Amerigo Vespuçi supozohej të ishte një tregtar, por pasioni i tij për udhëtimet dhe hartografinë e çoi atë shumë larg, në një kontinent të ri që, pa e ditur ai, mori emrin e tij.
Më 9 mars 1454 lindi Amerigo Vespuçi, ndër të parët që eksploroi brigjet e Botës së Re, e cila mori emrin e Amerikës prej tij. Ai lundroi në shërbim të Spanjës dhe Portugalisë, duke shkuar deri në Cape Verde, Guajana, Patagonia, Brazili, Kolumbia dhe Venezuela, të cilat Vespuçi i pagëzoi aq shumë, sepse ndërtesat indigjene në këmbë i kujtonin Venedikun. Le të mësojmë për këtë pionier të navigimit përmes artikullit “Eksploro rastësisht” nga Federica Ceccherini, marrë nga arkivat e Focus Storia.
NAVIGATOR I MËSUAR. Kur përmendet Amerigo, shpejt bëhet shoqërimi me Amerikën. Vetëm fjala. Megjithatë të gjithë e dinë se kontinenti amerikan u zbulua nga gjenovez Christopher Columbus dhe jo nga ai, fiorentini Amerigo Vespucci. Por nëse, siç do të shihet, origjina e emrit është kryesisht për shkak të një gabimi të bujshëm, është legjitime të thuhet se Vespucci kishte edhe një meritë: ai ishte i pari që kuptoi se ai kontinent nuk mund të ishte Azia, siç besohej. , që ato popullsi ishin të panjohura, si dhe fauna dhe flora, dhe se për këtë arsye kishte shumë mundësi që ajo tokë të ishte një kontinent i ri. Ndoshta këtë e ka kuptuar edhe falë të shkuarës së tij si studiues dhe formimit humanist, të cilin e kishin pak lundërtarë të kohës.
ËNDËRR APO JAM ZGJUAR? Gjithçka filloi kur, në fund të viteve 1200, tre burra të veshur në një mënyrë të çuditshme (në stilin oriental) mbërritën në Venecia duke pretenduar se kishin bërë një udhëtim që në atë kohë dukej krejtësisht i pamundur. Polos (Marco, babai i tij dhe xhaxhai i tij) pretenduan se kishin arritur në Kinë në këmbë dhe më pas prekën ishullin Taprobane (Cejlon) dhe Zipangu (Japoni), në atë oqean që konsiderohet absolutisht i paarritshëm. Duke mos pasur as foto dhe as sllajde, ata luftuan për të bindur bashkëqytetarët e tyre për ndërmarrjen, në një kohë kur mendohej se Ekuatori ishte një vend i rrëmbyeshëm ku deti ishte i dendur dhe varkat morën flakë në kontakt me diellin. Megjithatë, udhëtimi i polos shkoi nëpër botë falë librit Il Milione të shkruar nga Rusticello da Pisa nën diktimin, me sa duket, të vetë Marco Polo.
NDRYSHIMET EPIKE. Kështu ndodhi që, kur lindi Amerigo, një shekull e gjysmë pas ngjarjeve të Polo-s, shpresa ishte tashmë e gjallë se do të ishte e mundur të arrihej në Orient për të marrë erëza dhe mëndafsh të çmuar drejtpërdrejt në vend. Dhe kur Amerigo ishte fëmijë, tashmë kishte eksplorues si Alvise Cadamosto që shkuan deri në brigjet ekuatoriale afrikane. Kur më pas u bë një i ri i pjekur, Bartolomeo Diaz rrethoi Kepin e Shpresës së Mirë, majën më jugore të Afrikës, me ekspeditën e tij, duke i hapur rrugën udhëtimeve të mëvonshme të Vasko da Gamës në Indi. Në vitet në vijim, kur Amerigo ishte në atë kohë një burrë i rritur, komandantët si Colombo, Caboto, da Gama me flotat e tyre të frikshme projektuan rrugë krejtësisht të reja. Pikërisht atëherë edhe ai u bë një eksplorues, kur ekspeditat ishin kthyer në një biznes në të cilin të gjithë donin të investonin, duke përfshirë printera që botonin letra pa verifikim (të vërteta ose të supozuara) nga udhëtarët për t’u rishitur në treg tek një audiencë njerëzish që ishin gjithmonë të etur për t’i ditur. për ato vepra që kufizohen me njeriun. Publikime çfarë roli të madh kanë luajtur në këtë histori.
ORIGJINA BORGJEZE. Vespuccis, me origjinë nga Peretola (në provincën e Firences), kishin filluar të bënin biznes duke tregtuar verë dhe ishin bërë një nga familjet më me ndikim në Firence, duke u lidhur me Medici. Babai i Amerigo, Nastagio, si gjyshi i tij, ishte noter. Nastagio i garantoi familjes njëfarë rehatie ekonomike, por nuk ishte i pranishëm me pesë fëmijët e tij, ndoshta për shkak të disa problemeve me alkoolin. Për këtë arsye, Amerigo, i lindur në 1454, ishte i zënë kryesisht nga xhaxhai i tij, Giorgio Antonio, një mik i ditur humanist i Marsilio Ficino-s dhe Lorenco të Madhërishëm. Ishte xhaxhai i tij që e edukoi në arte dhe shkenca. Ndërsa nëna e tij Lisa Mini, një fisnike nga Montevarchi, dukej se ishte e interesuar vetëm për vëllain e saj të madh Antonio. Megjithatë, ai ishte një rini e lumtur, përveç shokëve intelektualë të xhaxhait, ai pati fatin të kishte miq si Sandro Botticelli, fqinji i tij nga shtëpia e Borgo Ognissanti në Firence. Ai frekuentonte edhe beau monde të kohës, atë që sot do të quhej bota e VIP-ave. Kushëriri i Amerigo-s, Marco, në fakt ishte martuar me një nga femrat më të shquara të kohës: bukuroshen gjenoveze Simonetta Cattaneo. Së bashku me ta ai u bë pjesë e pritjeve shumë ekskluzive që organizoheshin periodikisht në shtëpinë e Medicive.
MES LETRAVE DHE HARTAVE. Pasi arritën pjekurinë, katër të rinjtë Vespucci (i pesti vdiq në moshë të re) – të gjithë përveç njërit (i madhi u bë noter) – u nisën në rrugën e tregtisë. Por i riu fiorentin ishte më i interesuar për astronominë dhe gjeografinë sesa tregtinë dhe financat, dhe ai pati fatin të lindte në kryeqytetin e hartografisë. Firence ishte atëherë për një entuziastë të llogaritjeve dhe matjeve se çfarë është sot Silicon Valley në Kaliforni (ku ndodhen kompanitë kryesore të IT-së) për një “geek” të internetit. Jo vetem. Në vitin 1491, në moshën 37-vjeçare, ai u nis për në Sevilje si zyrtar i Medicëve dhe këtu, në 1493, ai ishte në gjendje të dëshmonte kthimin e Kristofor Kolombit nga ato toka që besohej se ishin në Azi, të njohura si “Antilet e Castile”. Tregtari pa Admiralin e Madhërisë së Tij dhe flotën e tij duke u kthyer të ngarkuar me ar, gurë dhe kafshë, të shoqëruar nga një mori vendasësh të skllevëruar. Ata ishin vendasit e parë me të cilët evropianët dhe Amerigo ranë në kontakt. Dhe meqenëse Medici ishin ndër financuesit e ekspeditave të gjenovezëve, fiorentini punoi në përgatitjen e ekspeditës së dytë të Kolombit.
NDËRMARRJE KOLOSAL. U vendosën 17 anije për një total prej 1000 burrash. Katër muaj punë të vështirë në të cilat Amerigo dhe Giannotto Berardi, partneri i tij i biznesit, përgatitën flotën, blenë ushqimin (vaj, miell, verë, djathë, biskota) dhe ishin përgjegjës për gjetjen e punëtorëve, marangozëve, punëtorëve dhe madje edhe priftërinjve për themelimi i një kolonie në ato territore. Kush e di, ndoshta në këtë pikë Amerigo nuk ishte pak kurioz për ato vende të largëta dhe ai nuk filloi të mendonte vetëm për nisjen në ndonjë ekspeditë. Për fat të keq mendimet e tij nuk kanë arritur tek ne dhe në dokumentet që flasin për të nuk ka asnjë gjurmë sesi u zhvillua kjo ide. Sigurisht, megjithatë, pasi kishte organizuar edhe udhëtimin e tretë të Kolombit (1498), ai mori vendimin dhe u nis.
GATI PËR NISJE. Udhëtimi në të cilin ai mori pjesë, ndoshta si “pilot” (që sot do ta quajmë lundërtar, ai që jep drejtim pa pasur detyra komanduese) ose ndoshta si tregtar, u komandua nga një ish-oficer i Colombo, Alonso de Hojeda. Ai u nis nga Spanja midis 16 dhe 18 maj 1499 (një udhëtim i supozuar i vitit 1497 nuk është verifikuar kurrë nga historianët) dhe arriti në grykën e lumit Amazon. Sidoqoftë, Spanja në dete kishte një rival të rrezikshëm, Portugalinë, e cila po përpiqej të pushtonte njëkohësisht rrugët për në Indi. Prandaj, rrugët e reja ujore ishin super sekrete dhe secili sundimtar përpiqej të mbante pilotët e tij për vete.
DËRGIMI I DYTË. Nuk dihet se si dhe pse Vespucci vendosi të largohej përsëri në 1501, këtë herë megjithatë për kurorën Lusitanian. Megjithatë, kjo nuk e pengoi atë t’i shkruante Lorenzo di Pierfrancesco de’ Medici-t duke përshkruar pasuritë e pafundme të atyre tokave në një letër: “Aromë dhe aroma të pafundme erëzash dhe farmacish dhe njerëzit e qytetit thonë shumë mrekulli mbi arin dhe metalet e tjera”. Në këtë udhëtim, Amerigo kuptoi se toka e prekur nga Kolombi nuk ishte Azia, por një kontinent i ri. Para se të mbërrinte në Rio de Zhaneiro, në fakt, ekspedita u ndal në Cape Verde ku Amerigo takoi Pedro Álvarez Cabral që kthehej nga India. Të dy folën për atë që kishin parë në udhëtimet e tyre përkatëse. Por, diçka nuk i shkonte Amerigos: kishte ndjesinë se po flisnin për dy “botë” të ndryshme. Asgjë më e vërtetë, ajo që ai kishte parë ishte një botë e re që më vonë do të marrë emrin e tij: Amerikë.
NË PAGËZIM. “Meqenëse Azia dhe Afrika u pagëzuan me emra grash, nuk e kuptoj pse kjo tokë nuk mund të quhet Amerigen, d.m.th. toka e Amerigos, ose Amerikë, si një haraç për zbuluesin e saj, një njeri me gjenialitet të mprehtë”. Këto fjalë të shkruara në një gjykatë të largët të Lorenës vendosën fatin e një kontinenti të tërë. Në të vërtetë, në Saint-Dié-des-Vosges, një grup humanistësh shtypën një hartë të re të botës, të vizatuar nga hartografi i Freiburgut, Martin Waldseemüller, në të cilën fjala “Amerikë” u shfaq për herë të parë në “pjesën e katërt”. e tokës” (vetëm në pjesën jugore). Planisfera iu shtua librit Cosmographiae Introductio (1507) dhe u përhap me shpejtësi midis ekspertëve dhe studentëve. Dhe shenjtërimi përfundimtar i emrit Amerika u bë kur hartografi flamand Gerardo Mercatore e futi atë në planisferën e tij, duke caktuar të gjithë kontinentin me këtë emër.
SHITËSI MË I MIRË. Por si arriti emri i Amerigo-s në Saint-Dié? Gjithë faji i një printeri të paskrupullt, i cili kishte vendosur të botonte disa letra të fiorentinit nën titullin Mundus Novus (1503-04). Përveç pasazheve origjinale, libellus, në latinisht, përmbante edhe tekste apokrife, ndoshta të shtuara nga vetë printeri. Megjithatë, suksesi i saj ishte i jashtëzakonshëm, falë mbi të gjitha stilit të Amerigos, i cili, larg reportazheve të udhëtimit të kohës, rrëfente aventurat e tij me një qëndrim shkrimtar. Duke pasur parasysh suksesin, dikush vendosi të bënte një bis dhe botoi, përsëri në Firence, Letra e ishujve të Amerigo Vespucci-t, e gjetur sërish në katër udhëtimet e tij (e njohur edhe si Letra për Soderinin) në 1505 ose 1506, një libër edhe më i fiksionalizuar, ku ndoshta madje shpiku një udhëtim, atë të vitit 1497 me Juan de la Cosa. Tekste në dorë, studiuesit e Saint-Dié ishin të bindur se i pari që zbarkoi ndonjëherë në kontinentin e kontinentit të ri duhet të ketë qenë tregtari fiorentin, me pasojat që ne te gjithe e dime.
PUSHTUESIT E PADITUR. Ndërsa francezët ishin të zënë duke i dhënë atij një disk që ai nuk e kishte dhe duke i prishur pa dashje reputacionin e tij (ai u cilësua si uzurpator i zbulimeve të njerëzve të tjerë), Amerigo në Spanjë iu përkushtua mësimdhënies. Pas udhëtimit të tij të fundit në vitin 1503, ende në Brazil, ai kishte filluar të jepte mësime lundrimi me titullin kryebashkiak “pilot”. Ai vdiq në vitin 1512, duke mos ditur pak ose aspak për polemikat që e shqetësonin. Por ka edhe një arsye tjetër pse Amerika sot nuk quhet Cristofora apo Kolumbi. Gjenovezët donin “të gjenin Levante por el Ponente” – dhe zbuluan një territor të ri që nuk ekzistonte sipas hartografisë së kohës – sepse dikush shumë përpara tij, për të qenë të saktë gjeografi grek Ptolemeu (shek. II), mbi të cilin ata bazuar në hartat e shekullit të pesëmbëdhjetë, kishin llogaritur se perimetri i Tokës ishte shumë më i vogël se sa është. Prandaj, Kolombi u bind se sipërmarrja që ai kishte në mendje ishte e mundur. Nëse Ptolemeu nuk do t’i kishte gabuar matjet, nëse Kolombi nuk do t’i kishte besuar, nëse Amerigo do të kishte qenë vetëm një tregtar, nëse në gazetat e shekullit të 16-të ata do të ishin kufizuar në shkrimin “toka e panjohur”, sot ndoshta ai kontinent nuk do të quhej kështu. Por historia nuk bëhet me “nëse” dhe në fund të fundit Amerigo e kuptoi se kishte arritur në një tokë të re. Dhe për intuitën e tij ai u shpërblye me një kontinent krejt të ri.
Përgatiti për botim: L.Veizi
