Nga Leonard Veizi
Është vërtetuar katërcipërisht se njeriu ka kureshti të tepruar ndaj asaj që ndalohet, dhe shumë më pak kureshti për atë që certifikohet dhe hidhet lirshëm për konsum tregu. Kështu ka ndodhur edhe me alkoolin. Në 13 vite Shtetet e Bashkuarat tentuan të ndalonin konsumin e tij. Vala e hershme e lëvizjes për ndalimin shtetëror dhe lokal lindi nga rigjallërimi intensiv fetar i viteve 1820 dhe 1830, i cili stimuloi lëvizjet drejt perfeksionimit te qeniet njerëzore, Kjo epokë u njoh shkurt si “Prohibicion” që në shqip vjen si “Ndalim”. E po aq u cilësua dhe një periudhë dështimi…
…Njerëzit kishin dëshirë të pinin alkool, dhe nëse jo haptas e gjenin mënyrën fshehtas, për të pinë një gotë për shije por dhe për t’u dehur e bërë tapë. Dhe ligjin nuk arrinte ta disiplinonte këtë dëshirë të tyren, ashtu si sot ligji për ndalimin e dograve të forta nuk e ndalon dot përdorimin e tyre, ku të rinjtë e gjejnë mënyrën për të siguruar një dozë në tregun informal, me një çmim aspak për t’u pasur zili. Pra, gjithçka e ndaluar është e destinuar t’i shpëtojë shtrëngimit të dhunshëm dhe të gjejë rrugë shpërndarje. Jeta ka treguar që ndalimi kategorik i gjithçkaje që është në dëm të njerëzimit është krejtësisht i pamenaxhueshëm. Madje, së fundmi edhe veprimtaria e Inteligjencës Artificiale, – që shihet si kërcënim për njerëzimit, – kërkojnë ta mbajnë në frena, por askush nuk është i zoti ta ndalojë atë.
Mësimet e “Prohibicion”-it mbeten të rëndësishme edhe sot. Ato zbatohen jo vetëm për debatin mbi luftën kundër drogës, por edhe për përpjekjet në rritje për të reduktuar në mënyrë drastike aksesin ndaj alkoolit dhe duhanit.
Alkooli
“Të gjithë burrat do të ecin përsëri drejt, të gjitha gratë do të buzëqeshin dhe të gjithë fëmijët do të qeshin. Portat e ferrit do të mbyllen përgjithmonë.” Kështu iu drejtua reverend Billi Sandei një turme prej 10,000 njerëzish që po festonin më 16 janar 1920 në “funeralin e uiskit”.
Por nuk ishte e thënë.
”Prohibicion”-i nisi në 16 janar të vitit 1920 dhe u shfuqizua në 5 dhjetor të vitit 1933. Ishte një periudhë kur prodhimi, shpërndarja dhe shitja e alkoolit ishin të ndaluara nga amendamenti i 18-të dhe Akti Volstead, synonte të reduktonte krimin, varësinë nga alkooli dhe problemet e tjera sociale.
Megjithatë, u konsiderua një dështim.
Shumë qytetarë, përfshirë shtresa të ndryshme sociale, e kundërshtuan ndalimin dhe vazhduan të konsumonin alkool në mënyrë të fshehtë. Kjo tregoi një mospërputhje midis ligjit dhe vlerave shoqërore.
“Prohibicion”-i krijoi një treg të zi të fuqishëm për alkoolin, duke nxitur formimin e bandave të organizuara kriminale. Kontrabandistë si Al Kapone & Co përfituan nga shitja e alkoolit, duke bërë të përhapej dhe kriminaliteti në favor të tregtisë së jashtëligjshme.
Veç kësaj, para “Prohibicion”-it, qeveria federale siguronte të ardhura të mëdha nga taksat mbi alkoolin. Kur këto u zhdukën, u rrit nevoja për burime të tjera financiare, sidomos gjatë Depresionit të Madh.
Ligji ishte shumë i vështirë për t’u zbatuar për shkak të kufirit të madh të SHBA-ve, mungesës së burimeve të mjaftueshme për zbatimin e ligjit dhe korrupsionit në radhët e forcave të rendit.
Ndalimi i alkoolit shkaktoi një humbje të vendeve të punës në industrinë e pijeve. Për më tepër, shumë argumentuan se “Prohibicion”-i shkeli të drejtat vetjake.
Dështimi i “Prohibicion”-it theksoi kufizimet e qeverisë në imponimin e normave morale përmes ligjit, kur ato nuk mbështeten nga shumica e shoqërisë. Amendamenti i 21-të i vitit 1933, e anuloi ndalimin, duke sjellë fundin e epokës së “Prohibicion”-it dhe një rikthim në politika më praktike dhe më pak kufizuese.
Duhani
Jo vetëm alkooli. Në histori ka pasur iniciativa edhe për kufizimin dhe ndalimin e duhanit, por ato nuk kanë qenë të njëjta në shtrirje dhe ashpërsi si “Prohibicion”-i i alkoolit në SHBA. Politikat për duhanin kanë ndjekur një qasje më graduale dhe të përqendruar në edukim, rregullim dhe taksim, sesa në ndalime të drejtpërdrejta.
Gjatë shekullit XVII në disa vende, duhani u ndalua për shkak të shqetësimeve morale ose shëndetësore. Për shembull, cari Mikhail i Rusisë dhe perandori kinez Çongzhen ndaluan duhanin, ndërsa dënimet për shkelje ishin të ashpra, duke përfshirë ndëshkime fizike apo edhe vdekje. Në Perandorinë Osmane gjatë shekullit XVII, përdorimi i duhanit u ndalua nga sulltan Murati.
Në shekujt XX dhe XXI, qeveritë kanë ndërmarrë masa të shumta për të kufizuar përdorimin e duhanit, të mbështetura nga kërkime mbi rreziqet shëndetësore të tij. Disa vende kanë ndaluar pirjen e duhanit në ambiente publike dhe punë. Irlanda ishte një nga vendet e para që miratoi një ndalim të tillë në 2004. Në shumë vende, duhani është një produkt shumë i taksuara me qëllim uljen e konsumit dhe për të mbledhur më shumë të ardhura. Reklamat e duhanit janë ndaluar ose kufizuar rëndë në shumë vende. Gjithashtu, paketat janë bërë të standardizuara dhe të shoqëruara me paralajmërime për shëndetin.
Ndërsa ndalimi i duhanit nuk është ndjekur në të njëjtën mënyrë si “Prohibicion”-i i alkoolit, përpjekjet për kufizimin e tij janë një shembull i suksesit të politikave të kombinuara të taksave, edukimit dhe rregullimit, duke pasur një ndikim të rëndësishëm në reduktimin e konsumit global të duhanit.
Droga
Por a ka një paralele mes ndalimit të alkoolit dhe drogës?
Natyrisht, ekzistojnë shumë paralele mes ndalimit të alkoolit gjatë “Prohibicion”-it në Shtetet e Bashkuara dhe luftës globale kundër drogës, veçanërisht në lidhje me dështimet e të dyja politikave për të eliminuar plotësisht përdorimin dhe tregtinë e këtyre substancave. Lufta kundër drogës ka ndikime më komplekse, pasi përfshin substanca me nivele të ndryshme të rrezikshmërisë për shëndetin.
Por si “Prohibicion”-i, ashtu edhe lufta kundër drogës kanë demonstruar se ndalimet e ashpra të mbështetura vetëm në forcat e zbatimit të ligjit shpesh përfundojnë duke pasur efekte të padëshiruara. Historitë e tyre sugjerojnë se rregullimi, edukimi dhe një qasje më njerëzore ndaj konsumit dhe varësisë mund të jenë më të suksesshme sesa ndalimi krejtësor. Por gjithsesi ka vend për debat.
