Merrni dy personazhe vizatimorë, njëri i shëndosh dhe tjetri i dobët. Cilin do të quash Boumba dhe cilin Kiki? Dhe cili mendoni se është më i shoqërueshëm?
Ndoshta çuditërisht, shumica prej jush ndoshta do t’i atribuojë të njëjtin emër dhe karakteristika secilës prej formave. Një studim që vijon thotë se njerëzit priren të bëjnë një zërë paragjykimesh bazuar në asgjë, përveç tingullit të një fjalë apo emri.
Ky është i njohur si efekti boumba-kiki, ose efekti maluam-takete, për shkak të mënyrës sesi mendjet tona lidhin tingujt dhe forma të caktuara. Shumë gjuhë të vendeve të ndryshme e lidhin tingullin e shkronjave b, m, l, dhe o (si në fjalët boumba dhe maluma) me forma të rrumbullakëta. Tingut k, t, p dhe i (si në fjalët kiki dhe takete) zakonisht shihen si të holla. Kjo mund të jetë e lidhur me përvojën fizike të thënies dhe dëgjimit të tingujve, me disa që ndihem më të mundimshëm dhe të befasishëm se të tjerët.
Çuditërisht, efekti bouba-kiki shtrihen edhe në marrëdhëniet njerëzore dhe si i imagjinojmë ne personalitetet e të tjerëve që nuk i kemi takuar kurrë.
Psikologu David Sidhu i University College London dhe psikolinguistja Penny Pexman e Universitetit Calgary kanë zbuluar se njerëzit perceptojnë emra të caktuar personalë si Bob dhe Molly si të rrumbullakët, dhe të tjerë si Krik dhe Kate të hollë. Edhe në Francë treguan të njëjtin efekt. Në një studim të veçantë, pjesëmarrësit i paraqisnin njerëzit me ata emra që kishin personalitete metforikisht të rrumbullakëta ose të holla.
“Gjëja themelore që ne zbulojmë është se nuk krahasoni këta emra shumë të butë me tinguj të butë, si Molly, me këta emra me tinguj të ashpër si Kate, e para tingëllon më e pëlqyeshme, më emocionale dhe më e ndërgjegjshme sesa Kate, që duket se u përket personaliteteve shumë ekstroverte” thotë Sidhu, informon abcnews.al.
Këto mund të vijnë nga mënyra sesi ndjehen këta tinguj në gojën tonë, sipas Sidhu.
“Nëse mendoni të shqiptoni një “m” kundrejt një “t”, tingulli i “m” ndjehet shumë më i butë dhe që, për analogji, kap butësinë e formës së rrumbullakët përkundrejt formës së hollë. Tingujt si “t” dhe “k” mund të ndjehen më energjikë, duke u lidhur me një person ekstrovert, të pafytyrë, të gjallë”.
Pra, ndjesia e mënyrës sesi tingëllojnë fjalët mund të ndikojë në mënyrën sesi përceptojmë botën. Në çdo moment të caktuar ne përdorim një varg sugjerimesh delikate për të mbledhur së bashku informacionin nga të gjitha shqisat tona, dhe për të bëtë gjykime dhe parashikime në lidhje me mjedisin tonë.
“Ka diçka atje për mënyrën sesi njerëzit janë thelbësisht asociativë. Ne duam të shohim modele në gjëra, duam të gjejmë lidhje midis gjërave dhe do t’i gjejmë ato madje edhe midis zhurmave dhe gjërave që ato tinguj përfaqësojnë”, thotë Pexman.
Lidhje të tilla mund të na ndihmojnë në detyra të rëndësishme të jetës reale, të tilla si të mësuarit e një gjuhe dhe të hamendësojmë kuptimin e fjalëve të panjohur. Tingujt gjithashtu mund të tregojnë madhësi. Një tingull i “o” merr madhësi, ndërsa tingulli i “i” lidhet me gjëra të vogla.
Për njerëzit që mësojnë fjalë të reja, qofshin foshnja, fëmijë të vegjël apo të rritur, këto modele mund të jenë shumë të dobishme. Të vegjlit, madje edhe foshnjat, tashmë përputhen me tingujt e rrumbullakët dhe format e rrumbullakëta. Prindërit priren të përdorin asociacione në formë tingulli për të theksuar kuptimin e fjalëve. Të rriturit përfitojnë nga asociacionet kur mësojnë një gjuhë të re, duke e pasur më të lehtë të mendojnë ose të mbajnë mend fjalë të huaja kur tingulli përputhet me kuptimin e tyre, informon abcnews.al.
Disa argumentojnë se këto lidhje intuitive midis tingujve dhe kuptimit mund të jenë edhe një mbetje nga fazat më të hershme të njerëzimit të evolucionit gjuhësor dhe se vetë gjuha njerëzore filloi si një varg i tingujve të tillë ekspresivë.
Sidoqoftë, kur bëhet fjalë për personalitetet e njerëzve, tingulli nuk është aspak një udhëzues i besueshëm. Sidhu, Pexman dhe bashkëpunëtorët e tyre testuan nëse kishte një lidhje midis emrit të një personi dhe personalitetit të tyre. Ata nuk gjetën asnjë lidhje të tillë.
Rezultatet paraprake nga një studim në vazhdim nga ta, tregojnë që tingulli i një emri ka më pak ndikim pasi mësojmë më shumë për njerëzit. Kur pjesëmarrësve u treguan video të njerëzve me gjoja emra të rrumbullakët ose të hollë, emrat nuk bënin asnjë ndryshim në gjykimin e tyre për ta.
Disa tinguj janë zbuluar se shkaktojnë asociacione të qëndrueshme jo vetëm me forma dhe madhësi, por edhe me aromë dhe cilësi
Çokollata e qumështit, djathi brie dhe uji i palëvizshëm priren të perceptohen si bouba / maluma, ndërsa ushqimi i skuqur, çokollata e hidhur, çokollata me nenexhik dhe uji i gazuar ka më shumë të ngjarë të përjetohen si kiki / takete, informon abcnews.al.
Sipas Suzy Styles, një psikolinguiste në Universitetin Teknologjik Nanyang në Singapor, shoqata të tilla shqisore gjithashtu pasqyrojnë mjedisin tonë më të gjerë fizik. Tinguj si b, m dhe oo përmbajnë komponentë me frekuencë më të ulët, ndërsa tingujt si k, t dhe i përmbajnë komponentë me frekuencë më të lartë. Frekuencat më të larta nga ana e tyre shoqërohen me shkëlqimin, vogëlsinë dhe mprehtësinë, jo vetëm në gjuhën njerëzore.
Sado i përhapur të jetë efekti bouba-kiki, ai mund të ndryshohet ose të kompensohet nga faktorë të ndryshëm, siç është repertori i tingullit vendas. Studime të tjera gjetën gjithashtu variacione në modelin bouba-kiki. Himba, një komunitet i largët në Namibinë Veriore që flasin gjuhën Otjiherero, gjykoi se bouba ishte e rrumbullakët dhe kiki si këndore, në përputhje me prirjen e përgjithshme. Por ata zbuluan se çokollata e qumështit ishte me shije pikante, duke sugjeruar që shoqërimet tona shqisore nuk janë universale.
Faktorët kulturorë gjithashtu ka të ngjarë të ndikojnë në reagimet tona ndaj tingullit të emrave personalë. Në anglisht, tingujt k dhe oo perceptohen si natyrshëm me humor. Emrat e femrave angleze kanë më shumë të ngjarë të përmbajnë tinguj që perceptohen si të vegjël, siç është tingulli i i në Emily, dhe gjithashtu shfaqin tinguj më të butë sesa emrat e meshkujve. Por në gjuhë të tjera, emrat mund të ndjekin një model krejtësisht të ndryshëm të tingullit, informon abcnews.al.
Zbulimi i këtyre asociacioneve të fshehura mban një mësim të rëndësishëm në jetën reale: ne ndoshta lexojmë shumë në emrat e njerëzve të tjerë.
Mbi të gjitha, Sidhu dhe Pexman nuk gjetën asnjë provë që njerëzit me emrin Bob janë në të vërtetë më miqësorë, ose ata me emrin Krik janë më ekstrovertë.
Gjetjet e tyre mund të jenë thirrje që të hiqen emrat nga proceset e rëndësishme dhe të anonimizohen CV-të ose dokumentet shkencore në shqyrtim, për të shmangur paragjykimet e pavetëdijshme.
