Paratë që Perëndimi jep për të mbështetur ekonominë dhe fushatën ushtarake të Ukrainës marrin shumë vëmendje.
Deri më tani, Perëndimi i ka dërguar një total prej 133 miliardë dollarësh Ukrainës gjatë tre viteve të fundit, sipas Ministrisë së Financave dhe vazhdon të marrë pak më pak se 40 miliardë dollarë në vit, megjithëse parashikohet që kjo shumë të përgjysmohet në dy vitet e ardhshme. Nga pikëpamja fiskale, Bankova ka nevojë që lufta të ndalet vitin e ardhshëm, pasi do të bëhet gjithnjë e më e vështirë për t’u financuar.
Megjithatë, ka dy çështje të tjera të mëdha dhe të rëndësishme financimi që pothuajse nuk marrin vëmendje. E para është se si do të financohet rindërtimi? E dyta është se BE-ja është gati të rivendosë taksat mbi eksportet e Ukrainës në Evropë në qershor dhe kjo do të rrisë një deficit tregtar prej 20 miliardë dollarësh që tashmë po rritet në tremujorin e parë të këtij viti. Eksportet e misrit dhe metaleve të Ukrainës – dy nga gjeneruesit më të mëdhenj të të ardhurave – tashmë po bëhen të pakonkurrueshme me rivalët.
Vlerësimi më i fundit i Bankës Botërore për koston e dëmit në ekonomi ishte 524 miliardë dollarë, nga të cilat 178 miliardë dollarë janë dëme fizike – sektorët e strehimit, transportit, energjisë, tregtisë dhe industrisë, si dhe arsimit, duke përfshirë 13% të të gjithë stokut të banesave të Ukrainës që kanë nevojë për riparime ose rindërtim, rreth 2.5 milionë familje.
Investimet në sektorin privat
Nga do të vijnë paratë? Plani i zakonshëm është që “sektori privat” t’i sigurojë ato, por, pasi kam folur me shumë menaxherë fondesh që e njohin Evropën Lindore, të gjithë thonë se nuk do të angazhohen për asgjë derisa të zhduket rreziku i një sulmi të dytë rus. Mos prisni që fonde si Blackrock ose shtëpi private kapitali të hyjnë në treg për vite me radhë.
G7 lëshoi një komunikatë më 23 maj, ku ritheksohet se mobilizimi i sektorit privat do të jetë “thelbësor” për rimëkëmbjen dhe rindërtimin e Ukrainës. “Ne angazhohemi kolektivisht për të ndihmuar në ndërtimin e besimit të investitorëve përmes iniciativave dypalëshe dhe shumëpalëshe”, thuhet në njoftimin e Canada Ukrinform.
Për më tepër, G7 është aq e sigurt për vërshimin e investimeve private hyrëse sa paralajmëroi se Rusia dhe aleatët e saj nuk do të lejohen të përfitojnë nga investimet në Ukrainë.
“Ne biem dakord të punojmë së bashku me Ukrainën për të siguruar që asnjë vend, entitet, apo entitet nga ato vende që financuan ose furnizuan makinën ruse të luftës, nuk do të kenë të drejtë të përfitojnë nga rindërtimi i Ukrainës”, thuhet në dokument.
Disa investitorë të drejtpërdrejtë mund të lëvizin pak më shpejt. Kompanitë e mallrave të konsumit me lëvizje të shpejtë (FMCG) janë në këtë drejtim për një kohë të gjatë dhe të gatshme të investojnë sa më shpejt të jetë e mundur fizikisht.
Burimi më i madh i kapitalit investues do të jenë bankat e zhvillimit si BERZH dhe IFC, të cilat do të mbajnë pjesën më të madhe të ngarkesës. Gjithashtu, bankat e zhvillimit quango si Banka Evropiane e Investimeve (BEI), e cila është një mjet zëvendësues për ndihmën investuese të mbështetur nga BE-ja për Ukrainën, tashmë po luajnë një rol të rëndësishëm. BE-ja tani po i dërgon Ukrainës rreth 1 miliard dollarë në muaj, si pjesë e kredisë prej 50 miliardë dollarësh të G7-ës për Ukrainën, e miratuar më 13 qershor në një samit të G7-ës në Itali, e mbështetur nga asetet e ngrira të Rusisë.
Nëse i mbledhim të gjitha premtimet e Bankës Shumëpalëshe për Zhvillim (MDB), atëherë ka rreth 75 miliardë dollarë që duhen paguar gjatë dekadës së ardhshme, të cilat ende nuk janë të mjaftueshme, por të paktën mund të ndikojnë ndjeshëm në riparimet e dëmeve fizike.
Megjithatë, gjatë bisedave në takimin e fundit vjetor të BERZH-it në Londër, u theksua se shumica e dëmeve ekstreme – qytete të fshira nga faqja e dheut – ndodhen në Ukrainën lindore dhe ende nën pushtimin rus. Është Presidenti rus Vladimir Putin ai që do të duhet të paguajë për ato dëme, jo Presidenti ukrainas Volodymyr Zelenskiy.
Tani bëhet edhe më interesante. Ekspertët vlerësojnë se në territoret e pushtuara janë shkaktuar dëme me vlerë rreth 300 miliardë dollarë, duke e lënë Bankovën të merret me shkatërrimin e mbetur prej 200 miliardë dollarësh, gjë që nuk është aq keq gjithsesi.
Nëse përdorni të njëjtat përmasa të dëmit të përgjithshëm ndaj dëmit fizik që bën Banka Botërore, atëherë fatura për riparimet fizike në pjesët e Ukrainës nën kontrollin e qeverisë arrin në një shumë shumë më të menaxhueshme prej 68 miliardë dollarësh – me fjalë të tjera, MDB-të mund të financojnë të gjitha këto riparime dhe, si pjesë e programit “ndërto më mirë”, do të dëgjojmë shumë për kohën kur të vijë një armëpushim dhe këto programe të fillojnë. Në të vërtetë, BERZH-i tashmë po bën punën përgatitore për gjërat e dukshme, duke filluar me ndërtimin emergjent të banesave dhe gjeneratorët lokalë në shkallë të vogël për të furnizuar me energji gjëra si spitalet dhe fshatrat.
Çështja kryesore është nëse mund të investohen mjaftueshëm para për të filluar një rreth të virtytshëm: investime që i japin shtysë një ekonomie lokale, çojnë në vende pune dhe rritje të të ardhurave, në konsum, në fitime dhe e mbyllin rrethin me rritje të investimeve.
Ironikisht, problemi i rindërtimit të territoreve të pushtuara ka çuar në një koment pak të vënë re nga Kremlini, i cili thotë se nuk është plotësisht kundër nënshkrimit të 300 miliardë dollarëve të ngrira të CBR-së për Perëndimin, por vetëm nëse “një pjesë e këtyre parave përdoret për të rindërtuar territoret e pushtuara”. Kremlini e kupton qartë se mbajtja e katër rajoneve që aneksoi në veçanti do të shoqërohet me një projektligj masiv rindërtimi, si dhe subvencione pasuese në paqe, nëse i mban ato. Dhurimi i 300 miliardë dollarëve Ukrainës, por me një angazhim për të investuar në Donbas, është një nga mënyrat praktike që Kremlini të rimarrë të paktën një pjesë të këtyre parave, pasi me siguri në këtë pikë Putini nuk pret kurrë t’i shohë ato para përsëri edhe nëse ka një armëpushim.
Deficiti tregtar
Perëndimi i ka dërguar shumë para Ukrainës, por në fakt BE-ja po fiton 20 miliardë dollarë në vit nga tregtia me këtë vend. Ajo eksporton më shumë në Ukrainë sesa importon, dhe këto eksporte po rriten.
Një nga politikat më të dobishme të financimit që BE-ja vendosi në vitin 2022 ishte pezullimi i detyrimeve tepër kufizuese dhe kuotave të vogla pa taksa që i dha Ukrainës si pjesë e Marrëveshjes së Asociimit para luftës dhe Zonave të Thella dhe Gjithëpërfshirëse të Tregtisë së Lirë (DCFTA). Për shembull, Ukraina është një prodhuese e madhe e mjaltit, i cili prodhohet gjithashtu në BE, por kuota e eksportit pa taksa të mjaltit ishte aq e vogël saqë përdorej çdo vit para fundit të janarit.
Hapja e kufijve për produktet ukrainase i lejoi Kievit të fitonte para nga tregtia për të plotësuar kreditë dhe grantet perëndimore. Dhe kjo shkaktoi probleme. Vitin e kaluar misri i lirë ukrainas shkatërroi tregun polak të drithërave , duke shkaktuar rënien e çmimeve në këtë sektor kyç, dhe më 5 qershor BE-ja pritet të rivendosë kufizimet dhe detyrimet për 30 produkte ukrainase – kryesisht në sektorin bujqësor.
Kryeministri polak Donald Tusk, i cili është kryetar i Këshillit të Evropës deri në korrik, ishte i qartë në lidhje me këtë pikëpamje të dyfishtë për Ukrainën, duke thënë se ai e mbështet politikisht Ukrainën në luftën e saj me Rusinë, por jo në kurriz të fermerëve polakë, një zonë zgjedhore kryesore. Ekziston një standard i dyfishtë këtu: BE-ja është e gatshme të mbështesë Ukrainën, por vetëm për sa kohë që kjo nuk e çon atë në një konfrontim të mundshëm ushtarak me Rusinë dhe për sa kohë që kjo nuk ndikon negativisht në sektorët bujqësorë të shteteve anëtare.
Ndërkohë, zyrtarët në Kiev po kërkojnë me dëshpërim tregje të reja dhe kanë arritur marrëveshje në Lindjen e Mesme, Afrikë dhe Azi. Zelensky madje i kërkoi Presidentit të SHBA-së Donald Trump një marrëveshje të tregtisë së lirë, por në vend të kësaj ka marrë tarifat bazë prej 10% që i kanë marrë të gjithë të tjerët.
Është e vështirë të thuhet se sa problem do të jetë ky në të ardhmen. Kur Ukraina ndërpreu marrëdhëniet tregtare me Rusinë në vitin 2014, e cila më parë blinte gjysmën e eksporteve të saj, ajo në fakt u tregua shumë e mirë në gjetjen e tregjeve të reja për mallrat e saj, mjaft shpejt. Duke qenë se tani jetojmë nën modelin botëror shumëpolar transaksional të Trump, ajo duhet të jetë në gjendje të bëjë të njëjtën gjë përsëri dhe Jugu Global është gjithashtu i hapur për biznes dhe gjithnjë e më aktiv. Por në afat të shkurtër, financimi i deficitit tregtar do të jetë një dhimbje koke që BE-ja do ta përkeqësojë shumë. m.p.
