Nga Leonard Veizi
As më pak e as më shumë, ai thotë se Auron Tare, i cili ka botuar studimin e titulluar “Mite të rreme” kërkon të çmitizojë mitet e vërteta me materialet që ka sajuar nga arkivat e Sigurimit të Shtetit…
…Përpara se të flasë pak fjalë për Ernest Koliqin dhe Martin Camajn, edhe pse ua njeh mitin letrar e aktivitetin, ai sërish kërkon kohë. Në një mënyrë të shpejtë, por shumë depërtuese kalon nëpër duar gjithçka të tyre, për të pasur një perceptim sa më të freskët.
Në vorbullën e debatit, kanë folur shumë, ca që e njohin krijimtarinë e dy shkrimtarëve shqiptarë dhe ca të tjerë që nuk i afrohen dot thelbit të çështjes, Mexhit Prençi matet mirë. Thotë se nuk ka aspak dëshirë të punojë me shkrime të porositura, por për gazetën “Fjala” e bën një përjashtim.
Ai është poet e dramaturg, është kritik arti, specialist i teatrit dhe i dramës, eseist, studiues dhe publicist. Ka botuar 8 drama, 6 pjesë teatrore për fëmijë, 35 pjesë radiofonike. Në median e shkruar, me nënshkrimin e tij, janë botuar disa qindra artikuj, fejtone dhe portrete.
Por gjurmët më të thella, siç thotë dhe vetë ai, kanë të bëjnë me kritikën e artit. Zanafilla e veprimtarisë kritike të Mexhit Prençit është e kahershme, që nga fillimi i viteve ’70, kur mori në dorë drejtimin e revistës “Teatri”.
Ai ka botuar një kolanë me “Kritika e përzgjedhur”, që përfshin vështrime kritike, ese, studime dhe artikuj të shkruar pas vitit 1990. Libri i parë “Kritika 1”, botuar më 2008, ka në fokus kritik problemet e dramës, regjisurës, spektaklit dhe aktrimit; portretizimin e disa figurave të shquara të teatrit, filozofinë e kombëtares në rrafshin e dramaturgjisë dhe teatrit etj. Ndërsa “Kritika 2”, botuar në 2010 është libër studimor për dramën dhe spektaklin e ndaluar, sistemin piramidal të censurës; dënimet, internimet dhe burgosjen e disa dramaturgëve e regjisorëve bashkë me veprat. Një vend të rëndësishëm zë edhe kritika e politizuar e kritikëve, studiuesve dhe estetëve të realizmit socialist. Ndryshe nga këta dy libra, “Kritika 3” me ese dhe profile poetike, ka në fokus kritik krizën e vlerave në rrafshe të ndryshme. Dhe puna me kolanën ka vazhduar dhe me dy “Kritika” të tjera.
Ata që e njohin Mexhit Prençin, thonë se mendimi i tij kritik është i guximshëm, sfidues i kritikës konformiste, entuziaste dhe nihiliste. Më poshtë vijon materiali që Mexhit Prençi ka përgatitur për gazetën “Fjala”.
Leximi me syze të zeza i dosjeve të Sigurimit të Shtetit… nga personazhi kontravers Tare
“Mediokri dhe smirëziu alibon të vërtetën që vret të vërtetën e vërtetë.” Moisi Korabi
Nga Mexhit Prençi
Gërmimi i Auron Tares nëpër dosjet me erë të keqe të Sigurimit të Shtetit, për të hedhur baltë mbi shkrimtarët Martin Canaj dhe Ernest Koliqi, secili me kontribute të çmuara në rrafshin e poezisë, prozës dhe dramaturgjisë, veprat e të cilëve kanë vlera të larta, është një qasje e gabuar prej mediokri… Balta bie mbi fytyrën e tij. Martin Camaj dhe Ernest Koliqi janë dy personalitete të shquara të kombit shqiptar: shkrimtarë realistë-modernë të nivelit të lartë.
Tare, si idhtar i kohës pa liri të socializmit, akoma nuk është divorcuar nga mendësitë komuniste, ku personalitetet e shquara shiheshin me syrin e njerkës, survejoheshin e akuzoheshin për lidhje me të huajt. Këtë po bën edhe Tare ziu, po rreket të çmitizojë mitet e vërteta me materialet e arkivave të Sigurimit që sajonin, mistifikonin e shtrembëronin të vërtetat, duke krijuar dosje me formulimet e tyre alibiste, si t’ua kërkonin shefat e mëdhenj.
Po Tare, mbrojtësi i trashëgimisë së kulturës, arkitekturës, ç’pati që iu vërsul Camajt dhe Koliqit t’i njollosë, kur për ta flasin veprat e tyre?!. Megjithëse ai nuk jep asnjë fakt konkret me foto, citime, deklarata e shenja të tjera që të vërtetojnë se shkrimtarët e lartësisë kanë punuar në dëm të Shqipërisë, nuk do të merrem me broçkullat e tij, me mjegullnajat e turbullimin e ujërave të zeza. Në këtë shkrim të shkurtër, nga një optikë tjetër do ta lexoj Tare Torroveshin.
Përse Taro ziu, i ka hyrë kësaj tollovie. Urtaku do të thoshte: “Hedh një i marrë një gur në ujë, e njëqind të mençur s’e nxjerrin dot… Cili është qëllimi i tij që “njollos” këto dy figura të lartësisë? Kush e ka ndërsyer të lehë? Çfarë kumti do të përcjellë në shoqërinë tonë sot?… Kujt i shërben ky personazh që, për mua është personulitet ?!…, Auron Tare ka një hall të madh: nuk ka arritur ta realizojë vetveten sipas ëndrrës së tij budallaqe dhe, për të promovuar se është dikushi, i rëndësishëm, madje shumë i rëndësishëm, qëllon me pisqollë të ndryshkur figurat e mëdha, siç janë Koliqi dhe Camaj, që të mbetet në histori… O për mirë, o për keq nuk do t’ia dijë…
Sipas meje, Auron Tare, bashkë me qumështin e nënës ka pirë edhe ideologji komuniste. Kjo është një nga arsyet kryesore pse ai është i paaftë të bëjë katarsisin, të monologojë e vetëdialogojë ( Ai & Tjetri brenda tij), Kështu, mund të arratiset nga politizimi e të merret me punën e tij në rrafshin e shkencës, që të luftojë për mbrojtjen e trashëgimisë së monumenteve të kulturës, për të cilën thonë se është specialist i zoti, e zëri i tij mund ë dëgjohet nga pushtetarët me dy para mend në kokë, por jo nga vandalët e barbarët që groposën natën, në orën 4 e 30 minuta Godinën Historike të Teatrit Kombëtar dhe e shndërruan në gërmadhë.
Martin Camaj dhe Koliqi me vepat e tyre, qëndrojnë lart.
Në pallatin e personaliteteve më të shquara të kombit. Lavdia e tyre nuk zvjordhet, nuk venitet, nuk shuhet. Ajo ndriçon e do të ndriçojë në veprat e tyre, duke përcjellë kumte atdhedashurie, krenarie kombëtare, kumte lirie, drejtësie dhe dashurie njerëzore.
Ja disa nga vepat e tyre:
Martin Camaj: Poezi “Një fyell ndër male” 1953. Poezi të zgjedhura, 1953-1947, Lirika me dy motive” 1967. Novela; “Rrungajat e marsit” dhe “Pisharët e natës”
Romane: “Djella”, botuar në Romë 1958, “Rrathë”, botuar në Munih të Gjermanisë, 1978.
Drama: “Kandili i argjandët” në Kozencë të Italisë, kur ishte në shtratin e vdekjes. Drama “Loja e mbasdrekes” një tragjedi tronditëse gjakmarrjeje që kumton se kur nuk vepron ligji, vepron kanuni, kur të dy veprojnë përnjëherësh sjellin katastrofën. Kjo vepër është satirë për realitetin tonë sot, ku kryeministri i çmendur, si mbi shkarpa të thata shkel mbi ligjet që vetë krren. Urtaku do të thoshte: “Vetë Zot e vetë shkop”
Ernest Koliqi, ndër më të shquarit e kombit në rrafshin arsimor dhe në rrafshin e letërsisë dhe të artit. Me veprat letrare lartësohet figura e tij si personalitet i shquar.
Është autori i parë që promovon tregimin modern.
Mendoj të ndalem te personaliteti i tij, si në rrafshin e estetikës. Ja disa mendime të vyera:
“Koliqi në aplikimin e metodave, kalon nga metoda pozitiviste e Hipolit Tenit dhe ato historiko-gjenetiste, deri te metodt simbolike e formaliste. Aty këtu Koliqi nis të përdorë edhe metoda psikanalitike” ligjëron Stefan Capaliku. Lexuesit po i paraqes disa prej mendimeve të vyera të Ernest Koliqit.
- Ushtrimi i zejës së shkrimtarit me vetëdije të ndritun e me qëllim ndërtues, lyp dituni e përvojë të shkrime bashkë. b). Arti i shkrimit, atij që e ushtron me ndërgjegje, i jep kënaqësi të veçantë, por edhe i shkakton trazime e idhnime të mëdhaja”. c). Vendosja në një vend tjetër e nji lufte historike për lirinë politike dhe kundër diskriminimit shoqënor asht nji shej prudence përballë censorit politik.” d). Shumkush kujton se, kur ka xanë alfabetin e Manastirit, asht në gjendje me shkrue në fletore e në të përkohshme edhe me qit libra. Disave u hyn në krye se mjafton të shkarravisin si me mereqep shka zakonisht flitet marë e prapsh në kafehane e mejhane, për m’u nje shkrimtar. Proza të neveritshme qarkullojn ku gramatika e syntaksa nepërkamben, gjuha shqipe pëson përdhunimim më të llahtarshëm….Mos qitët Zoti me u takue ma to, spepse pingul u asht mbush mendja, q’i vetëm nji pas hi jesin mrapa At Gjergj Fishtës, në stil… Fol ma to e rruej voe, e prit të shesin me fjalë palloi.” e) “Nji lis pa rraje nuk qëndron më kama; një komb që përbuz traditat e veta, vendos vetvrasjen e vet.”
Dy kolosët e letërsisë shqipe, Matin Camaj dhe Ernest Koliqi, shkrimtarë klasikë, realistë modernë, dhe atdhetarë me gjen arian, me veprat e tyre i kanë folur të shkuarës dhe të sotmes, me gjuhën e bukur shqipe. Brezat e ardhshëm do t’i lexojnë veprat e tyre, do t’i rivlerësojnë, duke sfiduar çdo sharlatan e shgallaban “rilindës” apo të tjerë…
