Nga EDUART GJOKUTAJ – Qendra ALTAX.al
Forcimi i euros në Shqipëri me tre pikë në fund të janarit 2025 e krahasuar me fillimin e muajit, mund të shpjegohet nga një sërë faktorësh formalë dhe informalë që ndikojnë në tregun e këmbimit valutore në nivel lokal. Faktorët që mund të kenë ndikuar, nisur edhe nga muajt e parë në vitet e fundit duket se janë:
Faktorë Formalë
Politika monetare e Bankës së Shqipërisë
Norma e interesit prej 2.75% është relativisht e ulët krahasuar me normat e interesit në ekonomitë e tjera, që mund të ketë stimuluar investitorët të kërkojnë mundësi më të mira në valutë të huaj si euro, veçanërisht nëse shikojnë një mundësi për kthime më të mira jashtë vendit.
Edhe pse Banka e Shqipërisë mund të ketë mbajtur një normë interesi të qëndrueshme për të stimuluar ekonominë, kjo mund të ketë bërë që investitorët të kërkojnë mbrojtje nga rënia e mundshme e vlerës së lekut në raport me monedha të tjera, duke rritur kërkesën për euro si një mënyrë për të diversifikuar investimet e tyre.
Nëse norma e interesit mbetet në nivele të ulëta, investitorët mund të preferojnë tërheqjen e kapitalit nga Shqipëria ose investimin në aktive të huaja që ofrojnë mundësi më të mëdha fitimi. Ky proces mund tërritë kërkesën për euro dhe kështu mund të nxitë forcimin e saj.
Shpenzimet Publike më të larta
Një rritje e shpenzimeve publike me 37% më të larta në Janar 2025 se në 2024 reflekton një rritje të nevojës për financim, veçanërisht në valutë të huaj si euro. Kjo mund të ketë çuar në një rritje të kërkesës për euro nga qeveria dhe entitetet që financojnë deficitin buxhetor.
Shpenzimet e larta mund të jenë të lidhura me projekte të mëdha infrastrukturorë ose investime të tjera që kërkojnë financim në valutë të huaj, siç është euro. Ky mund të jetë një faktor që ka çuar në kërkesë të shtuar për euro, duke rritur vlerën e saj në tregun e këmbimit.
Nëse rritja e shpenzimeve publike është e lidhur me një rritje të kostove, veçanërisht në importet e mallrave dhe shërbimeve (p.sh., nafta, materiale ndërtimi, etj.), kjo mund të ketë rritur deficitin e llogarisë korrente të Shqipërisë dhe ka sjellë një nevojë më të madhe për valutë të huaj, duke forcuar euron në treg.
Nëse shpenzimet publike janë përdorur për të mbështetur rritjen ekonomike dhe ka pasur një rritje të të ardhurave nga sektorë të tjerë (si turizmi, eksportet, apo teknologjia), kjo mund të ketë krijuar një mundësi më të madhe për të mbajtur kërkesën për euro, pavarësisht rritjes së shpenzimeve.
Rritja e flukseve të dërgesave nga emigrantët
Shqipëria ka një numër të konsiderueshëm emigrantësh që dërgojnë para në vend. Nëse dërgesat janë rritur ndjeshëm në fund të vitit 2024 dhe në fillim të vitit 2025, ky faktor mund të ketë rritur kërkesën për euro në treg, duke ndikuar në forcimin e saj. Flukset e dërgesave nga emigrantët kanë një ndikim të drejtpërdrejtë në tregun valutor shqiptar. Kjo ndodh sepse familjet dhe bizneset që marrin këto para shpesh i konvertojnë në lekë për të mbuluar shpenzimet e tyre.
Megjithatë, ky efekt zakonisht është sezonal dhe mund të mos zgjasë për një periudhë të gjatë. Nëse dërgesat stabilizohen në muajt vijues, atëherë edhe presioni për forcimin e euros mund të ulet, duke çuar në një rikthim të kursit në nivele më normale.
Rritja e investimeve të huaja dhe diversifikimi i burimeve të financimit
Rritja e investimeve të huaja direkte (IHD) dhe diversifikimi i burimeve të financimit janë faktorë kyç për stabilitetin e kursit të këmbimit dhe forcimin e euros në një afat më të gjatë.
Nëse Shqipëria arrin të tërheqë investime të huaja më të mëdha në vitin 2025, atëherë kërkesa për euro do të mbetet e lartë për shkak të nevojës për financimin e projekteve, pagesave të importit të teknologjisë dhe shërbimeve të huaja. Kjo mund të ndihmojë në ruajtjen e një kursi më të lartë të euros kundrejt lekut.
Megjithatë, stabilizimi i kursit të këmbimit është një faktor kyç për tërheqjen e këtyre investimeve. Një kurs i paqëndrueshëm ose luhatjet e mëdha të monedhës mund të krijojnë pasiguri për investitorët dhe të ndikojnë negativisht në vendimet e tyre.
Nëse investitorët shohin se qeveria shqiptare po ndjek politika monetare të qëndrueshme, po menaxhon borxhin publik me kujdes dhe po zbaton reforma për të rritur transparencën dhe klimën e biznesit, atëherë ka më shumë gjasa që investimet e huaja të rriten. Kjo do të siguronte një kërkesë më të qëndrueshme për euro dhe do të ndihmonte në ruajtjen e forcimit të saj përtej një efekti të përkohshëm sezonal.
Ndikimi i rritjes së shpenzimeve të konsumit
Rritja e shpenzimeve të konsumatorëve ndikon drejtpërdrejt në kërkesën për valutë të huaj, duke ndikuar edhe në kursin e këmbimit midis lekut dhe euros. Kur të ardhurat e individëve rriten nga remitancat, rritjet e pagave, apo burime të tjera, ata me gjasa po priren të konsumojnë më shumë këtë fillimviti, sidomos në mallra dhe shërbime që varen nga importet, si teknologjia, automjetet, produktet e luksit dhe disa kategori ushqimore.
Sektori i turizmit luan gjithashtu një rol të rëndësishëm në këtë dinamikë. Nga njëra anë, të ardhurat nga turistët e huaj po sjellin më shumë euro në tregun vendas, duke rritur ofertën e valutës. Nga ana tjetër, shqiptarët që udhëtojnë jashtë për pushime apo arsye biznesi rrisin kërkesën për valutë të huaj.
Rritja e konsumit shoqërohet me një zgjerim të deficitit tregtar, pra më shumë importe sesa eksporte, pra presioni mbi lekun mund të shtohet, duke ndikuar në forcimin e euros. Në këtë rast, politika të kujdesshme fiskale dhe monetare janë të nevojshme për të ruajtur një ekuilibër në tregun valutor dhe për të shmangur luhatje të mëdha të kursit të këmbimit.
Performanca ekonomike e Shqipërisë dhe ekspozimi ndaj tregjeve ndërkombëtare
Ekonomia shqiptare po përjeton rritje të ngadaltë në sektorë kyç si: eksportet e bujqësisë dhe industrisë së tekstileve/konfeksioneve. Kjo situate ndikon te kërkesa e ulët për valutë të huaj, duke ndikuar në një forcim të përkohshëm të lekut, pra e kundërta e tendencës së Janarit.
Por, një faktor më i rëndësishëm është deficiti tregtar, apo ndryshe importet që po rriten më shumë sesa eksportet. Kjo e zbeh ndikimin më lart, pasi rritja e nevojës për euro për të paguar mallrat dhe shërbimet nga jashtë, e dobëson lekun më shumë se forcimi i tij nga eksportet sezonale dhe të zbehta për prodhimet vendase. Vetëm nëse ka eksporete të fuqishme të energjisë dhe mallrave të tjera mund të ketë një ndikim të ndjeshëm dhe kjo mund të shihet në kohën e volumit të madh të eksporteve
Ndikimi i faktorëve ndërkombëtarë, si krizat financiare globale, luhatjet në çmimet e mallrave apo politikat monetare të Bankës Qendrore Evropiane, mund të përkeqësojë apo lehtësojë këto efekte. Për këtë arsye, një strategji e qëndrueshme e rritjes ekonomike, diversifikimi i eksporteve dhe rritja e konkurrueshmërisë së sektorëve prodhues janë kritike për të mbajtur një kurs të qëndrueshëm të këmbimit dhe për të reduktuar ekspozimin ndaj luhatjeve të papritura të monedhës.
Blerja e eurove nga bankat tregtare. Ky veprim është një faktor i rëndësishëm që mund të ndihmojë në formësimin e kursit të këmbimit dhe stabilitetit të monedhës vendase. Kur bankat tregtare blejnë euro, ato ndikojnë në furnizimin e valutës në tregun vendas dhe rasti i blerjes nga bankat në Janar mund të ketë një ndikim të rëndësishëm në dobësimin e monedhës vendase, Lekut.
Faktorë Informalë
Përkeqësimi i perceptimit nga ndikime jashtë tregut
Nëse ka pasur shqetësime të perceptuara nga publiku dhe investitorët rreth stabilitetit të monedhës vendase (lekut), kjo mund të ketë çuar në një kërkesë më të lartë për euro. Çdo shqetësim rreth rritjes së borxhit publik, ose pasigurisë politike mund të ketë shtuar kërkesën për valutën e huaj si një “strehë” më të sigurt.
Përmbysje në raportet e shkëmbimit të tregjeve ndërkombëtare
Ndikimet nga zhvillime të tregjeve financiare ndërkombëtare (p.sh., forcimi i euros në tregjet globale) mund të kenë pasur një efekt domino në kursin e këmbimit në Shqipëri. Pasiguria globale, si krizat e mundshme financiare ose tensionet politike në rajon, mund të kenë ndikuar në lëvizjen e kursit të këmbimit të euros në vend.
Spekulimet dhe aktivitetet e tregtarëve të valutës
Aktivitetet spekulative të tregtarëve të valutës mund të kenë kontribuar në forcimin e euros. Nëse investitorët kanë parë mundësi fitimi në përforcimin e euros për shkak të parashikimeve për rritjen e kërkesës ose pasiguri të mundshme, kjo mund të ketë shkaktuar një rritje të kërkesës për valutë.
Ndikimi i rritjes së vizitorëve të huaj dhe hyrjeve informale të euros
Sezoni i turizmit në Shqipëri, i cili është zakonisht i lidhur me pagesa dhe transaksione në euro, mund të ketë ndikuar në forcimin e euros në janar, veçanërisht nëse ka pasur një rritje të turizmit në Janar 2025 më shumë se 1 vit më parë dhe një përmirësim të ekonomisë që e mbështet këtë sektor.
Në krahasim me vitet e kaluara, kur forcimi i euros ka qenë mesatarisht më i ulët (1-1.5 pikë), forcimi i euros me tre pikë në fund të janarit 2025 mund të ketë ardhur si pasojë e një kombinimi të faktorëve formalë, si politikat monetare të Bankës së Shqipërisë, investimet e huaja dhe rritja e flukseve të dërgesave, si dhe faktorëve informalë, si perceptimi i investitorëve për ekonominë dhe aktivitetet spekulative në tregun e këmbimit. Ky forcim i euros tregon për një periudhë të rritur të kërkesës për valutë të huaj dhe një mundësi më të madhe të përkohshme për stabilitetin e monedhës në Shqipëri.
Kombinimi i një norme të interesit të ulët (2.75%) dhe shpenzimeve publike më të larta (37% më shumë në janar 2025 krahasuar me vitin e kaluar) mund të ketë krijuar kushte për një forcim të euros. Rritja e shpenzimeve mund të ketë çuar në kërkesë të shtuar për valutë të huaj, sidomos për financimin e borxhit ose projekteve që kërkojnë euro. Po ashtu, një normë e ulët interesi mund të ketë shtyrë investitorët të kërkojnë valutë të huaj, përfshirë euro, si një mundësi më të sigurt për investime dhe mbrojtje nga pasiguritë e mundshme ekonomike.
Ky forcim i euros mund të ketë karakter të përkohshëm, duke pasur parasysh se ka ndodhur edhe në vite të tjera gjatë muajit janar. Nëse shohim të dhënat historike është e vërtetë që në vitet e tjera, në muajin janar, euro ka pasur një forcim të ngjashëm, që ka qenë shpesh i përkohshëm.
Faktorët që mund të mbështesin këtë argument lidhen me:
sezonalitetin e shpenzimeve dhe kërkesës. Një nga arsyet kryesore që mund të shpjegojnë forcimin e euros gjatë muajve të parë të vitit (përfshirë janarin) janë flukset e përkohshme të kërkesës për valutë të huaj që lidhen me sezonin e ngarkuar të shpenzimeve dhe transaksione të veçuara. Kjo mund të përfshijë shpenzimet e qeverisë, programet e investimeve publike, transaksione të grupeve të mëdha ekonomike apo financiare, si dhe flukse kapitalesh nga remitanca dhe parajsat fiskale dhe investime të huaja, që shpesh janë më të larta në muajt e fundit të vitit dhe në fillim të vitit të ri.
ndikimin e periudhës së festave dhe lëvizjeve të flukseve financiare. Pas festave, kur shpesh ndodhin rritje të konsumit dhe shpenzimeve ka një kërkesë të shtuar për valutë të huaj. Ky fenomen është një faktor i përkohshëm që mund të ndihmojë në forcimin e euros, por është i lidhur me periudhën e vitit dhe mund të zbehet pas disa muajsh. Pra, kjo rritje kërkese mund të jetë e përkohshme dhe të rikthehet në nivelet më të zakonshme pas muajve të parë të vitit.
efektet e politikave fiskale dhe borxhit në muajt e pare. Përpjekjet për të menaxhuar borxhin publik, pagimin e interesave, dhe financimin e projekteve të reja në fillim të vitit mund të krijojnë kërkesa të përkohshme për valutë. Ky është një tjetër faktor që mund të ndikojë në forcimin e euros për një periudhë të shkurtër.
luhatjet në tregjet ndërkombëtare dhe presionet inflacioniste. Kërkesa për valutë të huaj mund të jetë gjithashtu e lidhur me situata të pasigurta globale, siç mund të jetë një rritje e çmimeve të energjisë ose ndryshimet në politikat monetare të vendeve të tjera. Këto luhatje mund të kenë një ndikim të përkohshëm në forcimin e euros, por mund të kenë një efekt të kalueshëm nëse faktorët ndërkombëtarë qetësohen.
Çfarë mund të ndodhë deri në pranverë?
Për të parashikuar se nëse ky forcim i euros është i qëndrueshëm deri në pranverë, duhet të merren parasysh disa aspekte:
Politikat monetare dhe fiskale. Politikat e Bankës së Shqipërisë dhe shpenzimet publike mund të vazhdojnë të ndihmojnë në forcimin e euros në periudha të caktuara, por nëse këto janë të përkohshme (për shembull, në fillim të vitit), është e mundur që forca e euros të ulet gjatë vitit.
Investimet e huaja dhe zhvillimet e tregut global. Investimet e huaja dhe flukset e kapitalit do të jenë faktorë kyç për të mbajtur një kërkesë të qëndrueshme për euro. Nëse Shqipëria arrin të tërheqë investime të mëdha, kjo mund të krijojë një kërkesë më të qëndrueshme për euro. Por nëse tregjet ndërkombëtare përjetojnë pasiguri ose rënie të kërkesës për valutë të huaj, mund të ndodhë një stabilizim të euros.
Rritja e inflacionit dhe rritja e kërkesës për valutë. Nëse inflacioni rritet në Shqipëri, kjo mund të krijojë një presion të qëndrueshëm në kërkesën për euro. Në këtë rast, forca e euros mund të jetë më e qëndrueshme. Megjithatë, kjo është e varur nga faktorë të jashtëm dhe ndihma që vjen nga Banka e Shqipërisë për të stabilizuar kursin e këmbimit.
Reduktimi i ofertës së euros informale në treg. Pastrimi i parave shpesh ndodh përmes aktiviteteve që përfshijnë përdorimin e valutave të huaja, veçanërisht euros. Nëse autoritetet e frenojnë këtë fenomen, mund të ketë më pak euro në qarkullim, duke rritur kërkesën për valutë të huaj dhe duke ndikuar në forcimin e saj. Nëse frenimi i pastrimit të parave bëhet në mënyrë efektive, ai mund të ndikojë në një mungesë të përkohshme të euros në treg, duke e forcuar atë.
Perceptimi politik dhe forcimi i Euros para zgjedhjeve të Majit 2025
Një forcim i euros mund të ketë një efekt të drejtpërdrejtë në perceptimin e votuesve shqiptarë. Forcimi i euros mund të krijojë një perceptim pozitiv tek votuesit për stabilitetin ekonomik dhe menaxhimin e mirë të politikës fiskale dhe monetare nga qeveria. Në këtë mënyrë, qeveritë mund të përdorin këtë forcim si një tregues të suksesit të politikave të tyre ekonomike.
Për votuesit, një forcim i euros mund të krijojë besim në ekonominë e vendit, duke i bërë ata të mendojnë se qeveria është duke e menaxhuar mirë ekonominë dhe po sjell rezultate pozitive. Kjo mund të ndikojë në rezultatet e zgjedhjeve të majit 2025, veçanërisht nëse forcimi i euros lidhet me një rritje të përmirësuar të jetesës dhe stabilitetin ekonomik.
Vendimet politike që lidhen me stabilizimin e ekonomisë dhe mbajtjen e një kursi të qëndrueshëm të këmbimit mund të jenë të dobishme për krijimin e një perceptimi pozitiv. Nëse ndodhin rritje të shpenzimeve dhe investimeve publike, si dhe një menaxhim i mirë i borxhit publik dhe i inflacionit, mund të krijohet një klimë optimiste për zgjedhjet.
Politikat që synojnë forcimin e euros mund të shihen si një hap drejt stabilizimit të mëtejshëm ekonomik dhe integrimit në Bashkimin Evropian, çka mund të rrisë mbështetjen e publikut për qeverinë para zgjedhjeve.
Në mbyllje, forcimi i euros muajin e parë të 2025 duket të jetë i përkohshëm, ashtu siç ka ndodhur në vitet e tjera.
Nëse flukset informale të kapitalit vazhdojnë të jenë një faktor i rëndësishëm në ekonomi, ndërhyrjet e politikave monetare mund të mos jenë të mjaftueshme për të ruajtur forcimin e euros.
Nga ana tjetër, nëse Shqipëria arrin të përmirësojë mjedisin e biznesit, tërheq më shumë investime të huaja direkte dhe rrit formalizimin e ekonomisë, atëherë kursi i këmbimit do të ndikohet më shumë nga faktorë realë ekonomikë dhe jo nga spekulime apo flukse informale. Kjo do të siguronte një stabilitet më të madh dhe do të reduktonte luhatjet e paparashikuara të monedhës.
Gjithashtu, një menaxhim efektiv i inflacionit dhe borxhit publik do të ishte vendimtar për të shmangur presionet mbi monedhën vendase. Nëse inflacioni rritet ndjeshëm dhe borxhi publik bëhet i vështirë për t’u menaxhuar, atëherë mund të ketë një rënie të besimit në lek dhe një rritje të kërkesës për euro, duke sjellë një forcim jo të qëndrueshëm të saj.
Pa kombinimin e politikave të duhura ekonomike dhe monetare, si dhe masave kundër informalitetit dhe pastrimit të parave, forcimi i euros në fillim të vitit 2025 mund të mbetet një fenomen i përkohshëm, me mundësi për luhatje të mëdha në muajt në vijim.
