mendoni të merrni një suplement.
Faktorë të tjerë të stilit të jetesës
Të qenit fizikisht aktiv ndihmon në uljen e presionit të gjakut. Ushtrimi i rregullt mund t’ju ndihmojë gjithashtu të humbni peshë, një mënyrë tjetër e rëndësishme për të kontrolluar presionin e gjakut. Përpiquni të fusni më shumë aktivitet fizik në rutinën tuaj të përditshme duke synuar për të paktën 150 minuta (2 orë e gjysmë)
Reduktimi i sasisë së kafeinës që pini mund të ndihmojë, pasi pirja e shumë kafeinës, si kafeja, çaji dhe pijet kola, mund të rrisë presionin e gjakut. Të qenit nën stres mund të rrisë presionin e gjakut. Përdorimi i teknikave të relaksimit si meditimi mund të ndihmojë në uljen e presionit të gjakut.
Menaxhimi i niveleve të stresit duke fjetur mjaftueshëm, duke mësuar teknika relaksimi ose duke kërkuar ndihmë, si dhe duke ngrënë një dietë të shëndetshme, të gjitha mund të ndihmojnë në uljen dhe kontrollin e presionit të gjakut.
Ndjenja e stresit mund të rrisë presionin e gjakut për një kohë të shkurtër. Kjo eshte normale. Megjithatë, sjelljet e lidhura me stresin si ushqimi i tepërt, ngrënia e tepërt e kripës, pirja e tepërt e alkoolit dhe mos të qenit mjaftueshëm aktiv mund të çojnë në presion të lartë të gjakut afatgjatë.
Rovena Xhafa është në profesion dietologe, pranë Spitalit “Salus”
