Nga Eduart Gjokutaj
Ndërsa normat për të gjitha taksat kryesore janë në përputhje me ato rajonale, raporti i përgjithshëm i taksave ndaj PBB-së mbetet prapa vendeve krahasuese. Kjo mund të rezultojë nga baza e ngushtë tatimore dhe/ose zbatimi dhe mbledhja joefikase. Bie në sy edhe varësia e lartë nga taksat indirekte, veçanërisht nga TVSH-ja, ndërkohë që të ardhurat nga kontributet e sigurimeve shoqërore janë më të ulëta se mesatarja e rajonit. Sistemi aktual i taksave është kompleks dhe i fragmentuar, dhe ndryshimet e shpeshta ad hoc kanë dëmtuar stabilitetin dhe transparencën e sistemit. Taksat mbi pronën dhe mjedisin janë burime efikase të ardhurash, të cilat janë të pashfrytëzuara në sistemin tatimor shqiptar. Janë këto disa nga komentet e raportit të asistencës teknike të Fondit Monetar “Opsionet e reformimit të politikës tatimore në funksion të Strategjisë Afatmesme të të Ardhurave”. TVSH-ja kontribuon rreth gjysmën e të ardhurave tatimore, me një normë standarde relativisht të lartë (20 për qind), por efikasiteti i saj është i ulët në krahasim me të tjerat në rajon.
Akcizat dhe taksat kombëtare japin gjithashtu një pjesë të madhe të të ardhurave. Të dyja rregullat e TVSH-së dhe të akcizës janë në përputhje me standardet ndërkombëtare, por një gamë shumë e gjerë mallrash, shërbimesh dhe tatimpaguesish janë të përjashtuar nga taksat indirekte, duke dëmtuar efikasitetin e mbledhjes. Tatimet direkte mbi të ardhurat sjellin më pak të ardhura në Shqipëri sesa në vendet e krahasueshme. Ato kontribuojnë rreth 20 për qind të të ardhurave totale tatimore, duke u rritur gradualisht nga 3.7 në 4.4 për qind të PBB-së ndërmjet 2014 dhe 2018. Kontributet sociale të bazuara shkojnë rreth 6 për qind të PBB-së dhe kontributet sociale dhe të ardhurat nga taksat së bashku arrijnë rreth 26 për qind të PBB-së që nga viti 2018.
Ndërsa Shqipëria ka përbërësit e një sistemi modern të tatimit mbi të ardhurat, hartimi i disa politikave specifike, për shembull, një taksë progresive mbi të ardhurat personale (TAP), një taksë e përgjithshme e graduar mbi fitimet e biznesit, një taksë e thjeshtuar mbi fitimet dhe kontributet e sigurimeve shoqërore dhe mënyra se si ato ndërveprojnë, e bëjnë atë tepër komplekse, duke gjeneruar shtrembërime dhe joneutralitet. Sistemi aktual ofron stimuj për individët që kryejnë aktivitete të njëjta ekonomike që të zgjedhin vetëpunësimin (sipas tatimit mbi fitimin e biznesit) në vend të punësimit (nën TAP). Një sistem taksash më i drejtë, më efikas, më i thjeshtë dhe më transparent mund ta bëjë Shqipërinë më tërheqëse për investimet e huaja, duke fuqizuar njëkohësisht aktivitetin e brendshëm ekonomik duke futur stimujt e duhur ekonomikë dhe duke u përballur me nivelin e lartë aktual të informalitetit.
