Nga Leonard Veizi
Ata janë popull revoltash dhe epërsia e tyre për ndryshim në terren ka sjellë reagime të forta në kontinentin e vjetët. Por ndikimi është përhapor po aq shumë dhe në pjesë të tjera të botës.
Ata janë francezës.
Kriza e majit të vitit 1968 në Francë përfaqësoi një nga çastet më të rëndësishme të revoltës sociale, politike dhe kulturore në historinë moderne të Francës dhe të Evropës në përgjithësi. Ajo nisi si një protestë studentore, por shumë shpejt u përhap në të gjithë shoqërinë franceze, duke kulmuar me grevën më të madhe të përgjithshme në historinë e vendit dhe duke vënë në pikëpyetje stabilitetin e vetë sistemit politik të kohës.
Por a ishte Franca e viteve ’60 në rrjedhën e eksperimenteve të linjës politike e sociale si në kohen e Revolucionit Francez Apo Komunës së Parisit?
Revolucioni
Revolucioni Francez i vitit 1789 dhe Komuna e Parisit e vitit 1871, ishin ngjarjet themelore që ndikuan fuqishëm në zhvillimin e Francës dhe të ideve të ndryshimit shoqëror dhe politik. Të dyja ndodhin gjatë periudhave të krizave dhe pasigurisë politike të mëdha, dhe ato përfaqësojnë eksperimente të mëdha sociale dhe politike që synonin të krijonin një rend të ri, më të drejtë dhe të barabartë. Pas këtyre ngjarjeve, Franca kaloi nëpër periudha të ndryshme politike, por shpeshherë ruajti një farë përpjekje për t’u përballur me këto eksperimente dhe për t’i ripërsëritur ato, edhe pse jo gjithmonë me sukses.
Franca vazhdoi të ishte edhe më tej një vatër për lëvizje të ndryshme shoqërore dhe politike. Shumë mendimtarë dhe liderë të majtë francezë, përpiqeshin të realizonin disa nga idealet e Revolucionit Francez, duke kërkuar reforma sociale dhe ekonomike. Edhe pse këto lëvizje nuk e arritën të krijonin një shoqëri të re, ato shpesh ishin katalizatorë për ndryshime në politikën sociale.
Lëvizja
Kriza e Majit të vitit 1968 ishte një tjetër çast në të cilin populli francez, veçanërisht rinia dhe punëtorët, kërkuan reforma të thella në shoqëri dhe në sistemin politik. Ky ishte një tjetër shenjë e përpjekjeve për të eksperimentuar me ide të reja politike dhe shoqërore, të ngjashme me ato të Komunës dhe Revolucionit, që përfshinin kërkesa për barazi, liri dhe reforma demokratike.
Përpjekjet për barazi dhe mirëqenie sociale: Edhe në shekullin XX, Franca ruajti një histori të fortë të eksperimentimeve sociale dhe politike, siç janë politikat e solidaritetit, shtetit të mirëqenies dhe të drejtat e punëtorëve, që erdhën pas Luftës së Dytë Botërore dhe të cilat vazhdojnë të jenë të lidhura me idealet e barazisë dhe lirisë që lëvizjet e mëparshme kërkonin.
Studentët
Në prill-maj 1968, studentët e Universitetit të Nanterre-s dhe më pas ata të Sorbonës nisën protesta kundër kufizimeve të ashpra akademike, ndarjeve gjinore në konviktet e studentëve dhe, më gjerësisht, ndaj një shoqërie që konsiderohej autoritare, burokratike dhe e vjetruar. Ata kërkonin më shumë liri personale, barazi gjinore, reformë arsimore dhe një riorganizim të shoqërisë franceze. Këto kërkesa u shoqëruan me përplasje të dhunshme me policinë. Më 3 dhe 10 maj, ndërhyrjet brutale të forcave të rendit në Sorbonë ndezën zemërimin publik dhe u shndërruan në një sinjal për solidarizim të gjerë shoqëror.
Punëtorët
Brenda pak ditësh, protestave iu bashkuan sindikatat dhe punëtorët në të gjithë vendin. Nga mesi i majit, mbi 10 milionë punëtorë kishin hyrë në grevë, duke paralizuar ekonominë franceze. Greva nuk ishte thjesht për paga apo kushte pune; ajo mori një karakter më të thellë politik dhe filozofik. Kërkohej një mënyrë tjetër jetese, një shoqëri më e drejtë, më pak e konsumuar nga materializmi dhe më demokratike në shpirt. Në shumë qytete, studentë dhe punëtorë bashkëpunonin në komitete lokale dhe diskutonin për modele të reja të jetës kolektive. Muret e Parisit u mbushën me parrulla ikonike si: “Jetoni pa kohë pune!” apo “Bëhu realist: kërko të pamundurën!” Presidenti Charles de Gaulle fillimisht u tregua i pavendosur. Ai u largua për pak ditë nga vendi më 29 maj për të siguruar mbështetjen e ushtrisë. Më pas shpalli zgjedhje të parakohshme dhe mobilizoi mbështetësit e tij në rrugë, duke rikthyer kontrollin institucional. Grevat u zbehën dhe në qershor, qeveria rifitoi stabilitetin politik.
Klima
Kriza nuk mbeti vetëm brenda kufijve të Francës. Ajo frymëzoi protesta studentore dhe lëvizje të ngjashme në shumë vende të botës: në SHBA – kundër luftës në Vietnam, – në Gjermani Perëndimore, Itali, Japoni, Meksikë, Poloni dhe Çekosllovaki, ku ndodhte në të njëjtën kohë Pranvera e Pragës. 1968-a u kthye në simbol të një revolte globale rinore kundër autoritarizmit, luftës, padrejtësisë racore dhe kapitalizmit të pangopur.
Edhe pse nuk solli një revolucion të plotë, Kriza e Majit 1968 ndryshoi përgjithmonë klimën politike dhe kulturore të Francës. Ajo çoi në reforma arsimore, ndryshime në marrëdhëniet e punës, një liri më të madhe shprehjeje dhe ndikoi në mendimin filozofik, artin dhe sociologjinë e dekadave që pasuan. Maj 1968 mbetet një pikë referimi për fuqinë e protestës kolektive dhe për ëndrrën e një shoqërie më të lirë, më humane dhe më të drejtë.
Epilogu
Në këtë kuadër, mund të themi se Franca ka vazhduar të eksperimentojë në linjën politike dhe sociale, por me hapa të ndryshëm dhe me përpjekje për të balancuar mes nevojës për stabilitet dhe dëshirës për reforma shoqërore dhe politike. Lëvizjet si ajo e majit 1968 janë dëshmi që, edhe pse shoqëria franceze ka kaluar nëpër periudha të ndryshme, idealet e lirisë, barazisë dhe solidaritetit kanë mbetur të gjalla dhe kanë vazhduar të frymëzojnë përpjekje për ndryshim.
