Tuneli Frejus reduktoi distancën midis Francës dhe Italisë në një grusht kilometrash. Dhe ndryshoi përgjithmonë sistemin evropian të transportit.
Tuneli Frejus u rihap për trafikun pas rrëshqitjes së dheut në Maurienne më 27 gusht 2023. Prandaj, tani për tani, rreziku i paralizës së transportit midis Italisë dhe Francës mbetet i shmangur. Le të zbulojmë historinë e kësaj vepre inxhinierike vizionare përmes artikullit “Drita në fund të tunelit” të Massimo Manzo-s, marrë nga arkivat e Focus Storia.
TUNELI I REGJISTRIMEVE. Torino është pushtuar nga një valë euforie: mes dritave të ndritshme, fjalimeve solemne dhe turmave të qytetarëve dhe gazetarëve, festohet përfundimi i një tuneli të munduar hekurudhor që kalon Alpet: më 17 shtator 1871 lindi tuneli Frejus, në epokën më të gjatë, tuneli hekurudhor në botë. Po atë ditë, në qytetin Bardonecchia, kolona e parë hyri në tunelin e ri, i cili shpoi Mont Cenis për 12.84 km, duke bashkuar Italinë me Francën.
MISION I PAMUNDUR. Përfundimi i punës kolosale nuk ishte i lehtë: kishin kaluar 14 vjet nga shpërthimi i minierës së parë në 1857, i shënuar nga sfida rraskapitëse inxhinierike, por rezultati përfundimtar do ta transformonte përgjithmonë sistemin e transportit evropian.
VIZIONAR. Historia e tunelit Frejus fillon në 1839, falë intuitës së Giuseppe Francesco Medail, një sipërmarrës nga Bardonecchia aktiv në Lyon. I detyruar të kalonte shpesh Alpet për biznes, Medail kuptoi nevojën për të krijuar një lidhje të re midis Piemontes dhe Savojës (atëherë pjesë e Mbretërisë së Sardenjës) në pikën ku të dy rajonet ishin më afër. Si? Shpërthimi i malit Frejus, nga Bardonecchia në qytetin e Modane.
POTHUAJSE KM W. Franca do të kishte qenë kështu afër, duke i garantuar mbretërisë së vogël të Savojës një lidhje solide me Evropën Perëndimore. “Para asaj kohe, një nga rrugët e preferuara për të kaluar Alpet ishte qafa e Mont Cenis, e cila duke filluar nga Suza arriti në Saint-Jean-de-Maurienne përgjatë një rruge të gjatë dhe të përdredhur”, shpjegon Vittorio Marchis, profesor i Historisë së Shkencës dhe Teknika në Politeknikun e Torinos. “Një përmirësim erdhi midis 1803 dhe 1810, kur Napoleoni ndërtoi një rrugë të re karroce midis Novalesa dhe Lanslebourg, por koha e udhëtimit mbeti e tepërt, veçanërisht në dimër, kur kushtet e motit shpesh detyronin udhëtimin të ndërpritet”.
SHUME INOVATIVE. I bindur për zgjidhjen e tij novatore, ndërmjet viteve 1839 dhe 1841 Medail i paraqiti mbretit Charles Albert tre raporte teknike, në të fundit prej të cilave ai imagjinoi tashmë disa efekte të punës, duke thënë ndër të tjera se “tuneli do ta bëjë portin e Genovas të parën. në Evropën Jugore”.
Koha, megjithatë, nuk ishte ende e pjekur: pas vdekjes së Medail (1844), projekti i tij, megjithëse u diskutua dhe u studiua në thellësi, në thelb përfundoi në një sirtar.
DHE DHOMA E MIRATUAR. Skenari politik po ndryshonte gjithashtu: pas humbjes së Piemonte në Luftën e Parë të Pavarësisë (1848), Carlo Alberto ia kishte lënë fronin djalit të tij Vittorio Emanuele II. Pikërisht falë sovranit të ri, të mbështetur nga Cavour, atëherë në kulmin e karrierës së tij politike, projekti Medail rifitoi vrullin, si pjesë e një plani më të gjerë modernizimi për Piemonte. Në vitin 1852 u vendos të ndërtohej hekurudha Torino-Susa dhe vitin e ardhshëm hekurudha nga Modane në Lion, me tunelin Frejus që do të kishte funksionin e lidhjes së dy seksioneve hekurudhore.
ZJARR NË MINIERA. Në 1857 inxhinierët Germano Sommeiller, Severino Grattoni dhe Sebastiano Grandis zhvilluan versionin përfundimtar të projektit, të cilin qeveria e kryesuar nga Cavour shpejt ia ktheu Dhomave për miratim. Vetë kryeministri ndërhyri me vendosmëri: “Kam besim të patundur se do të kurorëzoni më të madhin nga të gjitha ndërmarrjet moderne duke vendosur për shpimin e Mont Cenis”. Fjalët e tij patën efektin e dëshiruar: më 27 qershor, Dhoma miratoi me shumicë të madhe projektligjin ekzekutiv dhe më 31 gusht minat e para u dogjën.
FILLIM I VËSHTIRË. Pavarësisht entuziazmit, vitet e para nuk ishin një shëtitje në park. Deri në vitin 1860, nga Bardonecchia në drejtim të Modane ne përparonim vetëm 60 centimetra në ditë, rrethanë që nuk mungoi të nxiste ironi të lehtë. Më pas, megjithatë, situata ndryshoi rrënjësisht. “Një shtysë e re në punë ishte zëvendësimi i stërvitjeve hidraulike me stërvitje pneumatike me ajër të kompresuar, të patentuar për këtë rast nga vetë Sommeiller”, saktëson eksperti. “Këto mjete novatore, të vendosura në karroca hekurudhore, u përdorën për të bërë vrima në shkëmb në të cilat vendoseshin ngarkesat shpërthyese, duke zëvendësuar “fletat” tradicionale që goditeshin me dorë”.
PAKTI ME PARISIN. Ndërkohë vështirësitë teknike i shtuan edhe komplikimet politike. Ndërmjet viteve 1859 dhe 1860 i gjithë gadishulli italian ishte në fakt në mes të trazirave epokale që rrezikonin të komprometonin përfundimin e tunelit. Në këmbim të mbështetjes franceze në Luftën e Dytë të Pavarësisë, e cila çoi në bashkimin e mëvonshëm të një pjese të madhe të Italisë nën dinastinë e Savojës, Piemonte ia kishte lëshuar Francës Nicën dhe Savojen (Traktati i Torinos, 1860) dhe pjesën veriore të kështu tuneli u gjend në territorin francez.
PYETJA EKONOMIKE. Megjithatë, qeveria e Parisit nuk kishte ndërmend të kontribuonte në kostot e ndërtimit dhe kompromisi midis dy shteteve erdhi vetëm pas një shtytjeje dhe tërheqjeje të gjatë diplomatike.
Në fund u vendos që Mbretëria e ardhshme e Italisë të vazhdonte të drejtonte punimet, ndërsa francezët të paguanin një pjesë të mirë të kostove, me kusht që tuneli të përfundonte brenda 25 viteve (duke filluar nga janari 1862).
GJENDJA. Për çdo vit vonesë, Italia do të duhej të paguante një gjobë, ndërsa për çdo vit paradhënie Franca merrte përsipër të paguante një “prim” në para. Ndërkohë, më 6 qershor 1861, vetëm tre muaj pas shpalljes së Mbretërisë së Italisë, Cavour vdiq. Puna e mbi 4000 punëtorëve të përfshirë në tunel vazhdoi pa ndërprerje, ndonëse në kushte jashtëzakonisht të vështira.
VIKTIMAT. Në brendësi të malit ajri nuk mund të merrte frymë, sidomos pas shpërthimeve dhe nuk mungonin aksidentet tragjike, siç ishte shpërthimi aksidental i një karikatori pluhuri në Fourneaux, i cili më 6 nëntor 1865 shkaktoi katër viktima dhe disa të plagosur. Edhe akomodimi, ushqimi dhe kushtet higjienike lanë diçka për të dëshiruar, aq sa në vitin 1864 18 punëtorë u vranë nga një epidemi kolere që shpërtheu në Bardonecchia (në fund, puna kushtoi jetën e shumë njerëzve. 48 punëtorë).
BALLË PËR BALLË. Pavarësisht nga vështirësitë, ne përparuam natë e ditë, derisa më 26 dhjetor 1870, një shpërthim përfundimtar e çau shkëmbin dhe minatorët nga të dy frontet u gjendën ballë për ballë. Momenti ishte emocionues, siç ka rrëfyer shkrimtari Enea Bignami: “Ndërsa nga Bardonecchia shkuam drejt Modane, nga Modane erdhëm këtu. […] Sa përqafime! Sa shtrëngime duarsh! Thirrja e parë ishte Rroftë Italia!” .
DORËZIM I HERSHËM. Rezultati përfundimtar ishte i jashtëzakonshëm: puna në fakt kishte përfunduar 15 vjet më herët se 25-të e parashikuara nga marrëveshja me Francën, e detyruar të paguante një total prej 26 milionë eurosh (mbi 10 më shumë se sa ishin rënë dakord fillimisht).
SUKSES EPOKAL. Lajmi për këtë sukses bëri xhiron e botës, duke lënë të habitur vëzhguesit ndërkombëtarë. Më 7 janar 1871, revista amerikane Scientific American e përcaktoi atë si “një nga ngjarjet më të mëdha në inxhinierinë moderne”. Ai nuk po e ekzagjeronte: deri në vitin 1882 Frejus mbeti tuneli më i gjatë në botë, duke revolucionarizuar sistemin e komunikimit ndërkombëtar. “I përfunduar në kohë rekord, tuneli jo vetëm që bashkoi Italinë me Evropën Perëndimore, por hapi një rrugë të re midis Kontinentit të Vjetër, Mesdheut dhe Lindjes”, specifikon Marchis. “Nuk është rastësi që një nga trenat e parë që udhëtoi përgjatë tij ishte i ashtuquajturi “valixhet e Indëve”, një kolonë që shkoi nga Londra në Bombei, duke kaluar gadishullin italian në portin e Brindisit.
MUNGESAT E MADHE. Megjithatë, gjatë atyre ditëve festive pati dy mungesa të dukshme: përveç Cavour, i cili kishte vdekur dhjetë vjet më parë, Germano Sommeiller kishte vdekur gjithashtu në korrik 1871, në moshën 56-vjeçare. Nëse nuk do të ishin ata, intuita e madhe e Medail do të kishte mbetur vetëm një ëndërr.
Përgatiti për botim: L.Veizi
