Financat publike duken të forta dhe ndërtimet e reja sinjalizojnë rilindje – ose arrogancën që paralajmëron një tjetër kolaps
Paul Taylor
Vinçat më në fund po rrotullohen mbi një shtrirje të gjatë toke të braktisur në Rivierën e Athinës, vetëm 10 kilometra larg Akropolit, që ka qenë një simbol i ngritjes, rënies dhe ngritjes sërish të Greqisë gjatë dy dekadave të fundit. Megjithatë, mbetet për t’u parë nëse pranvera më e fundit ekonomike e vendit do të jetë më e qëndrueshme se kulmet e mëparshme në ciklin historik të lulëzimeve dhe krizave.
Kantiere ndërtimi i Ellinikon-it, që pritet të ketë rezidenca luksoze, ndërtesën më të lartë të banimit dhe qendrën tregtare më të madhe të vendit, dy hotele, një marinë, një kompleks turistik dhe ambiente sportive, rekreative e kulturore, është një simbol ambivalent i “Greqisë në kulm”.
Për qeverinë e Kyriakos Mitsotakis-it, i dashuri i qendrës së djathtë europiane, ky zhvillim përfaqëson dinamizmin e ri të ekonomisë greke dhe tërheqjen e vendit si një destinacion investimesh. Për kritikët e tij, Ellinikon është thjesht një tjetër projekt luksoz i ndërtuar nga oligarkë për të pasurit dhe të huajt, mbi tokë publike të blerë me çmim qesharak, ndërsa grekët e zakonshëm vazhdojnë të përballen me standarde jetese të ngrira dhe shërbime publike në rënie.
Zona 6.2 km katrorë e Ellinikon-it ishte aeroporti i kryeqytetit nga vitet 1930 deri në 2001, kur u hap aeroporti ndërkombëtar Eleftherios Venizelos, i ndërtuar me ndihma nga BE-ja, në lindje të qytetit, në kohë për Lojërat Olimpike të Athinës në vitin 2004.
Kjo ishte hera e fundit që Greqia ndodhej në majën e botës. Vendi sapo kishte hyrë në monedhën e përbashkët euro – siç doli më vonë, duke manipuluar shifrat – dhe një kryeministër socialist modernizues, Kostas Simitis, quhej “Tony Blair-i i Ballkanit Jugor”. Greqia ishte në modë (mos harroni filmin “Dasma ime e madhe greke”?). Turizmi po lulëzonte. Edhe kombëtarja e futbollit befas fitoi kampionatin europian.
Kalojnë dhjetë vjet dhe Greqia bie në fund: falimenton mbi borxhin dhe kalon tre programe shpëtimi të BE-së dhe FMN-së që e tkurrin ekonominë me 26% dhe imponojnë masa të ashpra kursimesh. Kriza e borxhit shpërtheu në 2009 kur u zbulua se vendi kishte nënvlerësuar rëndë deficitin buxhetor. Tregjet e bonove panikohen dhe ndalojnë huadhënien, duke detyruar Athinën të kërkojë ndihmë nga BE-ja, që vjen me kushte të rënda.
Pasojat sollën papunësi masive, varfëri të përhapur dhe një eksod prej 10% të popullsisë. Politika greke, e dominuar prej kohësh nga sistemet rivale klienteliste të Demokracisë së Re dhe Pasok-ut socialist, shpërtheu.
Një qeveri kundër masave shtrënguese, e drejtuar nga e majta radikale Syriza, fitoi zgjedhjet në 2015 dhe mori mbështetjen në një referendum për të refuzuar kushtet e ndihmës financiare, por pranoi kushtet e kreditorëve vetëm disa javë më vonë, kur u përball me mundësinë e daljes nga eurozona.
Të ashtuquajturit “troikë” – FMN, Komisioni Europian dhe Banka Qendrore Europiane – detyruan Greqinë të mbledhë fonde duke shitur pasuri shtetërore, përfshirë portin e Pireut te kompania shtetërore kineze e transportit Cosco dhe ish-aeroportin e Ellinikon-it, të shitur një konsorciumi të drejtuar nga miliarderi Spiros Latsis, që ka interesa të gjera në banka, transport detar, pasuri të paluajtshme dhe naftë.
Protesta publike, zaptime dhe sfida gjyqësore penguan për vite zhvillimin e zonës, që ishte planifikuar të kthehej në park përpara krizës së borxhit. Terminalet e vjetra u përdorën për të strehuar kryesisht refugjatë afganë në kushte të mjerueshme gjatë krizës së migrimit 2015-16, kur qindra mijëra kërkues azili kaluan në Greqi përmes Detit Egje nga Turqia. Kampi u mbyll më në fund në 2017.
Në vitin 2023, filloi ndërtimi i Riviera Tower, një kompleks apartamentesh 50-katësh buzë detit, projektuar nga studioja e arkitektit britanik Norman Foster, dhe rrokaqielli 200 metra i lartë do të hapet vitin tjetër. Sipas kompanisë Lamda Development të Latsis-it, do të ndërtohet edhe një park (më i vogël) publik.
A është Ellinikon shenjë e një rilindjeje të qëndrueshme të Greqisë?
Ky është një debat i zjarrtë. Për shumë grekë, pak ka ndryshuar që nga ditët e errëta të krizës së borxhit. Papunësia ka rënë, por pagat dhe pensionet mezi janë rritur, inflacioni – veçanërisht në qiratë – ka gërryer standardin e jetesës, dhe shkollat, spitalet e transporti publik nuk janë rimëkëmbur. Vendi vazhdon të vlojë nga mungesa e përgjegjësisë për përplasjen ballë për ballë të trenave dy vite më parë, ku humbën jetën 57 njerëz, duke zbuluar mangësi kronike në siguri dhe duke ngritur akuza për fshehje politike.
Forumi Ekonomik i Delfit i këtij viti – një lloj “Davos grek” – u ndërpre nga një grevë e përgjithshme mbarëkombëtare për rrogat dhe shërbimet publike, që pengoi shumë delegatë të huaj të mbërrijnë. Mitsotakis, vlerësimet e të cilit kanë rënë, e përdori rastin për të lavdëruar rritjen e shëndetshme të ekonomisë dhe për të thumbuar Gjermaninë, kreditoren më të ashpër gjatë krizës.
“Nuk jemi më fëmija i sëmurë i Europës. Ekonomia jonë po performon më mirë se shumica e vendeve europiane. Po të shikoj reformat që po shpall qeveria gjermane, shumë prej tyre i kemi zbatuar tashmë në Greqi”, tha ai në një intervistë në Delfi. Grekët e kujtojnë mirë kur mediat gjermane i karikaturonin si dembelë mashtrues, me një kopertinë të një reviste gjermane ku perëndesha Afërdita i tregonte gishtin e mesit Europës, me titullin: “Mashtruesit e familjes euro: a po na vjedh Greqia?”
Në sipërfaqe, Greqia po gjeneron një suficit të shëndetshëm buxhetor, dhe agjencia e kreditimit S&P sapo e ka përmirësuar vlerësimin e saj në BBB. Pas grevës, Mitsotakis gjeti fonde për të shpallur një paketë mbështetjeje prej 1 miliard euro për pensionistët me të ardhura të ulëta, qiramarrësit dhe grupet vulnerabël. Mbështetja për BE-në në Greqi është rikuperuar nga nivelet minimale gjatë krizës së borxhit – dy të tretat e grekëve tani thonë se anëtarësia në BE është e mirë për vendin e tyre.
Por lulëzimi i Greqisë mbështetet te pasuritë e paluajtshme, turizmi dhe transporti detar, jo te një rigjallërim i industrisë apo inovacionit. “Nëse gërmon përtej titujve makroekonomikë dhe buxhetorë, ka errësirë,” thotë Nick Malkoutzis, redaktor dhe bashkëthemelues i faqes ekonomike greke MacroPolis. “Mitsotakis e menaxhon mirë buxhetin, por nuk mund të mbështetemi përjetësisht në turizëm dhe pasuri të paluajtshme.”
Nëninvestimi në pylltari dhe shërbimet emergjente nënkupton se Greqia është veçanërisht e papërgatitur për fatkeqësi klimatike si zjarret dhe përmbytjet, që po bëhen gjithnjë e më të shpeshta, shton Malkoutzis.
Një grusht familjesh të fuqishme, të lidhura me politikën, vazhdojnë të dominojnë ekonominë, me pronësi të përqendruar të mediave. Korrupsioni mbetet i rrënjosur, ndërsa vendi renditet ndër më të ultit në BE për lirinë e shtypit dhe sundimin e ligjit.
Pra, në një vështrim më të thelluar, Greqia e re ngjan në mënyrë të çuditshme me Greqinë e vjetër – me financa publike më të forta, por me pabarazi sociale dhe ekonomike që vazhdojnë. Ato mund të rikthehen për të përndjekur një vend ku arroganca rrallëherë është larg nga ndëshkimi.
“Paul Taylor është studiues vizitor pranë Qendrës së Politikave Europiane.
