Artikulli i Zachariah Mampilly trajton valën e grusht-shteteve në rajonin e Sahelit në Afrikë gjatë gjashtë viteve të fundit, duke analizuar shkaqet, politikat e udhëheqësve të rinj ushtarakë, dhe dimensionin ndërkombëtar të krizës.
Nga Zachariah Mampilly*
- Grusht-shteti si fenomen në rritje
Që prej rrëzimit të diktatorit sudanez Omar al-Bashir në vitin 2019, në Afrikën e Sahelit janë realizuar të paktën tetë grusht-shtete të suksesshme, duke krijuar një brez të pandërprerë regjimesh ushtarake që shtrihet nga Burkina Faso në perëndim, deri në Sudan në lindje.
Ibrahim Traoré (Burkina Faso) është përfaqësuesi më karizmatik i kësaj vale dhe promovon unitetin afrikan dhe shkëputjen nga ndikimi francez.
Abdelfattah al-Burhan (Sudan), në të kundërt, përballet me mospëlqim të gjerë ndërkombëtar dhe sanksione amerikane për krime lufte.
- Dy shpjegime për grusht-shtetet
Shpjegimi i brendshëm: Vendet janë në krizë për shkak të paaftësisë së qeverive për të përballuar sfida politike, ekonomike dhe sociale.
Shpjegimi gjeopolitik: Grusht-shtetet janë reaksion ndaj ndërhyrjes perëndimore, sidomos pas ndërhyrjeve pas 11 Shtatorit kur SHBA dhe NATO shndërruan Sahelin në një “zonë tampon” në luftën kundër terrorizmit.
Rajoni u kthye në një hapësirë të militarizuar, ndërkohë që fuqitë e reja si Kina, Rusia, Turqia dhe vendet arabe ofruan alternativa ndaj ndikimit perëndimor.
- Pasojat shoqërore dhe politike
Ndërhyrjet e huaja dhe pasiguria çuan në:
Migrim masiv drejt Evropës,
Protesta të gjera popullore që përmbysën qeveri në vende si Burkina Faso, Sudan dhe Libi,
Reagime të dhunshme shtetërore ndaj qytetarëve, me pasoja shkatërrimtare si në Sudan.
- Dy lloje grusht-shtetesh
Grusht-shtete palaciane: Si në Çad, Gabon e Sudan, ku elitat ekzistuese përmbysin liderët plakur për të ruajtur pushtetin e vjetër, pa ofruar legjitimitet apo reformë të thellë.
Grusht-shtete revolucionare: Në Mali, Burkina Faso dhe Niger, ku liderë të rinj të frymëzuar nga figura si Thomas Sankara, kërkojnë shkëputje nga ndikimi francez dhe ndërtimin e një blloku të ri panafrikan.
- Aliança e Shteteve të Sahelit (AES)
Mali, Burkina Faso dhe Niger nënshkruan në 2023 Kartën e Liptako-Gourma, duke themeluar një pakt mbrojtjeje të përbashkët kundër sulmeve të jashtme dhe rebelimeve të brendshme. AES synon të sfidojë CEDEAO-n, që sipas tyre është shumë e lidhur me interesat perëndimore.
- Dilema ideologjike dhe kritika
Megjithë retorikën revolucionare dhe frymën anti-imperialiste:
Liderët e AES akuzohen për shtypje të opozitës, lidhje me aktorë të errët si Grupi Wagner dhe mungesë të planit demokratik.
Kriza ekonomike dhe kërcënimi terrorist vazhdojnë, ndonëse justifikuan marrjen e pushtetit.
- Konkluzioni
Valët e grusht-shteteve nuk janë thjesht pasojë e ambicieve ushtarake, por simptomë e një krize më të thellë sistemike, të nxitur nga dekada ndërhyrjesh të jashtme dhe mungesës së alternativave politike. Rikthimi në demokraci nuk mund të vijë vetëm me deklarata ndërkombëtare, por kërkon një rishikim të rolit të Perëndimit dhe mbështetjen për zgjidhje afrikane ndaj krizës afrikane.
*Autori: Zachariah Mampilly, profesor në Baruch College dhe Qendrën Pasuniversitare të CUNY.
Burimi: lavanguardia.com/ Përgatiti për botim: L.Veizi
