Nga Leonard Veizi
Ka një qetësi të rreme që rëndon mbi raftet e pluhurosura. Në dhomën ku librat heshtin, mendimi ftohet si prush i fikur. Nuk dëgjohet zhurmë hekuri, as kërcitje flake, as klithmë ndalimi – vetëm heshtje. Dhe kjo është pikërisht mënyra më e rafinuar për të mbytur një kulturë: jo me zjarr, por me harresë. Jo me dhunë, por me mospërfillje.
Në këtë realitet të zbehtë, tingëllon sërish zëri i Ray Bradbury-t, si një kambanë që bie në mes të një qyteti të përgjumur:
“Nuk ka nevojë të djegësh libra për të shkatërruar një kulturë. Mjafton t’u thuash njerëzve të mos i lexojnë.”
Në këtë fjali lakonike, Bradbury e çmonton me gjakftohtësi iluzionin se kultura zhduket vetëm nën goditjen e censurës apo dhunës institucionale. Në të vërtetë, më e rrezikshme se djegia fizike e librave është harrimi i tyre. Harresa është një zjarr i heshtur që përhapet më thellë dhe zgjat më shumë. Dhe ndryshe nga censura klasike, që e bën librin më të dëshirueshëm, harresa e bën atë të padukshëm.
Në Fahrenheit 451, Bradbury përshkruan një botë të ardhshme distopike ku librat janë të ndaluar dhe digjen nga “zjarrfikës” të kthyer në roje ideologjikë. Por kjo skenë e zymtë është në fakt vetëm një metaforë: ajo çka Bradbury i trembej më shumë nuk ishte thjesht djegia e librave, por zbrazja e mendjes nga përmbajtja, shndërrimi i qytetarëve në konsumatorë pasivë të spektaklit dhe informacionit të shpejtë.
Sot, kjo fabul tingëllon më aktuale se kurrë. Jetojmë në një kohë ku librat nuk digjen më nëpër sheshe, por thjesht nuk hapen. Nuk përndiqen nga pushteti, por braktisen nga vetë shoqëria. Nuk ndalohen, por shpërfillen. Dhe kjo shpërfillje nuk ndodh si pasojë e ndonjë urdhri autoritar. Ajo ndodh me miratimin tonë të heshtur.
Nëse në shekujt e kaluar duhej një inkuzicion për të djegur librin, sot mjafton një klikim për ta shmangur. Shkollat nuk janë më vende leximi, por pika grumbullimi të informacionit të skematizuar. Mediat i zëvendësojnë analizat me tituj sensacionalë. Rrjetet sociale promovojnë një komunikim të menjëhershëm, por pa thellësi. Dhe ndërkohë, një brez i tërë rritet pa e përjetuar magjinë e një faqeje të lexuar me zë në një dhomë të heshtur.
Bradbury nuk ishte i vetmi që paralajmëroi këtë apati kulturore. George Orwell, në 1984, parashikonte një shoqëri të shtypur nga një regjim që manipulon gjuhën dhe historinë për të kontrolluar mendimin. Aldous Huxley, në Brave New World, përfytyronte një botë ku njerëzit nuk ndalohen të lexojnë, por thjesht nuk kanë më nevojë për libra sepse janë dehur me argëtim. Në këtë drejtim, Huxley dhe Bradbury janë më profetikë se Orwell-i: ata parashikuan jo vetëm forcën e censurës, por edhe fuqinë e indiferencës.
Kultura nuk është thjesht një koleksion librash në rafte. Ajo është kujtesa e një kombi, vetëdija e një shoqërie, burimi i mendimit të lirë dhe i shpirtit kritik. Dhe librat janë enët ku ajo ruhet. Kur këto enë mbeten bosh, sepse askush nuk i hap, kultura zbrazet dalëngadalë, pa britma, pa revolucion, pa asnjë flakë që të na zgjojë. Zbrazet në heshtje. Dhe në vend të qytetarisë, vjen nënshtrimi; në vend të dijes, manipulimi; në vend të fjalës, slogani.
Prandaj paralajmërimi i Bradbury-t duhet të lexohet si një thirrje: nëse dëshiron të mbrosh kulturën tënde, mos e kërko vetëm në monumente, në simbole, në fjalime patriotike. Kërkoje në faqe libri. Në një roman. Në një poezi. Në një ese. Në një faqe të nënvizuar me dorë.
Sepse përballë harresës, leximi është akti më i thjeshtë dhe më revolucionar. Ai është zjarr që nuk shkatërron, por ndriçon. Dhe siç thoshte vetë Bradbury:
“Ti nuk e ke jetuar ditën nëse nuk ke lexuar diçka të mirë.”
