Më 10 gusht 1920, në qytetin Sèvres të Francës, përfaqësuesit e Sulltanit osman Mehmed VI nënshkruan një nga traktatet më të rëndësishme, por edhe më poshtëruese për historinë turke dhe për fatin e Perandorisë Osmane: Traktatin e Sèvres. Ky dokument i përgatitur nga Aleatët fitues të Luftës së Parë Botërore shënoi shpërbërjen zyrtare të Perandorisë Osmane, një nga entitetet më jetëgjata perandorake në histori.
Sfondi historik
Pas disfatës së Perandorisë Osmane në Luftën e Parë Botërore, ku ajo ishte aleate me Gjermaninë dhe Austro-Hungarinë, fuqitë fituese (Britania, Franca, Italia dhe të tjerë) u përpoqën të rindërtonin hartën e Lindjes së Mesme dhe të shkatërronin përfundimisht ndikimin osman. Perandoria ishte tashmë në agoni – e dobësuar nga luftërat ballkanike, kryengritjet kombëtare dhe tensionet e brendshme. Traktati i Sèvres përbënte vulën e fundit të këtij fundi historik.
Pikat kryesore të Traktatit të Sèvres
Shkurtimi ekstrem i territorit osman:
-Anatolia lindore (në kufirin me Armeninë) i jepet një Armenie të pavarur.
-Provincat kurde do të merrnin autonomi, me mundësi për pavarësi të mëvonshme.
Iraku, Siria, Libani, Palestina dhe pjesa më e madhe e Lindjes së Mesme kaluan nën mandatet britanike dhe franceze, sipas marrëveshjes së mëparshme Sykes-Picot.
-Trakia Lindore dhe Izmiri (Smyrna) i jepeshin Greqisë.
-Zona të ndryshme bregdetare të Anadollit ndaheshin midis Italisë dhe Francës.
-Stambolli dhe Ngushticat (Bosfori dhe Dardanelet) vendoseshin nën kontroll ndërkombëtar, duke eliminuar sovranitetin turk mbi zonën.
Shfuqizimi i ushtrisë osmane:
Perandorisë iu ndalua të kishte një ushtri të madhe – vetëm një forcë simbolike.
Marina osmane dhe arsenalet u çmilitarizuan.
Kontrolli i huaj mbi ekonominë:
Aleatët fituan kontroll të gjerë mbi financat, doganat dhe ekonominë osmane.
Reagimi dhe refuzimi turk
Traktati u nënshkrua nga përfaqësuesit e sulltanit, por u refuzua fuqishëm nga nacionalistët turq, të udhëhequr nga Mustafa Kemal Atatürk. Ata e konsideruan traktatin si një kapitullim të turpshëm dhe fundin e sovranitetit kombëtar turk.
Në të njëjtin vit, Lëvizja Nacionaliste Turke nisi një luftë çlirimtare, e njohur si Lufta Turke e Pavarësisë (1919–1923), kundër forcave greke, franceze, armene dhe të tjerëve, që kishin hyrë në territoret turke me mbështetjen e Aleatëve.
Traktati i Sèvres që kurrë nuk u zbatua
Edhe pse Traktati i Sèvres u nënshkrua, ai nuk u ratifikua kurrë nga Parlamenti osman (që u shpërbë) dhe nuk u zbatua kurrë në tërësi.
Fitorja e nacionalistëve turq në luftën çlirimtare çoi në një traktat të ri, më të favorshëm për Turqinë: Traktatin e Lozanës (1923), i cili anuloi Traktatin e Sèvres dhe njohu shtetin modern turk nën udhëheqjen e Atatürkut.
Rëndësia historike dhe pasojat
Traktati i Sèvres përfaqëson përpjekjen e fundit të fuqive perëndimore për të ndarë një perandori islame në interesa koloniale dhe për ta nënshtruar përfundimisht.
Ai provokoi zgjimin nacionalist turk, që shkatërroi Perandorinë Osmane, rrëzoi sulltanatin dhe themeloi Republikën Turke më 1923.
Megjithëse nuk hyri në fuqi, Traktati i Sèvres ka mbetur një simbol i poshtërimit kombëtar në kujtesën kolektive turke, dhe shpesh përmendet në debatin politik modern si paralajmërim për ndarjen e mundshme të Turqisë në të ardhmen.
Përfundimi
Traktati i Sèvres nuk ishte vetëm një marrëveshje diplomatike – ai ishte fund i një epoke, dhe fillimi i një epoke tjetër në Lindjen e Mesme dhe Turqi. Ai shënoi vdekjen përfundimtare të një perandorie shekullore dhe lindjen e shteteve të reja, por edhe të konflikteve të reja, që ende sot vazhdojnë të ndikojnë politikën globale.
Përgatiti: L.Veizi
