I ashtuquajturi” devo max”, duke ofruar shumë më tepër autonomi, kishte mundësi reale. Është ndoshta opsioni më i mirë i SNP-së edhe tani
Nga Simon Jenkins
Një Skoci e pavarur nuk është penguar nga largimi i Nicola Sturgeon; ajo mund të avancohet fare mirë prej saj. Tetë vitet e saj si kryeministre kanë qenë të jashtëzakonshme, por nuk arriti ta afronte shtetësinë me realitetin. Pyetja është nëse intransigjenca e saj e shtyu atë.
Sturgeon bëri një gabim strategjik pasi paraardhësi i saj Alex Salmond humbi referendumin e pavarësisë në 2014. Ajo supozoi se karizma e saj mund të gërryejë me shpejtësi pjesëmarrjen prej 55% për bashkimin e vazhdueshëm me Anglinë dhe të sigurojë një përsëritje fitimtare të votimit. Megjithë sukseset e saj elektorale, ajo kurrë nuk e dëmtoi seriozisht atë shumicë. Gjithçka që Sturgeon mund të bënte ishte të zhyste një anti-anglizëm gjithnjë e më të jashtëzakonshëm në betejat e sallës së gjyqit me Londrën që ajo kurrë nuk kishte gjasa të fitonte.
Salmond në vitin 2014 kishte refuzuar me marrëzi ofertën e David Cameron për një opsion të dytë referendumi për të ashtuquajturin “devo max”, një autonomi skoceze e zgjeruar rrënjësisht. Kjo me siguri do të kishte kaluar, me sondazhet që tregojnë 66% mbështetje midis votuesve skocezë. Ajo duhet të kishte filluar një ristrukturim drastik të ekonomisë skoceze larg varësisë – dhe si rrjedhim kontrollit nga – Londra. Të paktën do të kishte vendosur autonomi serioze brenda sferës së besueshmërisë.
Pyetja tani është se deri ku mund ta bëjë një lider i ri i SNP-së një lëvizje të tillë drejt autonomisë më të madhe përpara, ndoshta të ndihmuar nga udhëheqës të arsyeshëm dhe mendjehapur të partive Laburiste dhe Konservatore. Për Sturgeon, çështja kufizohej me atë teologjike. Ashtu si me Salmondin, ishte liri ose bust, pavarësi ose robëri. Ata donin monedhën e tyre, borxhin e tyre, një kufi të fortë me Anglinë, anëtarësimin në BE dhe pa armë në Mbretërinë e Bashkuar në tokën skoceze. Kjo ishte mjaft fantazi, por në asnjë moment nuk u angazhua me elefantin në dhomën e pavarësisë – ekonomi.
Duke parë detin irlandez, ne të gjithë mund të studiojmë përvojën e Irlandës që nga pavarësia e një shekulli më parë, kur nën sundimin britanik ishte ndër kombet më të varfra në Evropë. Në varësi të përkufizimit, sot është një nga më të begatët. Por Dublinit iu deshën 50 vjet kursimesh dhe dhimbjesh – duke përfshirë një shtet të varfër nga mirëqenia – për të arritur atje. Deri në vitet 1980, ajo arriti tregues të tillë kyç të rritjes, si fluksi neto i investimeve, popullsisë dhe talenteve dhe statusi i “tigrit keltik”.
Nuk ka tigër tartan. Udhëheqja e Sturgeon u mundësoi skocezëve të kishin tortën e tyre dhe ta hanin atë. Nacionalizmi i saj i ashpër u dha votuesve kënaqësi emocionale. Ajo drejtoi spitalet, shkollat, trenat, ligjin dhe rendin, ndërsa Covid i dha Skocisë një shkallë diskrecioni administrativ. Shtrirja e kufizuar për të rritur taksat më të larta mbi të ardhurat lejoi një paketë bujare të mbështetjes së familjes dhe shkollimin falas të studentëve. Por kjo nuk i ofroi popullit skocez shërbime dukshëm më të mira dhe varej shumë nga një subvencion vjetor nga Londra.
Deficiti buxhetor i Skocisë në 2020-2021 prej 22% të PBB-së ishte ndër më të mëdhenjtë e çdo vendi në botën perëndimore, megjithëse të ardhurat në rritje nga nafta dhe gazi e kanë ulur së fundmi atë. Danimarka me madhësi të ngjashme ka një suficit prej 4%. Granti vjetor i qeverisë së Mbretërisë së Bashkuar për Skocinë i shpallur tetorin e kaluar ishte një rekord prej 41 miliardë paundësh. Këto janë para që një thesar skocez do të duhej t’i gjente vetë, kjo është arsyeja pse standardi i jetesës së Skocisë ka nevojë për bashkim në të ardhmen e parashikueshme. Siç tregon Irlanda, ka një rrugë për të dalë nga varësia, por nuk është as e lehtë dhe as e shpejtë.
Kushtetutat federale në Spanjë, Zvicër dhe Gjermani tregojnë se çelësi i autonomisë qëndron në lirinë fiskale, në aftësinë për t’u rritur, fituar dhe shpenzuar, pavarësisht nga politikat e përcaktuara nga një qeveri qendrore. Baskët dhe kantonet zvicerane gëzojnë diskrecione fiskale të paimagjinueshme për Thesarin Britanik – por çelësi qëndron në vetë-mjaftueshmërinë fiskale. Mbrojtësit e pavarësisë vazhdimisht dështojnë ta përballojnë këtë.
Nuk ka asnjë arsye pse Skocia nuk mund t’i afrohet prosperitetit të Irlandës apo Skandinavisë. Dekada të tëra të mbështetjes në ekonominë politike më centraliste në Evropë – atë të Mbretërisë së Bashkuar – kanë gjymtuar Skocinë, Uellsin dhe Irlandën e Veriut. Devo max mund të synojë të përqafojë disa nga taksat libertariane të Irlandës së bashku me lidhjet e Norvegjisë me tregun e vetëm të BE-së. Ajo mund të bashkohet me Irlandën e Veriut në protokollin e saj të rigjallëruar të Brexit, duke u rikthyer në mënyrë gjeniale në regjimin tregtar të BE-së dhe megjithatë e lirë për të tregtuar me Anglinë. Një kufi dixhital do të ishte i komplikuar, siç po tregon Irlanda, por do të nderonte votën e qartë të shumicës së skocezëve kundër Brexit.
Koncepti i devo max – i ashtuquajturi “autonomi e plotë fiskale” ose “federalizëm radikal” – debatohet tani nga shumë njerëz në kufijtë e debatit të pavarësisë, në Uells si dhe në Skoci. Përpjekja është për të ecur përpara nga konfrontimi politik. Federalizmi mbulon një spektër opsionesh, por qëllimi i tij është t’i ofrojë Skocisë një dorë më të lirë për të mbledhur dhe shpenzuar paratë publike, ndërkohë që i ofron Londrës lehtësim nga një barrë e rëndë në Skoci. Do të ishte ajo që Irlandës iu mohua nga Anglia në shekullin e 19-të, sundimi i vërtetë i shtëpisë nën kurorë. Po të ishte dhënë, Mbretëria e Bashkuar e vjetër mund të ishte ende një e tillë.
Sa për pasardhësin e Sturgeon, një rezultat i tillë mund të sjellë një Skoci të re me mëshirë në paqe me Londrën. Ose mund të përgatisë një rrugë drejt pavarësisë së plotë nëse kjo, për mendimin tim, fatkeqësisht, do të ishte zgjedhja eventuale e Skocisë.
Burimi: theguardian.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
