Nga Përparim Hysi
Sapo lexova romanin në dorëshkrim të autorit Mystehak Xhemali dhe po mundohem të sjell përshtypjet e mia. Ky roman është shkruar në “kohë pandemie” dhe, pikërisht, në këtë kohë, kur të gjithë jetojnë nën trysninë e frikërave që nuk janë imagjinare, shkrimtari Mystehak Xemali, jo vetëm nuk tutet, siç ndodh me shumicën e njerëzve kudo nëpër botë, por rri zgjuar dhe me penën e tij bëhet zëdhënës i shpresës; i mposhtjes së këtij izolimi të pështirë dhe triumfit të jetës. Tek gjykoj ca më tepër, pasi kam lexuar romanin, arrij në ca përfundime shumë domethënëse për autorin e këtij romani.
Dostojevski, mjeshtri i madh i prozës, thotë diku:” Më jepni një dhimbje dhe unë do t’ju jap një kryevepër!” A nuk ka ndodhur kështu dhe me autorin tonë? Dhimbja, sa e madhe, aq dhe befasuese, me emrin “pandemi” që ka prekur dhe ka tronditur botën, nuk mund t’u shpëtojë radarëve të një shkrimtari si Mystehak Xhemali. Me autorin ka ndodhur ai fenomen që aq mirë e thotë antropolugu amerikan, Eduard Hall: ” Ne, amerikanët, e mendojmë kohën si një rrip transmisioni me shishe të mbushura. Çdo shishe e pambushur, është një kohë e çuar dëm”.
Parë me këtë sy, autori i këtij romani, nuk i ka lënë “shishet pa mbushur” dhe jo vetëm e ka shfrytëzuar racionalisht kohën, por vjen para lexuesve me romanin “Lindita”. Pjekur dhe stërpjekur në këtë kohë izolimi, ai, ngaqë jeton intensivisht me shqetësimin e madh qytetar të njeriut të penës, sjell mesazhin e bukur të triumfit të jetës mbi çdo pandemi. Dikush një prozë të bukur e ka quajtur arkitekturë! Dhe unë besoj në këtë metaforë të bukur, pasi lexoj këtë roman.”Arkitekti”, pra autori, ka sjellë një “vepër arkitekturë” me shumë”pavijone”.
Kur e mbarova së lexuari këtë roman kaq aktual dhe krejt unik në llojin e tij (nuk ndodh kund që brenda kësaj kohe kaq alarmante të shkruash një roman), nuk kam se si të mos i referohem shkrimtarit të madh grek Niko Kazanzaqi, që thotë:”Libri, para se ta shkruaj, është në zemrën time!” Dhe vërtet, libri është në zemrën e autorit. I mbyllur si pensionist në “kullën e tij të ngujimit”, ndjek përmjet ekranit gjithë placdarmën që po jeton mbarë vendi. Dhe tek gjykon me lemeri se ç’ndodh përreth, kap çastin apo momentin më prekës: atë të fatkeqëve që i zuri izolimi, jashtë “vijës së verdhë”, në mund të shprehem kështu, dhe mbetën të kërcënuar me jetë, më të pambrojtur se askush, ose, më saktë, siç shkruan autori “as në qiell dhe as në tokë”. Keq matanë kufirit dhe ca më keq,brenda kufirit të vendit të tyre. Të braktisur, të pambrojtur dhe zgjedhin,rrugë e pa rrugë, për të gjetur shpëtim. Nuk kanë ku të ankohen, se shteti bën shurdhin; t’i ankohen ZOTIT? Po ZOTI është lart e larg dhe këtu, ndërhyn me mjeshtëri autori, duke na bërë edhe ne, si lexues, që ta përjetojmë gjithë atë maratonë dhimbjeje që përjetojnë katër shqiptarë të ardhur nga emigracioni dhe të mbetur në mes Shillës dhe Karibdës. As në Greqi dhe as në Shqipëri, por në një “rrip toke” që nuk i mban dot.
Njëri prej shokëve ka gruan shtatzënë dhe duke u rrokullisur rrëpirave e përmjet një “shtegu dhish”, ndodhi dhe më e keqja: nëna shtatzënë lind në kondita barbare foshnjën që ka në bark dhe vdes. E keqja zë dhe i rrit përmasat e saj: katër shokët mbajnë mbi një”vig portativ” dhe të vdekurën. Tamam si në legjendat folklorike: “shkon i vdekuri me të gjallë”. Nuk ka lexues që të mos përlotet. Nuk ka lexues që të mos bëjë pyetjen e drejtpërdrejtë: Pse kështu? Ku është shteti që duhet të kujdeset për shetasit e tij? Dhe “maratona përmjet një rruge dhish”, kthehet në një dramë me pasoja të mëdha: më së fundi, dalin në një fshat dhe atë që nuk e bëri shteti, e bëjnë fshatarët. Solidariteti dhe në këtë kohë pandemie, është “valvola e ajrit” që fryn mushkëritë e katër fatkeqëve. Fshati bëhet “ishulli i shpëtimit” për katër fatkeqët, por “kusuret” nuk kanë të sosur: shteti bëhet “pjesëtar vetëm për keq”. Arrestojnë njërin prej shokëve (“doktorin” Viron Treska) me “fajësinë”: mungesë lincense për të asistuar në lindje!!!. Në këto momente, çdo lexues e humbet qetësinë dhe revoltohet. Dhe nuk ke se si të mos revoltohesh se, kur thotë Kanti: “Nis një situatë e padrejtë, kur shteti sillet si një egërsirë; sikur nuk ka ligje. Sundon e drejta e më të fortit, sado që nuk je në një luftë të hapur”. Këto situata dhe të tjera që sheh haptazi në “pavijonet e veprës arkikekturale” të Mystehak Xhemalit, tregojnë atë që thotë Emmson: ” Ka njerëz që vetëm biologjikisht janë gjallë, kurse moralisht, mjerisht, janë të vdekur.” Dhe fare mirë mund t’i dallosh në roman. Po t’i shëtitësh me radhë “pavijonet në këtë vepër”, nuk ke se si të mos vësh re se disa nga personazhet kanë zbritur tek “Porta e Ferrit Dantesk”. Dhe jo vetëm një herë.
Shqetësimi i madh qytetar i autorit shkon tej kësaj pandemie. Ai me një gur, synon të vrasë jo dy zogj, por dy regjime: atë diktatorial gati 50-vjeçar, por, për fat të keq, edhe këtë postdiktatorial. I pari me doktrinën e pistë të “luftës së kllasës” dhe ky, pasuesi, me nepotizmin, autokratizmin, me korrupsionin, me piramidat, emigracionin e plot izma të tjera. Por, në fund të fundit, mesazhi më i bukur që përcjell autori përmjet romanit të tij, është finalja: “Sado vështirësi e vuajtje, pandemi e sëmundje, jeta do të triumfojë”. Fëmija, që lindi në kondita barbare, në atë guvën e një shpelle, rron dhe ka emrin e bukur Lindita! Nuk ka glorifikim më prekës dhe më brohoritës sesa kaq! Se, siç shihet açik në”pavijonet e këtij romani” ka ndodhur ajo që me kohë e ka thënë Viktor Hygo: “Fatkeqësia krijon njerëz, kurse begatia krijon monstra”. Dhe fare lehtë mund t’i dallosh edhe njerëzit, por dhe monstrat.
