Nuk ka asnjë grup njerëzor që nuk ka një gjuhë. Ka shumë teori të lindjes së fjalës, por shkenca po rindërton të gjitha fazat e gjuhës.
Nuk ka nevojë të flasim me njëri-tjetrin: pantomimet dhe gjestet në shumë situata mund të jenë të mjaftueshme. Megjithatë, e jona është e vetmja specie që ka shpikur gjuhën dhe nuk ka asnjë grup njerëzor që nuk ka një të tillë.
Shkencëtarët kanë kohë që pyesin veten pse. Në fakt, ekzistojnë teori të ndryshme se kur u shfaq gjuha, çfarë ndryshimesh mjedisore dhe anatomike ishin të nevojshme para se të fillonim të flisnim, nëse shpikja e të folurit ishte për shkak të një mekanizmi njohës specifik apo të huazuar nga aftësi të tjera. Me pak fjalë, ka shumë pyetje, por kërkimet tani po rindërtojnë fazat e atij që është ndoshta hapi më i rëndësishëm në historinë tonë evolucionare.
SI NDODHI KJO? Një gjë është e sigurt: që një gjuhë të zhvillohet, dy supozime janë të nevojshme: ajo biologjike (duhet të jetë e mundur të flasim) dhe ajo sociale (duhet të jetë e dobishme për ta bërë këtë): një shimpanze nuk mëson të flasë edhe nëse është rritur nga njerëzit, por as një fëmijë nuk mëson nëse nuk bie në kontakt me një gjuhë në vitet e para të jetës. Evolucioni biologjik dhe social i specieve njerëzore janë pra të dyja themelore për gjuhën, dhe kjo do të thotë se, edhe në të kaluarën, ata duhet të kenë shkuar dorë për dore.
“Problemi është se si ndodhi kjo. Sot besohet se ky transformim e ka origjinën nga gjestet, të cilat së bashku me vokalizimet bënë të mundur krijimin e pantomimeve të para që përfundimisht evoluan në një gjuhë,” shpjegon Francesco Ferretti, profesor i Filozofisë së Gjuhës në Universitetin Roma Tre, autor i disa eseve mbi këtë temë. Sigurisht, gjestet janë të ndërlidhura ngushtë me fjalët, pasi edhe njerëzit që janë të verbër që nga lindja i përdorin instinktivisht, duke folur me të verbërit e tjerë dhe për këtë arsye duke e ditur fare mirë se nuk mund t’i shohin.
FJALË DHE GJESTE. Një e dhënë tjetër: te të majtët, zonat gjuhësore ndodhen në hemisferën e kundërt (djathtas në vend të majtë, shih kutinë në këto faqe). Kjo ka bërë që shumë studiues të besojnë se rritja e aftësisë manuale çoi edhe në specializimin e zonave gjuhësore të trurit: ndërsa njeriu mësoi të përdorte mirë dorën e tij dominuese, ai gjithashtu filloi të zhvillonte një gjuhë në hemisferën që kontrollon atë dorë (hemisfera e majtë në fakt dërgon impulse motorike në gjysmën e djathtë të trupit).
Mund të ketë shkuar kështu: në fillim, paraardhësit tanë komunikonin me shprehjet e fytyrës dhe vokalizimet e përforcuara nga gjestet, ndërsa duart filluan të bëheshin të afta edhe për të goditur gurin.
Dhe meqë, duke asociuar të njëjtin tingull me një gjest tjetër, përftohen kuptime të ndryshme, fjalori i parë rudimentar mund të ketë lindur në këtë mënyrë. Pastaj, me kohën dhe rafinimin e fjalës, gjestet do të humbnin rëndësinë.
VOKALIZO. Marcus Perlman, nga Universiteti i Birminghamit (Britani e Madhe), donte të testonte nëse vokalizimet vetëm mund të evoluojnë vërtet në mënyrë që të shprehin konceptet dhe t’ua komunikojnë të tjerëve. Ai ideoi një lloj “loje mime” vokale në të cilën konkurrentët duhej të shpiknin tinguj të aftë për të komunikuar objekte (p.sh. “thikë”), veprime por edhe koncepte të tilla si “një” ose “shumë”.
Gjëja e habitshme është se disa ia dolën mbanë: vokalizimet u luajtën në grupe individësh të marrë rastësisht, dhe shpesh kuptoheshin edhe nga njerëz nga kultura të ndryshme dhe që flisnin gjuhë të tjera. Dhe nëse individët që shpikën tingujt bëheshin për të bashkëvepruar me njëri-tjetrin, brenda pak kohësh vokalizimet u rafinuan deri në krijimin e fjalëve rudimentare. Gjëja më e mundshme, pra, është se gjuha doli nga të dyja metodat e komunikimit: gjestet dhe tingujt (për shembull, gjesti i prerjes i kombinuar me hisen e thikës).Përshtatur ngaFokus.it/O.S
