Më 5 dhjetor 1933, Shtetet e Bashkuara theksuan fundin e Prohibition. Për më shumë se 15 vjet shitja e alkoolit ishte e ndaluar: një ligj që nuk e zvogëloi plagën e alkoolizmit, por pasuroi kontrabandistët dhe inkurajoi korrupsionin.
Në orën 17.27 të datës 5 dhjetor 1933, SHBA theksoi fundin e ndalimit. Për gati pesëmbëdhjetë vjet, shitja e alkoolit ishte e ndaluar në Shtetet e Bashkuara. Një vendim që nuk kufizonte konsumin, por favorizonte gangsterët dhe njerëzit e korruptuar.
Më 5 dhjetor 1933 në Shtetet e Bashkuara festuan me një dolli shumë të veçantë: meqenëse “eksperimenti fisnik”, siç e kishte përcaktuar një pjesë e madhe e vendit, kishte dështuar keq, mijëra amerikanë mundën më në fund të ngrinin gotat (dhe mbi të gjitha shijoni përmbajtjen) në dritën e diellit, duke lavdëruar fundin e politikës së urryer (dhe të dëmshme) të ndalimit. I miratuar më 17 janar 1920, edhe pse Presidenti Thomas Woodrow Wilson nuk u pajtua, ndalimi i prodhimit, shitjes dhe transportit (por jo konsumimi) i alkoolit hyri në Kushtetutë. Për më shumë se një dekadë, ndalimi i pirjes kishte të njëjtin status si liria e fjalës ose heqja e skllavërisë.
Gazetat e pritën me optimizëm zhdukjen e menjëhershme të alkoolit nga jeta shoqërore dhe korrespondenti i një gazete angleze u gëzua për mbylljen e mijëra objekteve dhe hapjen e pastiçerive dhe lokaleve të akulloreve dhe shumë më të shëndetshme (epidemia e obezitetit ishte ende larg larg). Në realitet, ato akulloret nuk ishin shenjë e ndryshimit të papritur të zakoneve, siç besonte gazetari naiv, por i “koperave” të reja, fasadave pas të cilave zunë menjëherë shitja klandestine e alkoolit.
MURTAJA E ALKOOLIZMIT
Në fund të fundit, zakoni për të ngritur pak më shumë bërrylin ishte i përhapur në mesin e amerikanëve për një kohë të gjatë. Tashmë në epokën koloniale alkooli kishte marrë peshë edhe në debatin politik, siç kujton studiuesi Peter Thompson në librin e tij Rum, Punch & Revolution. Jo vetëm që ishte një element natyral i pranishëm në jetën e përditshme, por pothuajse të gjithë pinin, burra e gra, dhe pa dallim moshe. Në shumë qytete zilja në orën 11 të mëngjesit dhe më pas në 4 pasdite shënonte të ashtuquajturën grog ora, “pushim alkoolik” të punëtorëve.
Por së bashku me pirësit e pasionuar, ishin rritur në mënyrë eksponenciale edhe kundërshtarët, pra ata që besonin se alkooli ishte aq i dëmshëm për popullatën sa duhej të ndalohej (të ashtuquajturit të thatë). Në mesin e viteve 1800, përparimi i bërë nga ndaluesit kishte humbur megjithatë me Luftën Civile dhe zakonin e përhapur të pijes në mesin e ushtrisë.
VENDET E PROHIBICIONIT
Qytetet në zgjerim u bënë fushëbeteja kryesore për interesat e të lagurëve (“të lagur”), anti-prohibicionistëve, edhe sepse rrugët e tyre mbusheshin me sallone, të cilësuara nga njerëzit me mendim të drejtë si “klubet e të varfërve”. Në vitin 1890, qyteti i Nju Jorkut kishte rreth 7,500 institucione të tilla, ndërsa vlerësimet mbarëkombëtare treguan një rritje prej 100,000 deri në 300,000 sallone midis viteve 1870 dhe 1900. Forcimi i tyre, në sytë e reformatorëve, ishte forca më shkatërruese e pranishme në jetën amerikane. Lidhja luftarake Anti-Saloon ishte e zënë me futjen e fushatës në jetën politike kombëtare. Aty u bashkuan emra të shkëlqyer si John D. Rockefeller dhe Henry Ford, duke paguar shuma të mëdha parash.
TOLERANCË ZERO
Prohibicionistët mbizotëronin në rajonet bujqësore, ku kisha të ndryshme, veçanërisht Baptiste dhe Metodiste, mbështetën organe të tilla si Partia e Ndalimit, e themeluar në 1869 dhe Unioni i Krishterë i Grave të Temperancës, themeluar në 1874. Në luftën kundër korrupsionit urban në përgjithësi, gratë – të cilat kishin ende pa fituar të drejtën e votës – iu bashkua gjithashtu një beteje tjetër: asaj për të drejtën e votës universale, e cila arriti intensitetin maksimal në kapërcyellin e shekujve 19 dhe 20. Ndërkohë, sukseset e para erdhën nga zonat rurale për prohibicionistët: shteti i Iowa-s dhe dy Dakota-t u rreshtuan me Maine, New Hampshire, Vermont dhe Kansas. Rregulla kufizuese u miratuan edhe gjetkë, por ishte e vështirë për t’i zbatuar ato, në një masë të tillë që konsumi për frymë i alkoolit pothuajse u trefishua midis viteve 1860 dhe 1900. Me fillimin e shekullit të 20-të, lëvizja e maturisë formalisht bëri përparim të mëtejshëm në Jug dhe Perëndim, por qytetet mbetën fortesat e lagështa dhe për t’i bërë ata të kapitullonin idenë se nevojitej një ndryshim kushtetues, u përhap.
EKONOMIA E LUFTËS
Lufta e Parë Botërore ofroi mundësinë për të arritur një qëllim që ishte i paimagjinueshëm vetëm disa vite më parë. Në vend të kërcënimit në rritje të shoferëve të dehur, në fakt, ndaluesit u favorizuan nga nevoja për të ruajtur drithërat për nevojat e kohës së luftës, gjë që e shtyu Kongresin të ndalonte përdorimin e produkteve ushqimore për distilim. U shtua edhe ndjenja patriotike, duke qenë se fabrikat e birrës dhe distileri ishin kryesisht në pronësi të qytetarëve me origjinë gjermane. Në fund vetëm Connecticut dhe Rhode Island nuk e miratuan Amendamentin e 18-të, i cili hyri në fuqi një vit pas ratifikimit të shteteve individuale me Aktin Volstead, të emëruar sipas deputetit republikan që promovoi ligjin. Ligji pati gjithashtu një “efekt anësor” në favor të grave: njohja e rolit të tyre në lëvizjen e maturisë, së bashku me shërbimet e bëra ndaj vendit gjatë luftës, nxiti betejat për të drejtën e votës universale. Dhe gjithashtu pushtimi i amendamentit kushtetues në gusht 1920, i cili sanksiononte të drejtën e votës për gratë.
EFEKTI PARADOKS
“Epoka e mendjeve të qarta dhe jetëve të pastra”, siç e kishte përshëndetur me entuziazëm Liga Anti-Liquor Prohibition, paradoksalisht doli të ishte periudha më e madhe e pijeve në historinë amerikane. Siç do të thotë Groucho Marx në një shaka: “Unë kam qenë një teetotaler deri në Prohibition”. “Ligji i ri”, shkruan Kenneth Allsop në librin “Empire of the Gangsters” (Odoya 2012), “shndërroi miliona amerikanë deri atëherë joalkoolikë në dehëse rebele, prodhues të birrës në shtëpi, ithtarë të balonës së sheshtë për t’u futur në xhepin e pasmë”. Mbrëmjen para hyrjes në fuqi, ndërkohë që shumë po grumbullonin furnizimet e fundit, në Çikago një bandë e armatosur grabiti një ngarkesë uiski, duke sjellë epokën e gangsterëve dhe përhapjen e një delikuence të paprecedentë, e cila u festua më vonë nga kaq shumë kinema dhe letërsi. Miliona amerikanë do të kishin vazhduar të pinin, duke paguar shumë më tepër se më parë për një produkt që shpesh është i cilësisë së dobët, i cili ndër të tjera do të shkaktojë sëmundje të rënda dhe mijëra vdekje.
SHIJA E TË NDALUARËS
Pasi ligji hyri në fuqi, në disa shtete ranë shi dënimesh me vite burg për distilim ose konsum recidivist, ndërsa në të tjera, falë edhe joshjes së të ndaluarës, alkooli u bë modë, veçanërisht në vendet më tolerante ose historikisht në kundërshtim me ligji. Pasticeria u bë një nga fasadat e shumta pas së cilës shitej alkool, siç ishte rasti me kafenetë dhe restorantet e llojeve të ndryshme. I njohur tashmë në shtetet e thata, speakeasy ishte lokali klandestin i viteve ’20 të zhurmshme, ku burra dhe gra me prejardhje të ndryshme shoqërore kalonin mbrëmjen duke pirë ndërsa dëgjonin muzikë xhaz, ndoshta duke rrezikuar të shkelnin gishtat e gangsterit të gabuar. Një speakeasy u fut vetëm pas një ekzaminimi të shpejtë të bërë nga njeriu në vrimën e një hyrjeje klandestine, zakonisht në pjesën e pasme të një bari ose restoranti. Në Nju Jork, ku kishte 15,000 bare, u hapën 32,000 foltore. Vetëm në Çikago, policia federale kishte identifikuar të paktën 10,000 deri në vitin 1930. Ndërsa mbështetësit e ligjit nxituan të deklaronin plagën e gotës drejt fundit, brenda një viti të ardhurat e trafikantëve të alkoolit arritën në katër miliardë dollarë.
KUSH PASUROHET?
Kontrabanda i bëri të pasur dhe të fuqishëm gangsterët, të cilët me bandat e tyre lanë pas gjurmë të gjata gjaku dhe dhune, si dhe një nivel shqetësues korrupsioni në politikën lokale, në drejtësi dhe në polici. Çikago u bë shpejt i njohur si qyteti i Al Capone-s, megjithëse sipas më shumë se një historiani, në fund të fundit ishin politikanët ata që shfrytëzuan krimin e organizuar. Në fillim të viteve 1930, ndalimi kishte treguar të gjithë dështimin e tij me kosto shumë të larta sociale, duke përfshirë humbjen e të ardhurave tatimore për miliarda dollarë në mes të krizës më të rëndë ekonomike në historinë e vendit.
BIRRË PËR TË GJITHË
Presidenti Herbert Hoover e vlerësoi atë si një “eksperiment të madh social dhe ekonomik”, por kur ai u rizgjodh në vitin 1932, favorizimi popullor shkoi për programin demokratik të Franklin Delano Roosevelt në mbështetje të Marrëveshjes së Re dhe shfuqizimit të Amendamentit të 18-të me moton: “Një epokë e re, dhe një birrë për të gjithë”. Ndalimi u shua zyrtarisht me festimet që zgjatën deri në agim, më 5 dhjetor 1933: siç shkruante Chicago Tribune atë ditë, më në fund iu kthye pirja e “likuit të autorizuar ligjërisht pas një intervali prej 14 vjetësh, 5 muajsh dhe 5 ditësh automatikë. ryshfet dhe pije të helmuara”.
Burimi: focus.it/ Përgatiti për botim: L.Veizi
