Beteja e Stalingradit. Beteja më e madhe dhe vdekjeprurëse e Luftës së Dytë Botërore dhe e historisë botërore në përgjithësi. Është vlerësuar se më shumë se 1.500.000 njerëz (ushtarë dhe civilë) u vranë.
Nisja
Kur flasim për “Betejën e Stalingradit”, nënkuptojmë një seri betejash midis gjermanëve dhe sovjetikëve, të cilat u zhvilluan nga 23 gushti 1942 deri më 2 shkurt 1943 në periferi dhe në qytetin e Stalingradit (tani Volgograd). Pas operacionit katastrofik të vitit 1941 për pushtimin e Moskës, gjermanët stabilizuan pozicionet e tyre në Ukrainë dhe në pranverë të vitit 1942 ishin gati për të nisur ofensivë të re kundër Rusinë jugore.
Hitleri, me nxitjen e ekonomistëve të Rajhut të Tretë synonte të merrte kontrollin e fushave të naftës të Kaukazit për të siguruar sasitë e nevojshme të naftës, të cilat do ta lejonin të vazhdonte luftën.
Stalingradi u konsiderua një fushë strategjike e rëndësishme për shumë arsye. Ishte një qendër e madhe industriale në brigjet e lumit Vollga (rrugë deti me rëndësi jetike mes Detit Kaspik dhe brendësisë veriore të Rusisë), posedimi i së cilit do të siguronte pjesën e pasme të forcave gjermane që do suleshin mbi Kaukaz.
Por në nivel simbolik Stalingrad ishte gjithashtu i rëndësishëm. Dhe vetëm që mbante emrin e kundërshtarit të urryer Stalini ishte një mjet i mirë ideologjik dhe propagandistik në duart e Hitlerit. E njëjta gjë vlente dhe për liderin sovjetik, i cili donte të mos të linte qytetin në duart e armikut. Prandaj urdhërat për gjeneralët në të palët ishin: “Mbani pozicionet tuaja me çdo kusht dhe me çdo kosto”.
“Çështja Blu”
Agresioni i gjermanëve në Rusinë jugore kishte emrin e koduar “Çështja Blu” dhe do ta zbatonte Grupi i Ushtrive A nën marshallin Paul von Kleist, i cili do të merrte përsipër operacionin në Kaukaz dhe Grupi Ushtrive B nën gjeneral Maximilian von Weichs, i cili do të operonte në Stalingrad. Grupi i Ushtrive B përbëhej nga Brigada 6 nën gjeneral Friedrich von Pal dhe Brigada e Katërt e Tankeve nën gjeneral Hermann Hot.
Sulmi filloi më 28 qershor, 1942 me përparimin e shpejtë të ushtrisë gjermane (850,000 burra) dhe sidomos të Ushtrisë së 6-të të Paulus, i cili i zmbrapsi sovjetikët në brigjet e lumit Don, në fund të korrikut.
Përparimi relativisht i lehtë i forcave të tij e bëri Hitlerin të besonte se ishte një operacion i lehtë. Kështu, mori vendimin e gabuar, siç doli në retrospektivë, për të tërhequr ushtrinë e 4 të Tankeve nag fronti i Stalingradit dhe ta integrojë në ushtrinë e Grupit A, e cila operonte në Kaukaz. Pas këtij zhvillimi, peshën e sulmit në Stalingrad e mori Ushtria e 6-të e von Paulus.
Qytetin dhe zonat përreth i mbronte Brigada e 62-të e Ushtrisë së Kuqe nën gjeneral Vasily Tsouikof. Ishte qartë e standardit më të ulët se nga gjermanët, por kompensonte dobësitë e saj nga fakti se luftimet do të ndodhin në zonat e banuara dhe jo në fushë të hapur. Brigada e 64-ërt shpejt erdhi në ndihmë të saj. Forcat ushtarake të sovjetikëve gjatë gjithë periudhës së luftimeve arritën në rreth 1.700.000 burra.
Marshimi gjerman
Beteja e Stalingradit filloi më 23 gusht 1942 me një bombardim të stuhishëm nga “Luftwaffe”. Brenda pak ditësh, 80% e infrastrukturës së ndërtimit të qytetit u shkatërrua, duke marrë parasysh mbrojtjen e pamjaftueshme ajrore në të cilën shërbeni vullnetarë të rinj. Në ditët e para të shtatorit, forcat tokësore të “Wehrmacht” kishin rrethuar pothuajse qytetin. E vetmja linjë e mbetur e furnizimit ishte nga rruga detare e Vollgës.
Në mes të shtatorit, gjermanët i kishin shtrënguar sovjetët në një brez të gjatë 14 kilometrash të gjatë dhe 5 kilometrash të gjerë. Sovjetikët zgjodhën për të mbrojtur veten e tyre në qytet dhe në tre muajt e ardhshëm Stalingradi i shkatërruar u bë teatër i konflikteve të egra, të një egërsie të paparë, por heroizëm të pathënë.
Rrugët, blloqet e banimit, madje edhe ndërtesat individuale pretendoheshin centimetër për centimetër dhe me kokëfortësinë më të madhe nga luftëtarët, në luftime të afërta. Sado e çuditshme që mund të duket, pushtimi i një kuzhine në një nga ndërtesat e pakta të paprekura të Stalingradit kushtonte dhjetëra të vdekur.
Dëshpërimi rus
Në mes të tetorit, situata e mbrojtësve ishte e dëshpëruar, pasi ishte e vështirë nga Volga të furnizoheshin me karburant, pasi ishte nën zjarrin e armëve gjermane. Megjithatë, morali i sulmuesve kishte rënë për shkak të lodhjes, dimrit të ardhshëm dhe humbjeve të rënda.
Snajperistët e Ushtrisë së Kuqe, të cilët, nën mbulesën e rrënojave, u shkaktuan dëme të pallogaritshme ushtarëve gjermanë. Kampion në listën makabre, ushtari Ivan Sidorenko i cili vrau më shumë se 500 ushtarë gjermanë. Në vijim ishte Vasil Zajef nga e njëjta njësi me 242 vrasje. Ai është i njohur mirë për shkak të filmit të Jean-Jacques Annaud “Armiku në Portë” (2001), i cila rrëfen historinë e tij.
Në nëntor 1942, 90% e Stalingradit ishte një mori rrënojash dhe ishte nën kontrollin e gjermanëve. Ndërtesat e vetme që mbetën në këmbë ishin disa fabrika që mbrojtësit i mbanin me thonjë dhe dhëmbë për nevojat e karburantit të tyre. Megjithatë, Stalini nuk kishte thënë fjalën e tij të fundit.
Kundërsulmi
Më 19 nëntor 1942, sovjetikët filluan një kundërsulm nën emrin “Urani”. Plani u hartua nga gjeneralët Georgi Zhukov dhe Aleksandr Vasilevsky dhe parashikonte sulmin ndaj forcave rezervë të Armatës 6, të cilat përbëheshin nga ushtarë të trajnuar keq të vendeve aleate të Boshtit (italianë, kroatë, rumunë, hungarezë, dhe bashkëpunëtorët lokalë të gjermanëve).
Nëntor 1942. Kundërsulmi sovjetik u zhvillua me tre ushtri nën komandën e gjeneral Nikolai Vatutin dhe shënoi sukses të madh. Gjermanët u bllokuan dhe brenda disa kilometrave katrorë u gjendën të rrethuar 250,000 ushtarë. Sovjetikët kërkuan që gjermanët të dorëzoheshin, duke ofruar kushte të favorshme. Por urdhri i Hitlerit ishte sulm deri në fund. Një urë ajrore që u krijua për të furnizuar forcat gjermane, rezultoi një dështim i plotë. Mbrojtja anti-ajrore sovjetike shkatërroi 490 aeroplanë Luftwaffe.
“Saturni”
Më 16 dhjetor, 1942 sovjetikët nisën një ofensivë të re, koduar “Saturn”, me qëllim që të fusnin në kurth këtë herë Grupin e Ushtrive A, i cili kishte stabilizuar pozicionet në Kaukaz. Nuk ia dolën, sepse rezistenca e Ushtrisë 6 të bllokuar në Stalingrad i dha mundësinë von Kleist të kryente një tërheqje të rregullt.
Në të vërtetë, Hitleri gradoi Paulusin në rangun e marshallit për heroizmin dhe vetëmohimin e tij. Por tri ditë më vonë, përkatësisht më 2 shkurt 1943 Marshal von Paulus u detyrua të dorëzohej kur sovjetikët rrethuar selinë dhe e gjithë rezistenca ishte e kotë. Ai ishte oficeri më i lartë i cili u detyrua të dorëzohej në historinë e ushtrisë gjermane.
Me të u dorëzuan 22 gjeneralë dhe 91.000 ushtarët e mbetur të ushtrisë së 6-të. Nga ata, vetëm 5,000 u mbijetuan vështirësise të robërisë dhe u kthye në Gjermani disa vjet pas përfundimit të Luftës së Dytë Botërore. Në përgjithësi, humbjet për gjermanët dhe aleatët e tyre ishin 800.000 të vdekur dhe të plagosur. Sovjetikët, nga ana e tyre, kishin humbje të mëdha: 478,741 të vdekur dhe 650,000 të plagosur, ushtarë dhe civilë.
Beteja e Stalingradit ishte një pikë kthese në luftën midis Gjermanisë dhe Bashkimit Sovjetik.
l.m/Fjala.al
