Pesë vjet pas izolimit të parë, miliona jetë vazhdojnë të shkatërrohen nga kjo sëmundje dobësuese. Por nuk do ta dinit këtë.
Frances Ryan
Imagjinoni një sëmundje që mund t’i detyrojë të prekurit të qëndrojnë të shtrirë në shtrat për vite me radhë. Një sëmundje që mund ta marrë një vrapues maratone dhe ta lërë të paaftë për të shkuar deri në tualet. Imagjinoni që të paktën 2 milionë njerëz vetëm në Angli dhe Skoci janë prekur në një farë mase, secili me një kombinim simptomash dobësuese, nga vështirësia në frymëmarrje, deri te mjegulla mendore dhe dëmtimi i shumë organeve.
Pastaj imagjinoni që nuk ka trajtime të provuara për këtë sëmundje që të ndryshon jetën, e jo më një kurë. Në fakt, pacientëve shpesh u thuhet se gjithçka është në kokën e tyre. Tani imagjinoni që çdo ditë më shumë njerëz po sëmuren nga virusi që shkakton këtë paaftësi shkatërruese – dhe se qeveritë e njëpasnjëshme kanë braktisur pothuajse çdo strategji për ta trajtuar atë.
Nuk ka nevojë ta imagjinoni një makth të tillë, sepse ai është tashmë realitet. Pesë vjet pas izolimit të parë nga koronavirusi, Covid-i i Zgjatur është në shumë mënyra hija e pandemisë. Ndërsa epoka e titujve të lajmeve me numrin e vdekjeve çdo javë në telefonat tanë është fatmirësisht një kujtim i largët, një pjesë e madhe e njerëzve ende jetojnë me simptoma kronike vite pasi u infektuan për herë të parë me virusin.
Megjithatë, mund t’ju falet nëse mendoni se Covid-i i Zgjatur është një histori e vjetër, një relike e së kaluarës pandemike, ashtu si buka me banane dhe duartrokitjet për NHS-in. Kur ishte hera e fundit që dëgjuat një politikan të përmendte fjalët “Covid i Zgjatur”? Apo të shihnit kërkesa për kërkime apo mbështetje për të prekurit në faqet e para të gazetave? Në vitin 2025, Covid-i i Zgjatur është një krizë shëndetësore publike për të cilën askush nuk dëshiron të flasë – duke shkatërruar jetët e njerëzve, ekonominë dhe shërbimin shëndetësor, ndërsa ata që kanë pushtetin bëjnë sikur nuk po ndodh asgjë.
Merrni trajtimin, për shembull. Në vitin 2020, qeveria e Boris Johnson-it premtoi me bujë të madhe se pacientët me Covid të Zgjatur do të merrnin ndihmë të specializuar në klinika, të mbështetur nga 10 milionë paund shtesë për NHS-in lokal. Pesë vjet më vonë, ekzistojnë më shumë se 90 qendra për të rriturit në të gjithë Anglinë për të diagnostikuar dhe rehabilituar ata me simptoma afatgjata. Por të dhënat tregojnë se vetëm një “fraksion” i të prekurve ka marrë ndihmë, me një të tretën që kanë pritur më shumë se tre muaj për një vlerësim pas një referimi nga mjeku i familjes. Në muajt e fundit, shumë klinika të Covid-it të Zgjatur kanë mbyllur dyert e tyre; NHS Cheshire dhe Merseyside është rasti i fundit në rrezik, me raportime se “nuk është më financiarisht e qëndrueshme”. Nuk është çudi që disa pacientë po i drejtohen trajtimeve të kushtueshme dhe të paprovuara. Kur NHS-i nuk ndihmon, njerëzit e dëshpëruar harxhojnë kursimet e tyre të jetës për të udhëtuar jashtë vendit për “larje gjaku”.
Ose merrni aksesin në përfitimet për paaftësinë. Një studim i publikuar në The Lancet në vitin 2021 zbuloi se 22% e të anketuarve me Covid të Zgjatur ishin shumë të sëmurë për të punuar, dhe 45% kishin reduktuar orët e punës. Megjithatë, në raportimet e mediave për numrin në rritje të njerëzve jashtë punës për shkak të sëmundjeve afatgjata, rrallë përmendet koronavirusi – vetëm ankesa mizore për “rritjen e faturës së mirëqenies” dhe plane për të shkurar më tej përfitimet e paaftësisë.
As ata me Covid të Zgjatur që kanë mbajtur punën e tyre nuk trajtohen më mirë nga sistemi i përfitimeve. Në vitin 2023, vetëm 5,224 persona që kërkuan pagesën për pavarësi personale (PIP) e renditën Covid-in e Zgjatur si gjendjen e tyre kryesore të paaftësisë – një numër tejet i vogël krahasuar me ata që vuajnë nga sëmundja. Fakti që mjekët dhe infermierët që u sëmurën me Covid të Zgjatur duke shpëtuar jetë gjatë izolimit tani nuk marrin as ndihmë për paaftësi, tregon sa pak mund të mbështetemi te shteti kur kemi më shumë nevojë. Nuk do të habiteni të dëgjoni se thirrjet për një skemë kompensimi për punonjësit kyç të prekur nga Covid-i i Zgjatur janë injoruar vazhdimisht.
Edhe fëmijët po lihen të vuajnë vetëm. Në vitin 2024, më shumë se 110,000 fëmijë të moshës 3 deri në 17 vjeç në Angli dhe Skoci vlerësohet se kishin Covid të Zgjatur, me mbi 20,000 prej tyre të prekur rëndë. Në një periudhë të jetës kur duhet të vrapojnë nëpër oborrin e shkollës, këta fëmijë mezi mund të ngrihen nga shtrati. Megjithatë, koronavirusi rrallë përmendet në debatin për mungesat shkollore – në vend të kësaj, prindërit e fëmijëve me Covid të Zgjatur kërcënohen me ndjekje penale për mungesë në shkollë.
Kostoja njerëzore e kësaj situate është e dukshme, por ka edhe një kosto financiare për vendin. Një studim vlerësoi se Covid-i i Zgjatur i kushtoi ekonomisë britanike të paktën 5.7 miliardë paund në humbje produktiviteti midis 2022 dhe 2023, ndërsa disa ekonomistë parashikojnë se fatura vjetore e kujdesit shëndetësor nga kjo sëmundje mund të arrijë në 4.2 miliardë paund deri në vitin 2030.
Në këtë kontekst, do të mendonit se ministrat do të donin të frenonin përhapjen e koronavirusit. Megjithatë, në vitin 2022 u hoqën të gjitha masat mbrojtëse, përfshirë testimet falas. Në vitin 2024, vaksinat ishin të kufizuara për një pjesë të vogël të popullsisë, edhe pse studimet tregojnë se vaksinimi i plotë dhe përditësimi me dozat përforcuese redukton rrezikun e Covid-it të Zgjatur.
Kur rregullat e pandemisë u hoqën, shumë njerëz flisnin me entuziazëm për një “rikthim në normalitet”. Por miliona njerëz me Covid të Zgjatur nuk e kanë pasur këtë privilegj. Ata më fatlumët shërohen me kohën, por ata më të prekurit mbeten në një izolim të përhershëm. Dhe ndërsa lexoni këtë artikull, më shumë njerëz po sëmuren me një lodhje dhe dhimbje që nuk do të kalojë. Dhe ata e dinë se nuk do të kenë ndihmë. Kjo nuk është thjesht hija e errët e pandemisë – është njolla e saj e turpit.
