Shtetet e Bashkuara shpesh paraqiteshin si mishërim i sistemit politik liberal dhe si model për vendet e tjera. Natyrisht, me mandatin e dytë të Donald Trump , shumë argumentojnë se okupatori aktual i Shtëpisë së Bardhë në fakt po përmbys karakterin liberal të SHBA-së me vendimet e tij, nga vendosja e tarifave të larta që përmbysin një mbështetje të gjatë për tregtinë e lirë nga SHBA-të , deri te masat që duket se janë kufizime në lirinë e fjalës. Por a janë gjërat kaq të thjeshta?
Para së gjithash, është mirë të kujtojmë se theksimi i karakterit liberal të SHBA-së bazohej kryesisht në ndarjen e gjoja të qartë të pushteteve në SHBA, midis pushtetit ekzekutiv të presidentit dhe qeverisë, pushtetit legjislativ të Kongresit dhe pushtetit gjyqësor, duke kulmuar në Gjykatën e Lartë.
Në këtë mënyrë, neglizhohet fakti që SHBA-ja nuk ka saktësisht zgjedhje demokratike, pasi një president mund të fitojë votën popullore dhe të humbasë në kolegjin zgjedhor, dhe pasi në praktikë “një person – një votë” nuk vlen.
Ajo që mbështetën qëndrimin se SHBA-ja është një “model i liberalizmit” gjithmonë qëndronin ishin kryesisht të ashtuquajturat kontrolle dhe balanca, domethënë valvulat e sigurisë që përfshinin kërkimin e detyrueshëm për konsensus në një Kongres që ka edhe Dhomën e Përfaqësuesve më afër vullnetit popullor dhe Senatin që është më i largët, marrëdhëniet midis Shteteve dhe rolit vendimmarrës të Gjykatës Supreme në një vendim rishikues të shtetit dhe qeverisë federale. kushtetutshmërinë, si dhe legjislacionin që kufizon aftësinë për të përdorur forcat e armatosura federale, përveç Gardës Kombëtare, brenda SHBA-së.
E gjithë kjo në dukje nënkuptonte se vendimet bazë të politikave të Presidentit kërkonin konsultime të gjata me legjislaturat, ndjekjen e konsensusit ndërpartiak dhe shmangien paraprake të një këputjeje me Gjykatën e Lartë. Hollivudi është plot me filma dhe seri televizive që përdorin vështirësinë e një presidenti amerikan për të zbatuar politikën e tij si një mjet komploti.
Sigurisht, nëse diçka e ka karakterizuar presidencën e Donald Trump, është pikërisht e kundërta. Ajo që po shohim është një mori masash që shfuqizuan shumë shpejt në nivel federal politikat që nxisnin luftën kundër diskriminimit bazuar në racë dhe gjini në SHBA, që i detyruan universitetet e mëdha të ndryshojnë rrënjësisht politikat e tyre në lidhje me llojin e pikëpamjeve politike që do të toleroheshin brenda tyre, duke kriminalizuar praktikisht solidaritetin me Palestinën, duke i detyruar të zmbrapseshin dhe politikën e ndryshuar në SHBA emigracioni, solli mundësinë e pushimeve masive në qeverinë federale, përmbysi një politikë dekadash të vjetër për ndihmën humanitare për vendet e treta dhe mbi të gjitha, ndryshoi rrënjësisht politikën e SHBA-së për tregtinë ndërkombëtare, duke çuar tregjet në kolaps dhe ekonominë globale në shqetësim të thellë.
Mënyra për të kuptuar pse kjo nuk është një kontradiktë ose pse nuk shihet si një grusht shteti nga pjesët kritike të aparatit shtetëror, kryesisht nga Gjykata e Lartë, është të shohim mutacionin e thellë autoritar të një vendi që nuk ka qenë kurrë një demokraci, të paktën në mënyrën se si e përkufizojmë ne në Evropë.
Në mënyrë tipike, Trump dhe ekipi që ai ka mbledhur rreth tij mbështeten në një teori të caktuar ligjore, teorinë e unifikuar të degës ekzekutive. Kjo argumenton se presidenti amerikan ka pushtet dhe autoritet të plotë mbi degën ekzekutive. Për shembull, ai mund të shkarkojë krerët e agjencive federale edhe nëse Kongresi i ka vendosur atje. Dhe në rastet vendimtare, Gjykata e Lartë është shprehur se është e vërtetë.
Kësaj i shtohet një aspekt i veçantë i prodhimit legjislativ të SHBA-së. Megjithëse zakonisht pjesa më e madhe e legjislacionit kalon nga Kongresi – kur ai nuk e ka origjinën në legjislaturat e shtetit. Megjithatë, SHBA ka një traditë shumë të gjatë të legjislacionit që merret me emergjencat kombëtare. Kjo u kodifikua kryesisht në vitet 1970 rreth Aktit Kombëtar të Emergjencave, por ka gjithashtu një histori në legjislacionin e urgjencës (dhe kompetencat e Presidentit) që shoqëroi pjesëmarrjen e SHBA në luftëra të mëdha.
Si pasojë e kësaj tradite është se mund të shpallen variacione të ndryshme të emergjencave kombëtare, të cilat nga ana e tyre rinovohen rregullisht. Këto deklarohen me urdhra ekzekutivë të Presidentit dhe kanë të bëjnë pothuajse me gjithçka, nga terrorizmi te vendet armiqësore e deri te pandemitë.
Në thelb, gjendja e jashtëzakonshme kombëtare do të thotë që vendimet mund të merren pa procesin formal (dhe rrjedhimisht legjislacionin). Dhe për këtë arsye, ai është përdorur veçanërisht gjerësisht nga qeveri të ndryshme që thjesht kishin frikë se përndryshe nuk do të mund të nxirrnin ligje. Disa prej tyre zgjatën për dekada, përfshirë atë që përfshinte Luftën Koreane. Të tjera janë ende në fuqi, si p.sh. disa nga sanksionet kundër Iranit dhe padyshim ato të lëshuara pas 11 shtatorit 2001.
Në fakt, është një armë veçanërisht e fuqishme në duart e një presidenti të SHBA-së që të jetë në gjendje të ndjekë politikë në mënyrë të njëanshme, domethënë të “vendos dhe urdhërojë”. Kjo është ajo që Trump po bën tani: për të ndryshuar politikën e emigracionit, ai po shpall një gjendje të jashtëzakonshme në kufirin jugor të SHBA. Për të kaluar politikën e tij energjetike, ai shpall një emergjencë energjetike. Dhe për të ndryshuar politikën e SHBA-së për tregtinë globale dhe për të sjellë tarifa, ai shpall një emergjencë kombëtare në lidhje me tregtinë amerikane dhe mënyrën se si vendet e tjera po krijojnë një traktat të pabarabartë tregtar me SHBA-në.
Në fakt, trajtimi i aparatit shtetëror federal si një fushë nën kontrollin e drejtpërdrejtë të Presidentit, e kombinuar me aftësinë për të nxjerrë vazhdimisht urdhra ekzekutivë në emër të situatave të emergjencës kombëtare, në territorin e një Gjykate të Lartë, përbërjen e së cilës Trump e modifikoi ndjeshëm në mandatin e tij të mëparshëm, kur ishte në gjendje të emëronte (dhe të kalonte përmes Senatit) tre gjyqtarë, i jep presidentit kompetenca veçanërisht mbresëlënëse.
Megjithatë, këto bazohen në një histori të gjatë autoritarizmi në SHBA. Pse nuk është p.sh. hera e parë që emigrantët u dëbuan masivisht për arsye politike – ishte pikërisht ajo që kishte ndodhur gjatë valës së antikomunistëve në periudhën 1918-1920 kur u deportuan mjaft emigrantë të majtë dhe anarkistë. Nuk është as rasti i parë i spastrimeve masive të nxitura ideologjikisht të aparatit shtetëror – gjatë periudhës McCarthyist, rreth 5000 punonjës federalë u pushuan nga puna. Nuk është as hera e parë që përdoret për arsye ekonomike: kur u desh të ndaloheshin tërheqjet masive nga bankat, Roosevelt thirri legjislacionin për hyrjen e SHBA-së në Luftën e Parë Botërore (Akti i Tregtisë me Armikun) për mbylljen e bankave për tre ditë në mars 1933 (në fakt, zyrtarisht urdhri ekzekutiv dhe gjendja e jashtëzakonshme kombëtare mbeti në fuqi deri në… 18). Natyrisht, nuk është as përpjekja e parë për të kufizuar të drejtat themelore: mjafton të shikohet prodhimi legjislativ në SHBA pas 11 shtatorit 2001, i cili zgjeroi në masë të madhe hapësirën e mbikëqyrjes dhe monitorimit të atyre që banojnë në SHBA.
Vetë fakti që këto mundësi të mëdha janë shfrytëzuar edhe nga presidentët demokratë thjesht nënvizon thellësinë e problemit. Trump thjesht e kuptoi se, mbi të gjitha, ai mund të investojë politikisht dhe ideologjikisht në këtë imazh të një lideri që merr vendime i vetëm, edhe pse kjo është gjithashtu diçka që shënjon gjithmonë jetën politike amerikane.
Megjithatë, në thelb të problemit qëndron pikërisht një karakter thellësisht antidemokratik i sistemit politik amerikan: ai kurrë nuk fitoi një sistem zgjedhor normal, ishte shumë i ngadalshëm në heqjen e diskriminimit racor (i cili mbahet në mënyra të ndryshme) dhe shmangu sistematikisht fitimin e pushtimit demokratik par excellence të shteteve të tjera, përkatësisht të një shteti të zhvilluar mirëqenieje.
As nuk është rastësi që mbështetësit kryesorë politikë dhe financiarë të Trump janë ata biznesmenë, duke filluar nga Elon Musk, që e urrejnë lëvizjen punëtore dhe kanë shpenzuar shuma të mëdha për të parandaluar veprimin e sindikatave në bizneset e tij.
Dhe mbase kjo është pikërisht ajo që shpjegon pse në nivel të establishmentit nuk ka asnjë reagim të madh ndaj “grushteve të shtetit” të Trump, edhe nëse ato kanë një kosto financiare: sepse ai mund të premtojë se do të jetë aq kundër punës sa do të donin. Dhe akoma më shumë./ S,M
