Nga Shpëtim Luku
Para disa ditësh ndodhi një episod dhune që trazoi opinionin publik dhe që si zakonisht, nuk mbeti i izoluar vetëm te fakti se një polic, tashmë i pezulluar, me shokun e tij dhunuan një kamarier 18-vjeçar, thjesht sepse i kishte sjellë një shishe ujë të gabuar. Ngjarja mori përmasa të tjera, pasi pronari i hotelit, një gazetar lokal së bashku me 15 persona të tjerë, miq të pronarit u përfshinë në një përplasje fizike me të njëjtët persona që dhunuan kamarierin, duke i dëmtuar jo pak ata. Skena u kthye shpejt në legjendë moderne. Në portale u servir me tituj të bujshëm: “Pronari dhe gazetari bëjnë për spital dhunuesit e të riut”. Mbi 11 mijë like, rreth 5000 komente vetëm tek një portal. Me përgëzime e kompliente të tipit: “Bravo”, “Burrë i vërtetë”, “Kështu duhet bërë”, “Danoç” etj etj. Të shumtë ishin ata që e ngritën në piedestal Vasil Bedinajn, pronarin e “Rexhina”-s, si një hero të qytetit.
Por kjo lavdi e çuditshme që shqiptarët i japin dhunës, na bën të ndalemi e të mendojmë: Çfarë ka në të vërtetë pas kësaj dëshire për të përgëzuar grushtin, jo fjalën? Për të duartrokitur shkeljen, jo drejtësinë? Përse një akt dhune, edhe kur është i nxitur nga një padrejtësi, merr këtë lloj legjitimiteti moral në sytë e publikut?
Në thelb, kjo nuk është thjesht një ndjeshmëri e momentit, por një simptomë e thellë sociale. Shqiptarët nuk janë më të dhunshëm se popuj të tjerë, por ndryshe nga shumë të tjerë, ata janë mësuar të jetojnë për një kohë të gjatë në një sistem ku drejtësia rrallëherë vjen në kohë dhe në mënyrë të paanshme. Në një vend ku gjykata shihet si e korruptuar, policia si e kapur dhe ligji si një rrjetë që kap vetëm të vegjlit, njeriu i zakonshëm e humb shpresën se mund të marrë të drejtën në rrugë institucionale. Dhe në vend të saj, kërkon modele që “veprojnë”, që “ia tregojnë vendin” kujtdo që abuzon. Kështu, dhuna merr petkun e drejtësisë. Dhe dhunuesi, për çudi, bëhet shpesh i lavdëruar.
Kjo ndjeshmëri ndaj forcës ka edhe rrënjë të tjera, më të vjetra se tranzicioni shqiptar. Në kulturën tonë tradicionale, për shekuj me radhë, është ushqyer ideja se nderi nuk ruhet me ligj, por me gjak; se burrëria dëshmohet me reagim të menjëhershëm; se heshtja është dobësi, ndërsa zëri i lartë dhe krahu i rëndë janë forcë.
Por kjo nuk është vetëm çështje kulture. Është gjithashtu çështje zbrazëtie sociale. Kur një shoqëri nuk ofron as siguri, as drejtësi, as frymëzim për qytetari, njerëzit mbushin boshllëkun me të vetmen gjë që prodhon emocion të menjëhershëm: shfaqjet e dhunës. Media, nga ana tjetër, e kupton këtë. Portalet e dinë që një video ku dikush qëllon dikë tjetër do të marrë më shumë klikime sesa një reportazh për edukimin qytetar. Algoritmet e rrjeteve sociale e dinë që ndjekësit reagojnë më fort ndaj tronditjes sesa ndaj reflektimit. Dhe kështu, dhuna bëhet e padukshme në jetën reale, por tepër e dukshme në sferën publike. Krijohet iluzioni se dhuna është gjithandej dhe, më keq akoma, se është e pranueshme, madje e nevojshme.
Por ka edhe një arsye tjetër më të thellë. Shqiptarët, në thelb, janë të zhgënjyer, të lodhur e të zemëruar. Kanë parë shumë padrejtësi, shumë pabarazi, shumë arrogancë pa ndëshkim. Në këtë kontekst, edhe një pronar hoteli që reagon me grusht ndaj një ish-polici agresiv, perceptohet si simbolikë e një hakmarrjeje kolektive ndaj abuzuesve me pushtet. Ai nuk është më vetëm individ. Bëhet simbol. Dhe dhuna që ai ushtron, edhe kur është e gabuar, veshet me petkun e një akti të drejtë.
Kjo është arsyeja pse shqiptarët “adhurojnë” dhunën. Jo se janë të këqij, por sepse janë të etur për drejtësi, për ndëshkim, për hak. Dhe në mungesë të institucioneve që ua japin këtë, përqafojnë dhunën si zëvendësim. Dhe ky është një rrezik i madh.
Nëse një shoqëri arrin të duartrokasë grushtin para ligjit, forcën para arsyes, atëherë ky është një problem i madh. Kjo shoqëri ka nevojë për më shumë drejtësi. Dhe për më shumë reflektim mbi atë që po bëhemi, ndërkohë që klikojmë dhe komentojmë me pasion ngjarje që, në një vend normal, do të na turpëronin.
