Ndërsa Rusia vazhdon të tregojë qëndresë, sinjalet në të gjithë ekonominë e saj janë alarmuese: inflacioni po rritet dhe mungesa e fuqisë punëtore dhe teknologjisë po bëhen akute. Mungesa më kritike, megjithatë, është financimi buxhetor, pasi rezervat e fundit likuide të Rusisë ka të ngjarë të mbarojnë në vjeshtën e vitit 2025.
Nga Anders Aslund
Presidenti rus Vladimir Putin mburret shpesh për fuqinë e ekonomisë së vendit të tij, duke pretenduar se sanksionet perëndimore thjesht e bënë atë më të fortë (ndërsa në të njëjtën kohë kërkon që ato të hiqen). Në fakt, “stagflacioni” – inflacioni i kombinuar me rritjen minimale – po mbërrin në Rusi. Lufta e tij kundër Ukrainës ka shkaktuar rritje të çmimeve dhe mungesë të fuqisë punëtore, sepse shumë punëtorë janë mobilizuar ose vrarë, ndërsa shumë të tjerë janë larguar nga vendi.
Ndërsa shkonin në mbledhjen e bordit të Bankës Qendrore të Rusisë në fund të dhjetorit, shumica e vëzhguesve prisnin që autoritetet monetare të rrisnin normën e politikës monetare nga 21% në 23%. Megjithatë, CBR e mbajti të pandryshuar normën, pavarësisht rritjes së shifrës zyrtare të inflacionit vjetor, nga 8.4% në 9.5% në harkun kohor të dy muajve. Është e lehtë të merret me mend se çfarë ndodhi. Vetëm një ditë më parë, Putin tha se kishte folur me kryetaren e CBR, Elvira Nabiullina, dhe mund të hamendësohet se ai i kishte thënë asaj ta linte normën e interesit aty ku është. Çdo iluzion për pavarësinë e CBR-së u zhduk.
Për herë të parë, Putin duket se ka dëgjuar oligarkët e Rusisë dhe jo ekonomistët profesionistë që mbikëqyrin politikën monetare. Në dy muajt e fundit, shumë besnikë dhe biznesmenë të rëndësishëm – nga Sergei Chemezov i Rostec (prodhimi i mbrojtjes) dhe Igor Sechin i Rosneft (naftë) deri tek Alexander Shokin i Unionit Rus të Industrialistëve dhe Sipërmarrësve – janë ankuar se normat e larta të interesit do të çojnë shumë kompani në falimentim.
Këto paralajmërime nuk janë të pabaza. Që kur qeveria ruse i dha fund subvencioneve hipotekore korrikun e kaluar, shitjet e pronave të reja të ndërtuara kanë rënë me rreth 50%, duke i shtyrë dy zhvilluesit më të mëdhenj të pasurive të paluajtshme në Rusi, Samolet dhe PIK, në prag të falimentimit.
Ndërkohë, shifra zyrtare e inflacionit të Rusisë bëhet më pak e besueshme çdo ditë. Sipas firmës së pavarur kërkimore ROMIR, kostoja mesatare e një shporte ruse mallrash konsumi, si ushqimet dhe produktet e pastrimit për shtëpinë, ishte rritur me 22.1% nga viti në vit në shtator. Që atëherë, kompania nuk ka publikuar asnjë tregues të ri të inflacionit. Është e lehtë të merret me mend arsyeja përse.
Në fakt, indeksi i çmimeve FMCG nuk pasqyron inflacionin e përgjithshëm të konsumatorit, pasi nuk ndjek çmimet e mallrave dhe shërbimeve të qëndrueshme, të cilat janë rritur më pak në krahasim me çmimet e ushqimeve. Megjithatë, mund të ketë pak dyshime se shifra zyrtare e indeksit të çmimeve në Rusi është shumë e ulët. Mund të mos e dimë nëse inflacioni është 12% apo 22%, por mund të jemi mjaft të sigurt se është më i lartë se 9.5%. Edhe në konferencën vjetore të shtypit të stisur të Putin muajin e kaluar, inflacioni ishte shqetësimi që mbizotëronte.
Inflacioni i Rusisë nuk shkaktohet haptazi nga shpërdorimi fiskal. Përkundrazi, Kremlini ka mbajtur prej kohësh suficit buxhetor (megjithëse regjistroi një deficit të vogël buxhetor prej rreth 2% të PBB-së në 2022 dhe 2023, dhe ka të ngjarë ta bëjë këtë përsëri në 2024). Eksperti i Rusisë dhe ish-bankieri Craig Kennedy, megjithatë, ka zbuluar kohët e fundit prova se që nga mesi i vitit 2022, Kremlini ka armatosur fuqishëm bankat ruse për t’u dhënë hua bizneseve të lidhura me luftën me kushte preferenciale. Kjo skemë financimi jashtë buxhetit ka kontribuar në një rritje prej 415 miliardë dollarësh të huamarrjes së korporatave, duke rritur inflacionin dhe duke i bërë financat e Rusisë shumë të cenueshme.
Për një vend normal, një deficit buxhetor prej 2% të PBB-së nuk do të ishte shqetësues. Por Rusia nuk është një vend normal. Ajo ka qenë objekt i sanksioneve financiare perëndimore që nga korriku 2014 dhe këto kanë qenë mjaft efektive në bllokimin e aksesit në financimin ndërkombëtar. Borxhi total i jashtëm privat dhe publik i Rusisë ka rënë nga 729 miliardë dollarë në fund të 2013 në 293 miliardë dollarë në fund të shtatorit 2024. Megjithatë, askush – duke përfshirë bankat shtetërore kineze – nuk guxon t’i japë asaj para.
Me mungesë financimi, Rusia ka rritur ndjeshëm taksat këtë vit. Duke braktisur taksën e sheshtë prej 13% mbi të ardhurat e vendosur në vitin 2000, ajo ka futur një sistem progresiv taksimi mbi të ardhurat me norma që fillojnë nga 15% dhe rriten në 22% për fituesit më të mëdhenj. Ndërkohë, norma e tatimit mbi fitimet e korporatave është rritur nga 20% në 25%. Por duke qenë se këto ndryshime do të gjenerojnë vetëm rreth 1.4% të PBB-së më shumë në të ardhurat shtetërore, pjesa tjetër e deficitit duhet të financohet me bono të brendshme, normat e interesit të të cilave tashmë janë rritur ndjeshëm, duke dyfishuar koston e shërbimit të borxhit si pjesë e shpenzimeve totale që nga viti 2019.
Kështu, Rusia mbetet e varur nga një burim i vetëm financimi: Fondi Kombëtar i Pasurisë, rezervat likuide të të cilit kanë rënë nga 117 miliardë dollarë në 2021 në 31 miliardë dollarë në fund të nëntorit. Kjo mjafton vetëm për të financuar tre të katërtat e deficitit buxhetor në vitin 2025.
Sanksionet financiare perëndimore kanë rënduar gjithashtu rublën, e cila është ulur nga 34 në dollar në 2013 në 103 sot. Edhe kjo e përkeqëson inflacionin, sepse banka qendrore nuk ka më rezerva për të mbrojtur kursin e këmbimit (duke shpenzuar dollarë për të blerë rubla).
Megjithëse Rusia e ka ndaluar publikimin e shumicës së statistikave të tregtisë së jashtme, Instituti i Bankës së Finlandës për Ekonominë në Zhvillim (këshillin shkencor të të cilit e drejtoj unë)) vlerëson se eksportet e saj totale ranë me 28% (në 425 miliardë dollarë) nga 2022 deri në 2023. Me shumë gjasë, ata mbetën në të njëjtin nivel në 2024, sepse sanksionet perëndimore për energjinë nuk ishin shtrënguar ndjeshëm, megjithëse administrata në largim Biden e bëri këtë më 10 janar.
Në të njëjtën kohë, sanksionet teknologjike perëndimore më të ashpra kanë pasur efekte shkatërruese në prodhimin rus. Nga 108 avionë që Rusia planifikonte të ndërtonte që nga viti 2022, vetëm shtatë janë përfunduar. Kushtet e rënda në sektorin civil me sa duket shtrihen në sektorin e armatimeve, i cili është kryesisht i monopolizuar nga Rostec-u i korruptuar i Chemezov.
E tendosur nga këta faktorë, ekonomia ruse po i afrohet momentit të saj të së vërtetës. Inflacioni do të vazhdojë të rritet në vitin 2025 dhe njerëzit do të zemërohen edhe më shumë për çmimet më të larta të ushqimeve. Po afrojnë falimentime të mëdha dhe shteti rus nuk mund të përballojë paketa të mëdha shpëtimi. Liderët e biznesit po i kundërshtojnë ashpër normat e larta të interesit dhe mungesa e fuqisë punëtore – dhe ushtarëve – po arrin një fazë krize.
Mungesa më kritike, megjithatë, është financimi i buxhetit, pasi rezervat e fundit likuide të Rusisë ka të ngjarë të mbarojnë në vjeshtën e vitit 2025. Më pas do të nevojiten shkurtime buxhetore. Ndërkohë, ekonomia e luftës mund të kërkojë gjithashtu kontrolle çmimesh dhe racionimi – mëkatet e vjetra sovjetike. Ndërsa rreziku i një kolapsi financiar shtohet, ekonomia e rrezikuar e Rusisë është gati të vërë kufizime serioze në luftën e Putinit./K.K
