Turqia, nganjëherë, luan një rol të dobishëm në bashkimin e palëve të kundërta, siç e kanë theksuar tashmë marrëdhëniet e saj me Kievin dhe Moskën. Dhe mundet dhe ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme në mbrojtjen e përbashkët të Aleancës Atlantike. Me fjalë të tjera, Turqia është një aleat me të cilin është gjithnjë e më e vështirë të jetosh dhe pothuajse e pamundur të jetosh pa të
Nga Ivo DAALDER
Një ditë të muajit të kaluar, Presidenti Rexhep Tajip Erdogan i Turqisë, ishte duke u takuar me presidentin rus Vladimir Putin dhe presidentin iranian Ebrahimi Raisi – dy nga armiqtë e paepur të Perëndimit. Pastaj, vetëm disa ditë më vonë, ai ishte përsëri atje, këtë herë i ulur pranë Sekretarit të Përgjithshëm të OKB-së António Guterres për nënshkrimin e një marrëveshjeje që lejonte eksportet e drithit ukrainas të kalojnë tranzit në Detin e Zi. Erdogan si i keqi dhe heroi i përrallës. Kjo e bën një aleat shumë të ndërlikuar. Rëndësia strategjike e Turqisë për NATO-n është e qartë. Gjeografikisht, vendi ndodhet përgjatë jugut të Detit të Zi, duke përfaqësuar një urë midis Evropës dhe Azisë – me Lindjen e Mesme në jug, Azinë Qendrore në lindje dhe Kaukazët në veri. Dhe për vendet që kufizohen me Detin e Zi, ngushticat turke ofrojnë të vetmen rrugë ujore drejt Egjeut, Mesdheut dhe oqeaneve përtej. Politikisht, Turqia është vendi më i madh mysliman në NATO dhe mund të jetë një ndikim i madh në botën arabe dhe persiane. Dhe edhe pse diplomacia e saj mund të jetë shkatërruese, lidhjet e ngushta të Ankarasë me kaq shumë lojtarë kryesorë i japin asaj peshë politike – siç tregoi së fundmi përfundimi i marrëveshjes së grurit të Ukrainës.
Së fundi, ushtarakisht, Turqia ka ushtrinë e dytë më të madhe në NATO, me përvojë luftarake kundër armiqve të brendshëm dhe kërcënimeve të jashtme, dhe është shtëpia e forcave të Shteteve të Bashkuara dhe kapaciteteve të tjera ushtarake me rëndësi kritike për mbrojtjen si të NATO-s ashtu edhe të SHBA-së. E megjithatë, me kalimin e viteve, Ankaraja vështirë se ka qenë një aleate e besueshme. Lista e saj është e gjatë, disa prej të cilave datojnë dekada më parë – si pushtimi i paligjshëm i Qipros në vitin 1974 dhe konfrontimet e përsëritura me Greqinë në Egje. Por presidenca e Erdoganit e ka çuar në një nivel krejtësisht të ri. Në shtëpi, ai është përpjekur të ”mbysë” opozitën, ka burgosur kundërshtarët e tij dhe qeveria e tij ka burgosur më shumë gazetarë se çdo tjetër në botë. Është gjithashtu i vetmi vend i NATO-s i renditur si “jo i lirë” nga Freedom House. Megjithatë, meqenëse kjo rënie e fundit e lirisë është shqetësuese, trazirat e brendshme dhe sundimi autokratik nuk janë asgjë e re për një vend që ka kaluar katër grusht shteti ushtarak që nga fundi i Luftës së Dytë Botërore. Përkundrazi, është sjellja gjithnjë e më e çrregullt e Turqisë jashtë vendit që e ka vënë në pikëpyetje statusin e saj si një aleat i besueshëm. Erdogan nuk është i vetmi lider i NATO-s që ka marrëdhënie të mira me Putinin. Është edhe ish-kryeministri i Italisë Silvio Berlusconi, ose kryeministri hungarez Viktor Orbán. Megjithatë, ai është i vetmi lider i NATO-s që ka blerë raketa të avancuara të mbrojtjes ajrore nga Rusia, në vend që të blejë pajisje perëndimore që mund të integrohen në rrjetin e mbrojtjes ajrore të NATO-s. Ai është gjithashtu i vetmi lider i NATO-s – edhe pse jo i pari turk – që kërcënon një aleat me forcë, siç bëri disa javë më parë në një seri postimesh në greqisht.
Brenda NATO-s, Erdogan ka qenë gjithashtu përçarës, duke përdorur shpesh mbështetjen e Aleancës në konsensus për të marrë atë që do. Ndryshe nga pothuajse të gjithë aleatët e tjerë, Turqia është e lumtur të përdorë veton e saj dhe të qëndrojë e vetme në përpjekje për të marrë atë që dëshiron. Por tani, pas refuzimit të Erdoganit për të vendosur sanksione ndaj Rusisë për pushtimin e saj të egër të Ukrainës, si dhe taktikave të tij brenda NATO-s, disa kanë filluar të argumentojnë se ka ardhur koha për të pezulluar ose nxjerrë Turqinë jashtë Aleancës. Ka disa probleme me këtë propozim, megjithëse – njëri praktik, tjetri strategjik. Nga vetë natyra e tij, vetë parimi i konsensusit që Turqia ka shfrytëzuar me sukses për qëllimet e veta e bën të pamundur pezullimin ose nxjerrjen nga NATO pa marrëveshjen e Ankarasë. Ndërsa Turqia mund të tërhiqet nga NATO në çdo kohë – siç bëri Franca nga struktura e saj ushtarake në vitin 1966 – Aleancës do t’i duhej një konsensus për të larguar një anëtar. Kështu, Catch-22 e NATO-s: rregulli i saj i konsensusit mund të ndryshohet vetëm me konsensus. Ekziston gjithashtu një arsye strategjike për ta mbajtur Turqinë në NATO dhe për të përdorur diplomacinë, bindjen dhe presionin për ta bërë Ankaranë të luajë topin: brenda ose jashtë, Turqia zë një vend strategjik jetik për Aleancën, me lidhje të ngushta me Lindjen e Mesme dhe Kaukazet që asnjë aleat tjetër nuk i ka. Ajo, nganjëherë, luan një rol të dobishëm në bashkimin e palëve të kundërta, siç e kanë theksuar tashmë marrëdhëniet e saj me Kievin dhe Moskën. Dhe mundet dhe ka kontribuar në mënyrë të konsiderueshme në mbrojtjen e përbashkët të Aleancës Atlantike. Me fjalë të tjera, Turqia është një aleat me të cilin është gjithnjë e më e vështirë të jetosh dhe pothuajse e pamundur të jetosh pa të. Ose, siç tha ish-presidenti i SHBA-së, Lyndon Johnson, për drejtorin e FBI-së, J. Edgar Hoover: “Ndoshta është më mirë ta kesh atë brenda çadrës duke u inatosur, sesa jashtë çadrës duke u inatosur”. (politico.eu)
(Ivo Daalder, ish-ambasador i SHBA-së në NATO, është president i Këshillit të Çikagos për Çështjet Globale)
