Nga Fatos Çoçoli
Sipas Institutit kombëtar të Statistikave INSTAT, jashtë vendit kemi 1.68 milionë qytetarë të Diasporës. Kemi 661 mijë qytetarë në Itali, ose 40 përqind të Diasporës. Kemi 593 mijë qytetarë ne Greqi, ose 35 përqind, 138 mijë qytetarë në SHBA, ose 8 përqind, 70 mijë qytetarë në Gjermani, ose 4 përqind, 24 mijë qytetarë në Kanada dhe më pak në vende të tjera të zhvilluara të globit. Në 23 vite (1998-2020), këta përfaqësues të Diasporës sollën 24.6 miliardë euro në ekonominë e Shqipërisë. Ishin dërgesa parash për familjet e tyre në Shqipëri dhe u përdorën shumica për konsum, sipas drejtimeve në grafikun më poshtë.
Vetëm për vitin që kaloi 2020, përfaqësuesit e Diasporës sollën 1.4 miliardë dollarë ose 1.14 miliardë euro. Të gjitha këto fonde janë për mbijetesë dhe konsum të familjeve përfituese. 23 përqind e familjeve në Shqipëri mbahen kryesisht nga dërgesat e Diasporës. Edhe pse fondet duken të qëndrueshme(të tilla kanë qenë në 10 vitet e fundit), e ardhmja afat-mesme dhe afatgjatë e zhvillimeve në Diasporë e kërkon që këto para të vijnë gradualisht duke u pakësuar, ngaqë do të vijojnë bashkimet familjare.
Një “Eldorado” e vërtetë fondesh për vetë përfaqësuesit e Diasporës dhe për ekonominë e vendit tonë janë kursimet e tyre. Sipas studiuesit të mirënjohur shkencor dhe më të përgatitur që kemi për lëvizjet e Diasporës sonë, Dr. Ilir Gëdeshi, kursimet e përfaqësuesve të Diasporës sonë me të hollat që ata dërgojnë tek të afërmit në Shqipëri janë në një raport 5.5 me një. Kjo do të thotë se për çdo euro që ata dërgojnë në atdhe, kanë lënë mënjanë, i mbajnë në shtëpi ose në bankat tregtare të vendeve ku jetojnë 5.5 euro. Nëse shumëzojmë pastaj dhjetëra miliarda eurot që kanë sjellë në këto tre dekada përfaqësuesit e Diasporës në atdhe me 5.5, kuptohen qartë përmasat e “Eldorados”, fondeve të pamata nga kursimet e saj.
Sfida qëndron si mund të tërhiqen këto fonde në Shqipëri, në të mirë në radhë të parë të vetë përfaqësuesve të Diasporës dhe në radhë të dytë, të ekonomisë dhe shoqërisë sonë. Nëse marrim një mesatare modeste të kursimeve të Diasporës për banor në 12.7 mijë euro për banor, duke ditur sa kursimtarë jemi ne shqiptarët, të pranuar dhe nga studime të bankave qendrore të Italisë dhe Greqisë, stoku i kursimeve të momentit në Diasporë është 21.3 miliardë euro. Vetëm në Itali regjistrohen nga Ministria e Punës e këtij vendi 34 mijë e treqind biznese të shqiptarëve për dhjetorin 2020. Në Greqi, sipas të dhënave të Dhomës së Tregtisë së Athinës, ndodhen 23 mijë biznese të shqiptarëve, ku 80 përqind mbajnë emra shqiptarë dhe pjesa tjetër funksionojnë me emra grekë. Sipas Gazetës “Dielli”, në SHBA ndodhen 8 mijë biznese të shqiptarëve.
Interesi mesatar i depozitave bankare kohore në Shqipëri është 1.2-1.5% në vit, ndërsa në Itali dhe në Greqi është pak më i ulët, përkatësisht 0.8-1.2% në vit dhe 0.9-1.3% në vit. Vetëm dhe thjesht për këtë diferencë shumë të vogël interesi, kursimet e përfaqësuesve të Diasporës nuk mund të vijnë në Shqipëri, pranë bankave tona tregtare. Nevojitet një mekanizëm tjetër, një Levë Arkimedi që të thyhet muri i mosbesimit dhe frikës lidhur me (pa) sigurinë e investimit të të hollave të tyre në Shqipëri. Të ushqyer tashmë prej tre dekadash me gjithfarë lloj legjendash urbane, disa dhe me baza historish të vërteta të hidhura, por që nuk ndodhin vetëm tek ne, në Shqipëri.
Leva e vërtetë e Arkimedit ka formën e një sfurku tridhëmbësh. Së pari, është mundësia e hapjes, me kontribut edhe të shtetit tonë, të një banke investimi, bankë zhvillimi. Një qasje të tillë zgjodhi Maqedonia e Veriut për Diasporën e saj dhe i ka shkuar deri tani shumë mirë. Së dyti, janë fondet e investimit që mund të tërheqin kursimet e Diasporës. Shembulli më klasik përbëhet nga fondet e investimit, fillimisht të hapura me garanci shtetërore dhe pastaj të kaluara tërësisht në duart e strukturave private, në Irlandën e viteve 1980-2000. Këto fonde investimi, që aplikonin përqindje interesi të larta dhe që tërhoqën shuma të konsiderueshme të kursimeve të qytetarëve irlandezë jashtë vendit, sidomos në SHBA, u përdorën për investime të rëndësishme dhe kontribuuan në boom-in ekonomik të Irlandës në këto dy dekada. Së treti, janë bonde, letra me vlerë për kursimet e Diasporës, të lëshuara nga Shteti ose nga kompani të mëdha private. Bonde të Diasporës ka lëshuar Shteti izraelit që në vitin 1951. Arriti të mbledhë mbi 21 miliardë dollarë. Bonde shtetërore ose private ka lëshuar me sukses edhe India.
Tek ne, interesi mesatar i titujve të korporatave shqiptare (shtetërore dhe private), edhe pa patur ende një bursë funksionale, shkon nga 5-8% në vit (në Lekë). Kjo përqindje mund të provohet tërheqëse për kursimet e përfaqësuesve të Diasporës, nëse investimi i fondeve të Diasporës ka fillimisht një garanci nga Shteti ynë. Janë mundësitë që të nisim të eksplorojmë dhe shfrytëzojmë këtë Eldorado kursimesh, në të mirë të Diasporës dhe të zhvillimit ekonomik të Shqipërisë.
